الگو و چارچوب راهنما برای دانشگاه نوآور و ارزش آفرین
محورهای موضوعی : عمومى
رضا مهدی
1
( پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و عضو هیأت مدیره جمعیت ایرانی پیشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه)
مسعود شفیعی
2
(دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی امیرکبیر)
کلید واژه: ارتباط صنعت و دانشگاه, دانشگاه نوآور و کارآفرین, دانشگاه ارزشآفرین, دانشگاه نسل سوم, چارچوب راهنمای مؤسسه آموزش عالی نوآور,
چکیده مقاله :
حرکت در مسیر نوآوری و ارزش‌آفرینی و ایفای مطلوب مسئولیت اجتماعی یکی از محورهای تحول دانشگاه¬ها در سال¬های گذشته بویژه در دو دهه اخیر است. دانشگاه نوآور و ارزشآفرین که تعاریف مختلفی برای آن ارائه و ابعاد و ملاک¬های متعددی برای معرفی و ایجاد آن پیشنهاد شده است، یکی از ابتکارات و ایده‌های نو برای تحول در نظام¬های دانشگاهی است. به‌رغم شناسایی و معرفی مؤلفه‌ها و معیارهای مختلف برای دانشگاه نوآور و ارزشآفرین، ایجاد این نوع دانشگاه و حرکت هدفمند و مدیریت‌شده در مسیر نوآوری و ارزش‌آفرینی، مستلزم نقشه راه جامع و چارچوب راهنمای اقدام متوازن می‌باشد. در راستای تحوّل منظم و دستیابی به یک الگوی جامع، یک چارچوب راهنما شامل هشت بُعد، به مثابه یک برنامه اقدام و مدل عملیاتی دانشگاه نوآور و ارزشآفرین توسط کمیسیون اروپایی و سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه، طراحی و در بیش از 600 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی در اروپا و جامعه کشورهای سازمان همکاری¬های اقتصادی و توسعه استفاده شده است. در این مقاله، به روش مرور اسنادی، الگو و چارچوب راهنمای دانشگاه نوآور و ارزشآفرین بعنوان هدایت‌نامۀ عمدتاً اروپایی، برای تحول تدریجی و نظام‌مند دانشگاه¬های موجود به دانشگاه نوآور و ارزشآفرین با رعایت ملاحظات محلی معرفی شده است. همه انواع دانشگاه¬ها و مؤسسات آموزش عالی کشور به‌رغم مأموریت¬های متمایز، با یادگیری و اقتباس فعال و مولد از این الگو و انطباق تدریجی شرایط خود با ابعاد و ملاک¬های آن، می¬توانند
Moving on the path of innovation and entrepreneurship (value-creating) and fulfilling the desired social responsibility is one of the axes of the evolution of universities in recent years, especially in the last two decades. Innovative and value-creating university, for which various definitions have been proposed and various dimensions and criteria have been proposed for its introduction and creation, is one of the new initiatives and ideas for transformation in university systems. Despite identifying and introducing various components and criteria for an innovative and value-creating university, creating this type of university and purposeful and managed movement in the path of innovation and entrepreneurship requires a comprehensive roadmap and a balanced action guide. In order to evolve and achieve a comprehensive model, a guideline framework consisting of eight dimensions, as an action plan and operational model of an innovative and value-creating university by the European Commission and OECD, design and more than 600 universities and higher education institutes in Europe and OECD has evaluated this model. In this paper, through a review of documents, the guide to innovative and value-creating university is introduced as a guide for mainly European programs, for the gradual and systematic transformation of existing universities into innovative and value-creating universities with local considerations. All Iranian universities and higher education institutions with any mission, by learning and adapting actively and productively from this framework and gradually adapting their conditions to its dimensions and criteria, can take fundamental steps in the path of innovation and entrepreneurship and become an innovative and value-creating university in the Relation of Industry and University, Innovative and Entrepreneurial University, Value-creating University, Third Generation University, Guiding Framework for Innovative Higher Education Institute (HEInnovative)true and actual word.
1. دراکر، پیتر (1373)، مدیریت آینده، مترجم: عبدالرضا رضایی‌نژاد، تهران: نشر رسا.
2. عزیزی، محمد و شفیع‌زاده، احسان (1392)، دانشگاه کارآفرین، تهران: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
3. مهدی، رضا و شفیعی، مسعود (1397)، نقش¬آفرینی و ظرفیت سازی دانشگاههای نسل چهارم برای توسعه محلی و منطقه‌ای، نشریه صنعت و دانشگاه، شماره 36-35، صص 22-1.
4. مهدی، رضا (1398)، درآمدی بر تعامل دانشگاه با محیط پیرامون، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
5. مهدی، ر.ضا، شفیعی، مسعود. و سینایی، عطاالله. (1398)، درآمدی بر دانشگاه نوآور و کارآفرین، تهران: نشر جامعه‌شناسان.
6. Abu-Saifan, S. (2012). Social entrepreneurship: Definition and boundaries. Technical Innovation Management Review, 22–27. Retrieved from http://timreview.ca/sites/default/files/article_PDF/Saifan_TIMReview_February2012_2.pdf.
7. Blackmore P., Blackwell P. (2006), Strategic leadership in academic development, Higher Education 31(3), pp. 373-387.
8. Bok, D. (2003), Universities in the market place, the commercialization of higher education, Princeton University Press, USA.
9. Clark, B.R. (1998), Creating Entrepreneurial Universities: Organizational Pathways to Transformation. Oxford, New York, and Tokyo: IAU Press, Pergamon. Coduras, A., D. Urbano, A. Rojas and S. Martínez (2008). The relationship between university support to entrepreneurship with entrepreneurial activity in Spain: A GEM data based analysis’, International Advances in Economic Research, 14(4): 395–406.
10. Coduras, A., J., Levie, D. Kelley, R. Saemundsson and T. Schott (2010), Global Entrepreneurship Monitor Special Report: A Global Perspective on Entrepreneurship Education and Training, Babson Park, MA: Babson College.
11. Davies, G. K. (1986). The importance of being general: Philosophy, politics, and institutional mission statements. In J. C. Smart (Ed.), Higher education: Handbook of theory and research (Vol. 2, pp. 85–102). New York, NY: Agathon Press.
12. Deem R. (2001), Globalization, new managerialism, academic capitalism and entrepreneurialism in universities: is the local dimension important? Comp Education 37(1), pp. 7-20.
13. Etzkowitz, H. (1998). The norms of entrepreneurial science: cognitive effects of the new university –industry linkages, Research Policy, Vol. 27, pp. 823-833.
14. Etzkowitz, H. & Mello J. (2004), Rise of the Brazilian Triple Helix’, International Journal of Technology Management and Sustainable Development, 2(3), pp. 159-171.
15. EU/OECD (2012), A Guiding Framework for Entrepreneurial Universities, Final version 18th December 2012
16. EU/OECD (2018), Supporting Entrepreneurship and Innovation in Higher Education in The Netherlands, OECD Skills Studies, OECD Publishing, Paris/EU, Brussels, https://doi.org/10.1787/9789264292048.
17. EU/OECD (2019a), Introduction to HEINNOVATE and its seven dimensions, www.heinnovate.eu
18. EU/OECD (2019b), Supporting Entrepreneurship and Innovation in Higher Education in The Italy, OECD Skills Studies, OECD Publishing, Paris/EU, Brussels, https://doi.org/10.1787/43e88f48.
19. EU/OECD (2019c), Supporting Entrepreneurship and Innovation in Higher Education in the Croatia, OECD Skills Studies, OECD Publishing, Paris/EU, Brussels.
20. Fayolle A., O. Basso & Bouchard V. (2010), Three levels of culture and firms’ entrepreneurial orientation: A research agenda, Entrepreneurship and Regional Development, 22(7), p707-730.
21. Gibb, A. (2005), Towards the Entrepreneurship University; Entrepreneurship Educdation as a Lever for Change. The National Council for Graduate Entrepreneurship (NCGE), UK, policy paper 3.
22. Hendrickson, R. M., Lane, J.E., Harris J.T. & Dorman, R. H. (2013). Academic Leadership and Governance of Higher Education, USA, Stylus Publishing.
23. Jacob, M., Lundqvist, M. & Hellsmark, H. (2003), Entrepreneurial Transformations in the Swedish University system: The Case of Chalmers University of Technology. Research Policy, 32(9), pp. 1555-1568.
24. Keyton J. (2002), Understanding Communication Processes, University of Colorado Press.
25. Kirp D.L. (2003), Shakespeare, Einstein and the bottom line. The marketing of higher education. Harvard University Press, Cambridge.
26. Kirby, D.A. (2006), Creating entrepreneurial universities in the UK: Applying entrepreneurship theory to practice, Journal of Technology Transfer, 31(5), pp. 599-603.
27. Kreitner, R. & Kinicki A. (2003), Organizational Behavior, McGraw Hill Press, pp. 46-49.
28. Mackanzie N. G. & Zhang Q. (2014), A regioanal perspective on the EU: Practices and Policies, Handbook on the Entrepreneurial University, Edward Elgar Publishing, pp.188-208.
29. Maurrasse, D. J. (2001). Beyond the campus: How colleges and universities form partnerships with their communities. New York, NY: Routledge.
30. OECD (2017). Knowledge Triangle Synthesis Report – Enhancing the Contributions of Higher Education and Research to Innovation, Paris: OECD.
31. Ropke, J. (1998). The Entrepreneurial University: Innovation, Academic Knowledge Creation and Regional Development in a Globalized Economy. Department of Economics, Philipps-Universitat, Marburg, Germany.
32. Sijde, Peter V. D. (2006), New Concepts for Academic Entrepreneurship, Twente University. Subotzky, G. (1999), ‘Alternatives to the entrepreneurial university: New modes of knowledge production in community service programs’, Higher Education, 38(4), pp. 401-440.
33. Van Vught F. (2008), Mission Diversity and Reputation in Higher Education. Higher Education Policy, 2008, 21, pp. 151-174, International Association of Universities 0952-8733/08, www.palgrave-journals.com/hep.
34. Wissema, J. G. (2009), Towards the Third Generation University: Managing the University in Transition, Cheltenham, UK and Northampton, MA, SA: Edward Elgar.
الگو و چارچوب راهنما برای دانشگاه نوآور و ارزشآفرین
*رضا مهدی **مسعود شفیعی
*استادیار گروه آینده‌پژوهی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و عضو هیأت مدیره جمعیت ایرانی پیشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه
** استاد دانشکده مهندسی برق، دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران) و رئیس جمعیت ایرانی پیشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه
تاریخ دریافت: 07/05/1398 تاریخ پذیرش: 23/02/1399
چکیده
حرکت در مسیر نوآوری و ارزش‌آفرینی و ایفای مطلوب مسئولیت اجتماعی یکی از محورهای تحول دانشگاهها در سالهای گذشته بویژه در دو دهه اخیر است. دانشگاه نوآور و ارزشآفرین که تعاریف مختلفی برای آن ارائه و ابعاد و ملاکهای متعددی برای معرفی و ایجاد آن پیشنهاد شده است، یکی از ابتکارات و ایده‌های نو برای تحول در نظامهای دانشگاهی است. به‌رغم شناسایی و معرفی مؤلفه‌ها و معیارهای مختلف برای دانشگاه نوآور و ارزشآفرین، ایجاد این نوع دانشگاه و حرکت هدفمند و مدیریت‌شده در مسیر نوآوری و ارزش‌آفرینی، مستلزم نقشه راه جامع و چارچوب راهنمای اقدام متوازن می‌باشد. در راستای تحوّل منظم و دستیابی به یک الگوی جامع، یک چارچوب راهنما شامل هشت بُعد، به مثابه یک برنامه اقدام و مدل عملیاتی دانشگاه نوآور و ارزشآفرین توسط کمیسیون اروپایی و سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه، طراحی و در بیش از 600 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی در اروپا و جامعه کشورهای سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه استفاده شده است. در این مقاله، به روش مرور اسنادی، الگو و چارچوب راهنمای دانشگاه نوآور و ارزشآفرین بعنوان هدایت‌نامۀ عمدتاً اروپایی، برای تحول تدریجی و نظام‌مند دانشگاههای موجود به دانشگاه نوآور و ارزشآفرین با رعایت ملاحظات محلی معرفی شده است. همه انواع دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور به‌رغم مأموریتهای متمایز، با یادگیری و اقتباس فعال و مولد از این الگو و انطباق تدریجی شرایط خود با ابعاد و ملاکهای آن، میتوانند گامهای بنیادین در مسیر نوآوری و ارزش‌آفرینی برداشته و به معنای حقیقی و صحیحِ کلمه، «نوآور و ارزشآفرین» شوند.
کلیدواژگان: ارتباط صنعت و دانشگاه، دانشگاه نوآور و کارآفرین، دانشگاه ارزشآفرین، دانشگاه نسل سوم، چارچوب راهنمای مؤسسه آموزش عالی نوآور.
نوع مقاله: پژوهشی
مقدمه
نویسنده عهدهدار مکاتبات: رضا مهدی mahdi002@gmail.com |
نسل سوم2 (Wissema, 2009) یا مأموریت سوم3 نظام دانشگاهی (OECD, 2017) انجام شده است. در ادبیات و مباحث مرتبط با دانشگاه نوآور و ارزشآفرین، تفاوت و تمایـز خاصـی بین دو واژه «نوآوری4» و «ارزش‌آفرینـی5»
وجود ندارد و در عمل، با دو یا سه نوع دانشگاه با صفت نوآور، ارزشآفرین یا نسل سوم سروکار نداریم. از منظر سازمانی نیز خلاقیت و نوآوری، مقدمۀ ارزش‌آفرینی است و دانشگاه ارزشآفرین نمی تواند خلاق و نوآور نباشد (دراکر6، 1373). اگرچه نمی‌توان ادعا کرد که یک دانشگاه ارزشآفرین همیشه و تماماً در جهت فعالیت‌های مالی- اقتصادی است، یا اینکه یک دانشگاه سنتی هیچ وقت به‌دنبال امور اقتصادی و درآمدزایی نمی‌باشد، اما می‌توان اذعان نمود که ویژگی اساسی که از الگوی غربی دانشگاه نوآور و ارزشآفرین در کشور ما به اشتباه برجسته شده است جنبه‌های اقتصادی و درآمدزایی (تجاری‌سازی) آن نسبت به سایر الگوهای دانشگاهی است. واقعیت این است که دانشگاه ارزشآفرین در مواجهه با مسائل جامعه نظیر نیازهای اقتصادی- اجتماعی، متعهدتر و پاسخگوتر از دانشگاه سنتی بوده و در آن، تعیین ارزش دانش7 اهمیت بیشتری پیدا می کند. گیب (Gibb, 2005) با استناد به نتایج بررسی تجارب نظامهای دانشگاهی معتقد است که یک دانشگاه هنگامی ارزشآفرین است که از حداکثرسازی ظرفیت خود برای تجاری‌سازی ایده‌ها و ایجاد ارزش در جامعه هراس نداشته باشد و آن را تهدیدی برای ارزش‌های علمی تلقی نکند.
از منظر مالی، فعالیت‌های دانشگاهها برای تأمین مالی غیر دولتی میتواند دارای انواع مختلفی نظیر مشاوره، آموزش، جذب دانشجوی بین المللی، تحقیق و توسعه، انتقال فناوری، مالکیت یا مشارکت در مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانشگاهی و نظایر آنها باشد. همچنین، دانشگاههای نوآور و ارزشآفرین مسئولیت پذیرفته‌شده‌ای در کمک به توسعه محلی دارند. در واقع، دانشگاه نوآور و ارزشآفرین از منظر سازمانی به نحوی مدیریت میشود که دارای توان انعطاف‌پذیری در پاسخگویی به نیازهای اجتماعی- اقتصادی جامعه و توجه به فرصت‌های محیطی باشد. در دانشگاه ارزشآفرین ابعاد مختلف کارآفرینی علمی، اقتصادی و اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد. در برخی جوامع، مسائل و مشکلات اجتماعی- فرهنگی ریشه‌ای‌تری نسبت نوآوری در به مسائل اقتصادی وجود داشته و انتظار از دانشگاهها در امور اجتماعی- فرهنگی و حتی سیاسی، پررنگ‌تر از مداخلات و اثربخشی اقتصادی است (مهدی و شفیعی، 1397).
واقعیت این است که مفهوم دانشگاه در سطوح ملی و بین‌المللی به‌صورت متنوع رشد کرده و انواع زیادی از نوع‌شناسی‌های مختلف از دانشگاهها با دیدگاه‌های مختلفی از تعالی8 و راهبردهای متفاوت ایجاد شده است (Van Vught, 2008). رویکردها و مفاهیم سازمانی جدیدی نظیر مدیریت‌گرایی نوین (Deem, 2001)، الگوی کسب‌وکار، حرفه‌ای‌گرایی (Blackmore & Blackwell, 2006; Kolsaker, 2008) و بازاری شدن (Bok, 2003)، در دو دهه گذشته به دانشگاهها وارد شده است. نکته مهم اینکه، دانشگاه نوآور و ارزشآفرین مترادف با هیچ‌یک از این الگوها و رویکردهای سازمانی نمی‌باشد. مفهوم کارآفرین به فراسوی کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری خطرپذیر جدید بسط پیدا می‌کند. دانشگاه نوآور و کارآفرین، فراتر از تمرکز محدود و یک‌سویه بر تجاری‌سازی دارایی فکری و خوف از ابتذال و خودفروشی9 ایده می‌باشد (Bok, 2003; Kirp, 2003). کارآفرینی به‌عنوان رفتار فردی و سازمانی و در پاسخ به توسعه عدم قطعیت و پیچیدگی شهروندان و همه انواع سازمان‌های خصوصی، دولتی و مستقل، است. اغلب برچسب کارآفرین صرفاً به جنبه‌های معین و قطعی فعالیت یک دانشگاه نظیر انتقال دانش، ارتباط با محیط پیرامون، سرمایه‌گذاری جدید دانشجویان یا کارکنان، یادگیری مسئله‌محور و نظایر آنها الصاق میشود. در صورتی که همه فعالیت‌های یک دانشگاه انعکاس پاسخ به محیطی است که در آن عدم قطعیت‌ها و پیچیدگی‌ها با شتاب فوقالعاده در حال رشد است (مهدی، 1398 و مهدی، شفیعی و سینایی، 1398).
در این مقاله، بر مبنای مفهوم جامع و چندبعدی دانشگاه نوآور و ارزشآفرین با استناد به الگوی مشترک «کمیسیون اروپایی» و «سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه»، تلاش شده است که به روش مرور اسنادی یک چارچوب راهنمای عملیاتی به‌مثابه یک نقشۀ راه و برنامه اقدام و متوازن، برای حرکت انواع دانشگاهها و مؤسسات آموزشعالی در مسیر نوآوری و کارآفرینی (ارزش‌آفرینی برای علم و جامعه) توسعه داده شود. با ارائه این الگو و چارچوب راهنما قطعاً برداشت سطحی و تنگ‌نظرانه از دانشگاههای نوآور و ارزشآفرین رنگ باخته و فلسفه و کارویژههای اساسی این نوع دانشگاهها به زبان ابعاد و ملاکها برجسته و نمایان میشود. نکته مهم اینکه، به رغم برداشت و تصور ناصواب برخی منتقدان، هر نوع دانشگاه امروزی با هر مأموریت و رسالتی میتواند (و باید) با محوریت مأموریت خود (شکل شماره 2) نوآوری و کارآفرینی داشته باشد تا علاوه بر توسعه نهادی، آثار مادی و معنوی برای جامعه (بویژه جامعۀ هدف) فراهم کند. به نظر میرسد با الگو و چارچوب ارائه شده در این مقاله، هیچ دانشگاه یا رهبر دانشگاهی نمی تواند با تمسّک به عناوین، کلیشه‌ها و برچسبهای ناصحیح و من‌درآوردی، وظیفه و تکلیف نوآوری و کارآفرینی در دانشگاهها را منکر شده یا زیرسؤال ببرد.
ادبیات و مبانی نظری دانشگاه نوآور و ارزشآفرین
مبانی نظری و ادبیات موجود درباره دانشگاه نوآور و ارزشآفرین، دیدگاههایی در مورد فرایند تحول کارآفرینی دانشگاهها در کشورهای توسعه‌یافته و تلاش‌های اخیر برای کشف آن در کشورهای در حال توسعه فراهم می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد