ارائه الگویی مناسب جهت پیش بینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران
محورهای موضوعی : عمومىعلیرضا رضوانی چمن زمین 1 , ناصر فقهی فرهمند 2 * , موسی رضوانی چمن زمین 3 , یعقوب علوی متین 4
1 - دانشجوی دکترای مدیریت بازرگانی- مدیریت بازاریابی، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - دانشیار و عضو هیئت علمی، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - استادیار و عضو هیئت علمی، گروه مدیریت، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران
4 - استادیار و عضو هیئت علمی، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
کلید واژه: دارو, بازار مصرف دارو, داروهای تخصصی, الگوی مصرف,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف تبیین و ارائه مدل پیش بینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران صورت پذیرفته است. نتایج پژوهش پیش رو با دو روش کیفی و کمی مورد بررسی قرار گرفته است. روش مورد استفاده در این پژوهش مبتنی بر مطالعات بنیادی است. پژوهش حاضر بر اساس روش گردآوری دادهها یک پژوهش پیمایشی-مقطعی است. در این مطالعه از روش نمونه‌گیری هدفمند برای انتخاب خبرگان در بخش کیفی و روش تصادفی ساده به تعداد 385 در روش کیفی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج نشان داد که فرآوری و سهولت مصرف با ضریب 089/26، دسترسی به مطب و پزشک با ضریب 514/4، استانداردها و تاییدهای لازم با ضریب 028/1، سهم پرداختی سیستم های حمایتی با ضریب 025/3، توزیع دارو به نقطه عرضه با ضریب 250/3، غیر رقابتی بودن محصولات در بازار هدف با ضریب 878/3، قدرت بازاریابی پزشکان 986/1، کاهش سود انحصاری با ضریب 801/3 و بازار سیاه و قاچاق با ضریب 971/5 و سطح معناداری 0001/0 (05/0 > P ) بر پیش بینی بازار مصرف داروهای تخصصی تأثیر دارد
The present study aims to explain and present a market forecasting model for the use of specialized drugs in Iran. The results of the leading research have been examined by two methods, qualitative and quantitative. The method used in this research is based on fundamental studies. The present study is a cross-sectional research based on data collection method. In this study, purposive sampling method for selecting experts in the qualitative section and simple random method with 385 in the qualitative method have been used. The results showed that processing and ease of use with a coefficient of 26.089, access to offices and physicians with a coefficient of 4.514, necessary standards and approvals with a coefficient of 1.028, payment share of support systems with a coefficient of 3.025, drug distribution to Supply point with a coefficient of 3.250, non-competitive products in the target market with a coefficient of 3.878, marketing power of physicians with a coefficient of 1.986, reduction of monopoly profit with a coefficient of 3.801 and black market and smuggling with a coefficient of 5.971 and a significant level of 0001 / 0 (P <0.05) has an effect on the market forecast for specialized drugs.
1) امانی، فیروز؛ افشین شاکر، محمد صادق سلطان محمدزاده، نگار علاف اکبری، شهره صراف اسماعیلی. 1396. الگوی مصرف دارو در بین خانوارهای شهری شهر اردبیل. پیاورد سلامت 5. 36.
2) امینی خیابانی، غلامرضا؛ فیض، داود. 1399. طراحی مدل رقابت پذیری با استفاده از پیچیدگی شناختی راهبردی؛ بررسی نقش میانجی هوش بازاریابی. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 17. دوره 9. بهار – تابستان. 29-44.
3) بهرامی، حسین؛ محمد عزیزی، علی بدیع زاده، هادی رزقی شیرسوار. 1398. عوامل نهادی تاثیرگذار بر بین المللی شدن شرکت های فناور داروسازی. مدیریت بهداشت و درمان . 19-30.
4) پیروی، محمودرضا؛ میلاد احمدی مرزاله. 1398. زنجیره تاب آور تامین دارو در مرحله پاسخ بلایا. نهمین کنگره بین المللی سلامت در حوادث و بلایا
5) تقوی, عبدالله و جواد مقتدر کارگران، ۱۳۹۵، بازاریابی محصولات دارویی، کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم، شیراز
6) دانشورهریس، زرین؛ فهیمه ولی زاده آذر. 1398. مروری بر تاثیر سیستم های اطلاعاتی مدیریت در فرایند تصمیم گیری. دومین همایش سراسری علم و فناوری هزاره سوم اقتصاد،مدیریت و حسابداری ایران.
7) دستمردی، شهاب؛ کوروش دلپسند، سیدحمیدرضا فلاح مرتضی نژاد. 1398. بررسی جرایم دارویی در مورد داروهای قاچاق و تقلبی و عرضه آن در جامعه. پنجمین کنگره کشوری کمیته پژوهشات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
8) زارعی، عظیم؛ همتی، مریم. 1399. طراحی مدل روابط مولفه های بازاریابی کارآفرینانه با رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری (مورد مطالعه: شرکت های دانش بنیان سمنان). دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 18. دوره 9. پاییز - زمستان. 163-178.
9) سالار، جمشید؛ زین‌العابدین رحمانی، اکرم مبارکی. 1399. بررسی رفتار مصرف‌کننده (رشته مدیریت بازرگانی). دانشگاه پیام نور.
10) سلطان¬زاده، جواد؛ قادری¬فر، اسماعیل؛ صوفی رضایی، حجت. 1401. تاثیر توانمندیهای بنگاه بر عملکرد نوآوری شرکتهای دانش بنیان ایران. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 21. دوره 11. بهار - تابستان. 117-134.
11) سیاست ملی دارویی جمهوری اسلامی ایران (1395)، سازمان غذا و دارو، وزرات بهداشت و درمان آموزش پزشکی.
12) شفیعی، مسعود؛ صفاهیه، هاجر.1399. بررسی نقش همکاری¬های دانشگاه و صنعت در توسعه کشورها با نگاهی به سیاست¬ها و تجارت جهانی. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 18. دوره 9. پاییز - زمستان. 1-20.
13) شکری, داود و جلیل اورنگی، ۱۳۹۷، بررسی تاثیر تجارت الکترونیک بر توسعه صادرات صنعت دارو سازی ایران، پنجمین همایش ملی پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران
14) صالحی، شقایق و شادی صالحی، ۱۳۹۴، بررسی ارتباط نظام مدیریت کیفیت جامع با عملکرد شرکت توزیع دارو با رویکرد کارت امتیازی متوازن، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت.
15) طالاری، محمد؛ فلاح، محمدرضا؛ اسماعیلی، پریسا. 1400. ارائه مدلی برای ورود موفق به بازار محصولات مواد غذایی کشورهای منطقه (مطالعه موردی کشور عراق). دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 19. دوره 10. بهار - تابستان. 151-168.
16) عبادی فردآذر، فربد؛ عزیز رضاپور، احمد راهبر، سید مرتضی حسینی شکوه. 1392. برآورد تابع تقاضای دارو در جمهوری اسلامی ایران. طب نظامی 2. 163-168.
17) علی زاده، سونیا؛ بابک پورقهرمانی. 1398. بازشناسی عوامل موثر در مبارزه با قاچاق دارو. پژوهش های اطلاعاتی و جنایی . 9-26.
18) غلامی آواتی, رمضان؛ مریم دهقانی و هادی فرخی سرای، ۱۳۹۷، بررسی وضعیت اقتصاد در صنعت دارو، کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم انسانی و مطالعات اجتماعی و فرهنگی، کرج.
19) فیض، داود؛ جلالی، علی¬اکبر؛ زارعی، عظیم؛ سوری، احسان. 1400. شناسایی ابعاد متمایزکننده عوامل درونی در کسب و کارهای مادرزاد بین¬المللی حوزهICT. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 19. دوره 10. بهار - تابستان. 21-38.
20) قاسملو، فرید، نگار نادری، شمامه محمدی فر. 1395. داروشناسی و داروسازی. انتشارات کتاب مرجع.
21) قریشی، سیدمسعود؛ مجیدپور، مهدی؛ نگاهداری، بابک؛ مرتضی موسی¬خانی، مرتضی. 1401. بازاریابی کار آفرینانه: نظریه جدید در باب همکاری موثر دانشگاه با صنعت. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 20. دوره 10. پاییز - زمستان. 15-36.
22) کاویانی، مجیدرضا. 1396. صنعت داروسازی و تکنولوژی نانو. راز نهان.
23) کهن خاکی، سمیرا (1394)، شناسایی عوامل حیاتی موفقیت تجارت سیار با رویکرد تفسیری – ساختاری، فصلنامه اختصاصی تبلیغات و بازاریابی، شماره 1، زمستان. 111-122.
24) گروه تحقیقات اقتصادی بانک خاورمیانه (1394)، بررسی صنعت داروسازی ایران.
25) گل‌محمدزاده، شیوا؛ زهرا جلالی، نغمه سنجرموسوی، سروناز صبوری‌راد، سارا نیکوئیان، منا رضازاده. 1395. نامهای تجاری و اشکال دارویی داروهای ساخت ایران. دستور
26) محمدزاده، مهدی و رسولی، پگاه و قاری، طیبه (1395)، تحلیل روند مصرف و پیشبینی آینده بازار داروهای قلبی و عروقی، پژوهش در پزشکی، ئوره 41، شماره 3، صص120 تا 131.
27) محمود زاده، محمود؛ محبوبه کریمی، یوسف حسن پور. 1391. تحلیل رقابتمندی ایران در صادرات دارو. سیاست گذاری اقتصادی 7. 55.
28) مرادی، مجتبی؛ محمدعلی میرزازاده. 1398. شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی ریسک های تولید در صنعت دارو با استفاده از روش تجزیه و تحلیل عوامل شکست (مطالعه موردی: شرکت سبحان دارو). مدیریت بهداشت و درمان . 43-51.
29) مهدوی نور سیدحاتم؛ دنکوب، مرتضی. 1396، برنامه ریزی برای اصلاح الگوی مصرف دارو مبتنی بر آموزه های دینی، منافع ملی و توجه به اقشار محروم. حکیم . 17-26.
30) نبیونی، روح اله. 1397. بررسی رفتار مصرف کنندگان دارو درایران . کنفرانس بین المللی چالش های نوین در مدیریت
31) نهاوندی، نسیم؛ رقیه عزیزی یوسف وند، دکتر غلامحسین فرزندی. 1396. بررسی اثر مدیریت ریسک زنجیره تامین بر کارایی شرکت های توزیع دارو. بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید . 119-137.
منابع لاتین
32) Beloborodova, A. L., Antonchenko, N. G., Pavlova, A. V., Hajrullina, A. D., & Soldatov, A. A. (2020). Analysis of the General Development Trends and the Level of Digitization of the Pharmaceutical Market in the Russian Federation. In Digital Transformation of the Economy: Challenges, Trends and New Opportunities (pp. 280-290). Springer, Cham.
33) Bertoldi, A. D., Wagner, A. K., Emmerick, I. C. M., Chaves, L. A., Stephens, P., & Ross-Degnan, D. (2019). The Brazilian private pharmaceutical market after the first ten years of the generics law. Journal of pharmaceutical policy and practice, 12(1), 18.
34) Dathaev, U. M., Shopabayeva, A. R., & Еrganova, R. B. (2020). Trends of the global pharmaceutical market development. News of Pharmacy, (1 (99)), 58-63.
35) Pestun, I. V., Mnushko, Z. M., & Ievtushenko, O. M. (2019). Marketing research of the Pharmaceutical market in Ukraine: Peculiarities, Trends, Problems, Tendencies. Research Journal of Pharmacy and Technology, 12(4), 2049-2054.
36) Wetzels, M., Odekerken-Schroder, G., & Van oppen, C. (2009). Using PLS path modeling for assessing hierarchical cunstruct models: Guidline and emprical illustration. MIS Quarterly, 33(1), 177.
Presenting a suitable model for predicting the consumption market of specialized drugs in Iran
* Alireza Rezvani Chaman Zamin ** Naser Feghhi Farahmand ***Musa Rezvani Chamanzamin **** Yaqhoub Alavi Matin
* Ph.D student in Business Administration - Marketing Management, Department of Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran a.rezvani2010@gmail.com
** Associate Professor and Faculty Member, Department of Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran farahmand@iaut.ac.ir
*** Assistant Professor and Faculty Member, Management Department, Astara Branch, Islamic Azad University, Astara, Iran musa2006az@yahoo.com
**** Assistant Professor and Faculty Member, Management Department, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran alavimatin@iaut.ac.ir
Received: 12.17.2022 Accepted: 08.14.2023
P.123-142
Abstract
The present study aims to explain and present a market forecasting model for the use of specialized drugs in Iran. The results of the leading research have been examined by two methods, qualitative and quantitative. The method used in this research is based on fundamental studies. The present study is a cross-sectional research based on data collection method. In this study, purposive sampling method for selecting experts in the qualitative section and simple random method with 385 in the qualitative method have been used. The results showed that processing and ease of use with a coefficient of 26.089, access to offices and physicians with a coefficient of 4.514, necessary standards and approvals with a coefficient of 1.028, payment share of support systems with a coefficient of 3.025, drug distribution to Supply point with a coefficient of 3.250, non-competitive products in the target market with a coefficient of 3.878, marketing power of physicians with a coefficient of 1.986, reduction of monopoly profit with a coefficient of 3.801 and black market and smuggling with a coefficient of 5.971 and a significant level of 0001 / 0 (P <0.05) has an effect on the market forecast for specialized drugs.
Keywords: Drug, Drug market, Specialized Drugs, Consumption Pattern
Corresponding Author : Naser Feghhi Farahmand - Farahmand@iaut.ac.ir
|
|
ارائه الگویی مناسب جهت پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران
*علیرضا رضوانیچمنزمین ** ناصر فقهیفرهمند ***موسی رضوانیچمنزمین **** یعقوب علوی متین
* دانشجوی دکترای مدیریت بازرگانی- مدیریت بازاریابی، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران a.rezvani2010@gmail.com
** دانشیار و عضو هیئت علمی، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران farahmand@iaut.ac.ir
*** استادیار و عضو هیئت علمی، گروه مدیریت، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران musa2006az@yahoo.com
**** استادیار و عضو هیئت علمی، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران alavimatin@iaut.ac.ir
تاریخ دریافت: 26/09/1401 تاریخ پذیرش: 23/05/1402
صص: 142- 123
چکيده
پژوهش حاضر با هدف تبیین و ارائه مدل پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران صورت پذیرفته است. نتایج پژوهش پیشرو با دو روش کیفی و کمی مورد بررسی قرار گرفته است. روش مورد استفاده در این پژوهش مبتنی بر مطالعات بنیادی است. پژوهش حاضر بر اساس روش گردآوری دادهها یک پژوهش پیمایشی-مقطعی است. در این مطالعه از روش نمونه‌گیری هدفمند برای انتخاب خبرگان در بخش کیفی و روش تصادفی ساده به تعداد 385 در روش کیفی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج نشان داد که فرآوری و سهولت مصرف با ضریب 089/26، دسترسی به مطب و پزشک با ضریب 514/4، استانداردها و تاییدهای لازم با ضریب 028/1، سهم پرداختی سیستمهای حمایتی با ضریب 025/3، توزیع دارو به نقطه عرضه با ضریب 250/3، غیر رقابتی بودن محصولات در بازار هدف با ضریب 878/3، قدرت بازاریابی پزشکان 986/1، کاهش سود انحصاری با ضریب 801/3 و بازار سیاه و قاچاق با ضریب 971/5 و سطح معناداری 0001/0 (05/0 > P ) بر پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی تأثیر دارد.
واژه‌های کلیدی: دارو، بازار مصرف دارو، داروهای تخصصی، الگوی مصرف.
نوع مقاله: پژوهشی
1- مقدمه
توسعه صنعت دارویی هر کشوری، نشاندهنده توانمندی آن کشور در حوزه تأمین بهداشت و سلامت افراد آن جامعه است. اما از سوی دیگر دسترسی به داروها در کنار افزایش اطلاعات پزشکی مردم در سالهای اخیر موجب شده است افراد با بروز کوچک‌ترین مشکلی شروع به جستجو درباره بیماری احتمالی و روش‌های درمان آن می‌کنند. مصرف دارو
به صورتی فراینده‌ای در کشور رو به افزایش است و این نیازمند ملاحظات خاصی در زمینه بازاریابی محصولات دارویی و مصرف دارو است (گودرزی و اندرزی، 1393: 81).
نویسندة عهده‌‌دار مکاتبات: ناصر فقهی فرهمند Farahmand@iaut.ac.ir
|
طبق آمار نرخ مصرف دارو در ایران بالا است، به طوری که هر ایرانی در سال 340 عدد دارو (حدودا یک عدد دارو در روز) مصرف می کند. ایران از نظر مصرف دارو در میان کشورهای آسیایی بعد از چین رتبه دوم و در دنیا رتبه بیستم را دارد. متوسط تجویز تعداد دارو در هر نسخه توسط پزشکان در دنیا حدود دو قلم دارو هست که این مقدار در ایران معادل 3.5 قلم دارو است. براساس آمارنامه دارویی سال 1394 ایران، قرص آسپرین با یک میلیارد و 330 میلیون عدد بالاترین میزان فروش را در بازار دارویی ایران داشته است، متفورمین و رانیتیدین با فروش بیش از یک میلیارد و 200میلیون عدد در رده دوم و سوم بازار دارویی قرار دارند. قرص سرماخوردگی بزرگسالان با حدود یک میلیارد عدد در رتبه پنجم داروهای پرمصرف در ایران است. براساس آمارنامه دارویی سال 1394 میزان کل فروش در بازار دارویی ایران، نزدیک به 36 میلیارد عدد به ارزش بیش از 130 هزار میلیارد ریال بوده است. در زنجیره تأمین دارویی ایران، حدود 100 تولید کننده، 130 وارد کننده، 30 پخش کننده و 10 هزار داروخانه فعال است. ارزش ریالی تولید دارو در ایران حدود 70 درصد و 30 درصد مابقی ارزش ریالی واردات است. از نظر عددی 97 درصد سهم تولید داخل و3 درصد سهم واردات است. این آمار نشان می دهد 3 درصد سهم واردات در بازار دارویی ایران، 30 درصد تخصیص منابع دارد. صنعت داروسازی در ایران 50 درصد خودکفایی کامل دارد و یکی از مصادیق عینی اقتصاد مقاومتی است. با تأمین 97 درصدی نیاز دارویی کشور توسط صنعت داروسازی و با ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﻮﺩ ﺧﺎﻟﺺ 27 درصدی، صنعت دارو ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺧﻮﺩﺭﻭﺳﺎﺯﻯ ﻭ نفت و ﭘﺘﺮﻭﺷﻴﻤﻰ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮﺑﻰ ﻗﺮﺍﺭ ﺩارد. 27 شرکت از شرکت های دارویی در بازار بورس ایران قرار دارند. در سال 1395، در میان صدها شرکت بورسی از گروه های مختلف، رتبه اول در شفافیت بالا و قابل اتکا بودن منابع نشر اطلاعات به یک شرکت دارویی اختصاص داده شد. در ایران هلدینگ های دارویی نقش اساسی در سیاست های بازار دارویی دارند که اخیراً نیز تولید تحت لیسانس و یا مشارکت با سرمایه گذاران خارجی مورد توجه این هلدینگ ها قرار گرفته است. بازار دارویی دنیا، گردش مالی 11 هزار میلیون دلاری و بازار دارویی ایران 4 میلیارد دلاری دارد. بازاری بالغ بر 4 میلیارد دلار با رشد میانگین سالانه 28 درصدی، رشد سرمایه گذاری سالانه 13 درصدی، میانگین حاشیه سود خالص سالانه 27 درصدی و سود عملیاتی 38 درصدی، بازار بسیار جذابی برای سرمایه گذاری شرکت های معتبر دارویی جهان است. پس از لغو تحریم ها، شرکت های مطرح داروسازی تمایل به سرمایه گذاری در ایران داشته اند. در این مطالعه کوشش خواهد شد تا با توجه به نبود یک مدل مناسب برای بازار مصرف دارو، شناسایی عوامل موثر بر پیشبینی بازار و تبیین الگوی روابط بین آنها الگویی برای پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران ارائه شود.
2- مبانی نظری و پیشینه
از مهمترین مباحث در صنعت داروسازی بحث عوامل موثر بر پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی است. پژوهشگران مختلف از معیارهای گوناگونی برای تجاری‌سازی و پیشبینی بازارهای دارویی استفاده کرده‌اند و مطالعه زیادی در این زمینه انجام شده است. برخی از مطالعات بر اهمیت بخش‌بندی بازار تاکید کرده‌اند و در برخی مطالعات نیز به ارائه الگوهایی برای تجاری‌سازی پرداخته شده است. همچنین مطالعاتی نیز با تمرکز بر دیدگاه پزشکان بوده است و در تحقیقاتی نیز از منظر بیماران به این موضوع پرداخته‌اند. حجم بالا و متنوع این مطالعات گواه بر اهمیت موضوع است و البته روشن است که طرح این مساله مبتنی بر ابعاد چندگانه برای دستیابی به اهداف استراتژیک در صنعت داروسازی مفیدتر واقع میشود (شوارتز و ولوشین4، 2019). آمارهای موجود نشان از اهمیت موضوع مصرف دارو بویژه مصرف داروهای خاص در کشور دارند. برای درک بهتر اهمیت این موضوع به مقایسه آمارهای دو برش زمانی در دهه اخیر پرداخته شده است. براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در سال 1390 حدود 89 کارخانه کوچک و بزرگ داروسازی در کشور فعال بوده‌اند. همچنین سهم ریالی داروهای وارداتی به کشور افزایش قابل توجهی داشته است و در سال 1390 به بیش از 30 میلیارد ریال رسیده بوده است. ارزش ریالی بازار دارویی کشور در همین سال حدود 33 هزار میلیارد ریال بوده که با تخمین ارزش مکمل‌ها بیش از 40 هزار میلیارد ریال است. با احتساب جمعیت 76 میلیونی کشور در آن مقطع زمانی سرانه مصرف دارو در کشور برای هر فرد 526 هزار ریال بوده است (گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، 1390). براساس آمارهای سازمان غذا و دارو، در سال 1398 یک میلیارد و 373 میلیون دلار برای واردات دارو به شرکتهای دارویی تخصیص داده شده است. با نرخ ارز 4200 تومانی مقدار این آمار به 57 هزار میلیارد ریال می‌رسد که به نسبت همین آمار در سال 1390 تقریبا دو برابر شده است. علاوه بر آن نیز 918 میلیون دلار برای مواد اولیه و مواد واسطه‌ای که از این میان، 120 میلیون دلار برای مواد واسطه‌ای و حدود 800 میلیون دلار برای واردات مواد اولیه بوده است (گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، 1398). بنابراین آمارها نشان از مصرف بالا و تصاعدی دارو در کشور دارد.
همچنین صنعت دارو جزو صنایع نسبتا کوچک بازار سرمایه به حساب می‌آید و در سالهای اخیر ارزش بازار این صنعت حدود ۵/۲ تا ۵/۳ درصد از کل بازار سرمایه بوده است. در این راستا از یکسو سهام شناور و نقدشوندگی نسبتا پایین و از سوی دیگر عدم بازارگردانی مناسب از سوی سهامداران عمده، از مشکلات همیشگی این صنعت در بازار سرمایه بوده است. در این میان بررسی‌ها نشان می‌دهد که از ابتدای سال 1398 صنعت دارو بیش از سایر صنایع مورد توجه بازار سرمایه قرار گرفت و یکی از صنایع پربازده بازار سرمایه بوده است. به‌طوری‌که شاخص گروه دارویی از محدوده ۱۴ هزار واحد در ابتدای سال 1398 به محدوده ۵۰ هزار واحد در ششه ماه نخست همین سال رسید و با تشکیل سقف تاریخی جدید بازدهی حدودا 254% را به ثبت رسانده است. در همین راستا ارزش بازار شرکتهای این صنعت در این روز به ۷۴ هزار میلیارد تومان رسید که معادل 8/4% از کل بازار بورس و فرابورس بوده است. این در حالی است که بازده شاخص کل در همین دوره 82% بوده است (فصاحت، 1398).
در جدول زیر مهمترین داروهای تخصصی که در داخل کشور ساخته می‌شوند بیان شده است. این دادهها نشان می‌دهد که ایران توانسته است به جایگاه مهمی در تولید داروهای تخصصی دست پیدا کند که این امر باعث افزایش سهم بازاری ایران در بازار جهانی دارو میشود.
جدول1. فهرست داروهای تخصصی تولید شده در ایران (مرکز تحقیقات دارویی کشور)
ردیف | نام دارو | موارد مصرف |
۱ | Erythropoietin alfa | درمان کم خونی در نارسایی مزمن کلیه |
۲ | Erythropoietin beta | درمان کم خونی در نارسایی مزمن کلیه |
۳ | G-CSF | درمان بیماران مبتلا به نوتروپنی مادرزادی / کمک به درمان سرطان |
۴ | Peg- G-CSF | پیشگیری و درمان نوتروپنی ناشی از انجام شیمی درمانی |
۵ | Peg-INF alfa | درمان لوسمی، هپاتیت مزمن فعال، کارسینوم مثانه، لنفوم های غیرهوچکین، ملانوم بدخیم و کارسینوم دهانه رحم |
۶ | INF gamma | درمان پوکی استخوان شدید و بدخیم، کاهش عفونت در بیماری گرانولوماتوز مزمن |
۷ | INF alfa | درمان لوسمی، هپاتیت مزمن فعال، کارسینوم مثانه، لنفوم های غیرهوچکین، ملانوم بدخیم و کارسینوم دهانه رحم |
۸ | INF beta- ۱b | بهبود MS |
۹ | INF beta- ۱a (۳۰ micro gram) | درمان سرطان، هپاتیت ویروسی و MS |
۱۰ | INF beta- ۱a (۴۴ micro gram) | درمان سرطان، هپاتیت ویروسی و MS |
۱۱ | Factor VIII | درمان هموفیلی نوع A |
۱۲ | Factor VII | درمان هموفیلی A و B |
۱۳ | Streptokinase | درمان ترومبوز شریان های کرونری، آمبولی ریه |
۱۴ | Teriparatide | درمان پوکی استخوان |
۱۵ | FSH | درمان نازایی |
۱۶ | Somatropin | درمان کوتاه قدی ناشی از کمبود هورمون رشد |
۱۷ | Rituximab | درمان لنفومای غیر هوکچین |
۱۸ | Trastuzumab | درمان سرطان پستان |
۱۹ | Etanercept | درمان آرتریت روماتوئید، آرتریدت پسوریاتیک |
۲۰ | Adalimumab | درمان آرتریت روماتوئید، آرتریت پسوریاتیک، اسپوندیلیت انکیلوزان و پسوریازیس متوسط تا شدید مزمن |
در رابطه با بازار دارو مطالعات داخلی نسبتا مناسبی صورت گرفته است که از آن جمله عبارتند از سلطان زاده و رضایی در سال (1401) در مطالعه‌ای با عنوان تأثیر توانمندیهای بنگاه بر عملکرد نوآوری شرکتهای دانش بنیان ایران که در آن توانمندیهای نوآوری و توانمندیهای مبتنی بر همکاری اثر مثبت معنادار در عملکرد نوآوری دارند. همچنین به صورت جزئی، تحقیق و توسعه داخلی، آموزش نیروی انسانی، طراحی، تحقیق و توسعه مشارکتی و خرید دانش فنی دارای ضرایب مسیر بزرگ در مدل PLS حاصله بوده و بالتبع اثر معنادار روی نوآوری دارند و از سوی دیگر خرید ماشین‌آلات و ابزارها تأثیر معناداری در خلق نوآوری ندارند.قریشی و همکاران در سال (1401) در مطالعه‌ای با عنوان بازاریابی کار آفرینانه: نظریه جدید در باب همکاری موثر دانشگاه با صنعت که در آن ده راهبرد که به ترتیب شامل: تشکیل شبکهای از متخصصین صنعت و دانشگاه جهت بهبود روابط و مشارکتها، قراردادهای همکاری در اجرای پروژه های تاسیس مراکز تحقیقاتی و دانش بنیان با بخش خصوصی و صنعت، برگزاری جلسات و حفظ ارتباطات به صورت مستمر با نمایندگان صنایع و بخش خصوصی، قراردادهای همکاری دانشگاه با بخش خصوصی جهت تأمین مالی و سرمایهگذاری تأسیس مراکز تحقیقاتی و قطب¬های علمی، ایجاد یک واحد بازاریابی در دانشگاه جهت ارتقاء بازاریابی و در نتیجه بالا بردن درآمد دانشگاه، همکاری در قالب بستن قراردادهای چند جانبه در جهت تامین مالی و اجرای پروژه های تأسیس مراکز تحقیقاتی و دانشبنیان، استفاده بهینه از فضای دانشگاه جهت ارائه به شرکتهای فعال بخش خصوصی، اصلاح وبسایت دانشگاه با رویکردهای نوین مدیریتی و بازاریابی، ایجاد قراردادهای همکاری با شرکت فعال حوزه بازاریابی و بازاریابی دیجیتال و ایجاد روش تأمین مالی جمعی هستند، برای بهبود همکاری دانشگاه و صنعت پیشنهاد شد. طالاری و همکاران (1400) در مطالعه‌ای با عنوان ارائه مدلی برای ورود موفق به بازار محصولات غذایی کشورهای منطقه که در آن براي ورود موفق به بازارهاي عراق مي بايست از ابزارهايي مانند «هم‌افزایی بازار» که دربرگیرنده «عوامل بازاریابی، تسهیلگر و روان‌شناختی» است استفاده نمود. دراین‌بین تأکید بر «فرهنگ سازی درونی» که از «عوامل مذهبی و ارزش ها و ترجیحات» تشکیل‌شده نيز نقش مهمي بر قصد خرید مصرف کنندگان عراقی داشته و ميتواند زمينه ورود به بازار اين نوع محصولات را تسهيل نماید. فیض و همکاران در سال (1400) در مطالعه‌ای با عنوان شناسایی ابعاد متمایزکننده عوامل درونی در کسب و کارهای مادرزاد بین المللی حوزه ICT که در آن «ارتباط»، «حضور بینالمللی»، «ارزشها»، «بازاریابی»، «استراتژی»، «سرمایه انسانی» و «روش تولید» وجوه متمایزکننده شرکتها جهت توفیق در ورود سریع به بازارهای بین المللی است. زارعی و همتی در سال (1399) در مطالعه‌ای با عنوان طراحی مدل روابط مولفه‌های بازاریابی کارآفرینانه با رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری که در آن مولفه‌های بازاریابی کارآفرینانه در دو گروه متغیرهای وابسته و پیوندی قرار گرفتند و هیچ مولفه ای در گروه مستقل و خودمختار قرار نگرفته است. مولفه خلق ارزش بیشترین تاثیرپذیری را داشته و مولفه‌های پیشرو بودن، تمرکز بر نوآوری، فرصتطلبی، مشتریگرایی و اهرمی کردن منابع دارای قدرت هدایت و وابستگی زیاد بوده و در بالاترین سطح الویت نسبت به سایر مولفهها در مدل قرار گرفتهاند. امینی خیابانی و فیض (1399) در مطالعه‌ای با عنوان طراحی مدل رقابتپذیری با استفاده از پیچیدگی شناختی راهبردی؛ بررسی نقش میانجی هوش بازاریابی که در آن در سناریوی دوم اندکی بهبود در روانشناسی مشتری، شایستگی ادراکی بیشتری در ذهن به وجود میآورد. به سازمانها پیشنهاد میشود برای درک و تفسیر محیط پیچیده، سازمان اطلاعاتی هوشمند و منسجمی طراحی نمایند زیرا برای بهبود ظرفیت رقابتذیری، دستیابی هم زمان به نوآوری راهبردی و شایستگی سازمانی ضروری است. شفیعی و صفاهیه در سال (1399) در مطالعه‌ای با عنوان بررسی نقش همکاریهای دانشگاه و صنعت در توسعه کشورها با نگاهی به سیاستها و تجارت جهانی که در آن یکی از
شناختهشدهترین عوامل موثر در جوامع در دستیابی به ارتقا و توسعه، همکاری دو جانبه بین دانشگاه ها و صنایع می باشد به گونه ای که بدون پیوند صحیح میان این نهادها، توسعه مطلوب یک جامعه به دور از تصور خواهد بود. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش این نوع از همکاری در توسعه کشورها و همچنین شناسایی و مقایسه سیاست ها، راهبردها و تجارب جهانی تعدادی از کشورهای پیشرو همچون آمریکا، انگلیس، ژاپن و همچنین کشور ترکیه در این خصوص میباشد. مرادی و همکاران (1398) در مطالعه‌ای با عنوان شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی ریسک های تولید در صنعت دارو انجام دادند که در آن اصول بهینه تولید (GMP)، تغییرات نرخ ارز، عدم بازاریابی و پیش بینی مناسب روند بازار، موجودی مواد اولیه و موجودی ملزومات به عنوان مهم ترین ریسکهای تولید دارو شناسایی شدند. نبیونی (1397) در مطالعه‌ای تحت عنوان بررسی رفتار مصرفکنندگان دارو در ایران انجام داد. بیان داشته است که امروزه عرضه محصولات مطابق با نیازها و خواسته های مصرف کنندگان از جمله مهمترین دلایل بقای کسب و کار شرکتها به حساب می‌آید، از آنجا که خریداران دارای نیازهای متفاوت بوده و به هنگام خرید از روش‌های مختلف استفاده می‌کنند، عوامل مختلفی در تصمیمگیری ایشان موثر است که اساسا دلیل خرید، نحوه انتخاب و میزان مصرف آنهارا مشخص می‌نماید، بنابراین یافتن عوامل موثر بر رفتار مصرفکنندگان، کمک بزرگی برای تدوین استراتژیهای بازاریابی شرکتها و تنظیم سیاستها و مقررات حاکم بر بازارمحسوب میشود، دراین میان با رشد چشمگیر صنعت دارویی ایران و رقابتی شدن بازار مذکور، شناخت هرچه دقیقتر رفتار مصرف کننده در این بازار از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشد. در اکثر کشورها از جمله کشور ما دارو جزء کالاهای استراتژیک محسوب میشود از این رو توزیع، مصرف، قیمت‌گذاری و تبلیغات دارو همیشه در کنترل و نظارت دولت و سازمانهای وابسته صورت گرفته و میگیرد، لذا این موضوع کاربرد مطالعه و بررسی رفتار مصرفکنندگان دارو را در کشور متمایز می‌سازد. غلامی و همکاران (1397) مطالعه‌ای با عنوان بررسی وضعیت اقتصاد در صنعت دارو انجام داند.
آنها در مطالعه خود بیان داشتند که امروزه یکی از بزرگترین تجارتها در جهان، تجارت دارو میباشد.
شرکتهای عظیم داروسازی با پرداخت اعتبارات زیادی برای تولید داروی جدید با عملکرد بهتر تلاش می‌کنند تا مبالغ زیادی به دارایی خود بیافزایند. در واقع داروسازی علاوه بر اینکه یک صنعت حساس است یک صنعت درآمدزا و پر سود هم به شمار می‌رود. دارو نیز در نظام سلامت مردم جایگاه ویژهای دارد. به طور کلی میتوان گفت در بازار دارو مانند سایر بازارها با مدیریت صحیح و بهرهگیری از عواملی چون آموزش عمومی و برنامهریزی شده میتوان تهدید را به فرصت تبدیل نمود و همچنین سطح سلامت جامعه را افزایش داد و چه بسا می‌تو ان رفتارهای غلط از جمله مصرف دارو و تجویز بی رویه آن، مصرف خودسرانه دارو و نگهداری طولانی مدت داروهای بلااستفاده را نیز اصلاح نماید. به دلیل اینکه صنعت داروسازی جزء صنایع استراتژیک است و در فضایسیاسی موجود این صنعت حایز اهمیت بیشتری است و چون تحریمهای احتمالی بینالمللی، شامل تحریم دارو هم میشود، بانابودی صنعت داروسازی، کشور دچار بحران بزرگی خواهد شد. محمدزاده و همکاران (1396) مطالعه‌ای تحت عنوان تحلیل روند مصرف و
پیشبینی آینده بازار داروهای قلبی- عروقی در ایران انجام دادند. تنوع محصولات دارويي و توسعه روز افزون محصولات جديد در حوزه دارو و هزينههاي سنگين در بخش بازاريابي دارويي ايجاب ميكند كه بنگاههاي اقتصادي در حوزههاي خاص و محصولات مرتبط و سبد تعريف شده در بازار حضور پيدا كند و از هزينههاي سرسام‌آور بازاريابي بكاهند و در
هدفگيري بازار، شناخت مشتري و تحليل رقبا به سرعت و دقت عمل نمايد. نتايج مطالعه نشان داد كه دو گروه بتابلاكرها و نيتراتها از گروه داروهاي قلبي و مهاركننده تجمع پلاكتي و استاتينها از گروه داروهاي عروقي بيشترين ميزان مصرف را در بين ساير داروها دارند. در گروه داروهاي قلبي، در 10 سال آينده مصرف داروهاي ليزينوپريل، كاروديلول، متوپرولول، آملوديپين، نيتروگليسيرين، ليدوكائين و پروپافنون سالانه به ترتيب 97/5، 37/6 ، 08/6 ، 62/5 ، 70/3 ، 42/5 و51/5 درصد افزايش و مصرف داروي قلبي ايزوسوربايد دي نيترات سالانه، 52/5 درصد كاهش مي يابد. در گروه داروهاي عروقي در طي 10 سال آينده، مصرف داروهاي وارفارين، آسپرين، كلوپيدوگرل، آتورواستاتين، جم فيبروزيل و هپارين سالانه به ترتيب 99/3 ، 1/4، 37/6 ،21/6 ، 7/3 و 21/4 درصد افزايش و مصرف داروهاي عروقي دي پيريدامول و نيكوتينيك اسيد به ترتيب 32/4 درصد و 09/1 درصد كاهش مييابد. همچنين بين ميانه سني و مجموع فروش عددي داروهاي قلبي، داروهاي عروقي و مجموع داروهاي قلبي و عروقي رابطه مثبت با ميزان همبستگي به ترتيب 976/0، 979/0 و 976/0 با ضريب اطمينان 95% وجود دارد و بين توليد ناخالصي داخلي و هيچ كدام از 3 متغير نام برده شده رابطه معنيداري وجود ندارد. طبق نتايج بدست آمده و با توجه به ميزان مصرف 4 دست دارويي بتابلاكرها، نيتراتها، مهاركنندههاي تجمع پلاكتي و استاتينها، بهتر است شركتهاي دارويي ميزان توجه خود را بيشتر معطوف اين 4 دسته دارويي نمايند. تقوی و همکاران (1395) مطالعه‌ای با عنوان بازاریابی محصولات دارویی، کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی انجام دادند. هدف اصلی این مطالعه مشخص کردن این نکته است که چگونه شرکتهایی فعال در زمینه صنایع دارویی در ایارن می‌توانند با اتکا بر توانمندیهای بازاریابی نسبت به کسب مزیتهای رقابتی پایدار که حاصل استفاده زا مفاهیم بازاریابی چون مدلهای متناسب بازاریابی دارای جایگاه در بازارها گردند. بدین منظور عوامل مختلفی مورد بحث قرار گرفته که شامل هزینهها و نقش بالا و پررنگ تحقیق و توسعه مقررات سخت دولتی چهارچوب تحلیل بازار و کارکردهای بازاریابی ویژه محصولات دارویی می‌باشند. مدل بازاریابی مورد اشاره در این مقاله حاصل منابع اطلاعای اولیه و ثانویه است. لذا جهت حصول اطلاعات از منابع مورد اشاره ادبیات موضوع بررسی انجام مصاحبه های فردی و گروهی و نهایتا این اطلاعات با کار میدانی از طریق جمع آوری اطلاعات با پرسشنامه از افراد جامعته آماری که شامل مدیران فعال در صنایع دارسوزای ایران بود تکمیل گردید. تحقیق از نوع توسعهای توصیفی کیفی و مدل حاصله میتواند روابط پیچیده در سیستم بازاریابی محصولاعت دارویی را تفسیر و به شناخت بازارها کمک نماید. کاربرد دیگر مدل میتواند جهت حذف یا کاهش ریسک مربوط به ورود به بازارهای جدید باشد و مزیت اصلی این مقدل جهت مطالعه بازار یک محصول جدید و نوآور یا برای ورود به یک بازار جدید برای محصولات فعلی است.
3- روششناسی
روش مورد استفاده در این پژوهش مبتنی بر مطالعات بنیادی است. هدف مطالعات بنیادی دو مرحله‌ای آن است که نتایج روش نخست (کیفی) به نتایج و تحلیل‌های روش دوم (کمی) کمک نماید. پژوهش حاضر، بر اساس هدف یک پژوهش بنیادی است زیرا در صدد یافتن الگویی برای تبیین و طراحی مدل پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران است. از سوی دیگر با توجه به اینکه در این پژوهش از روش‌های مطالعه کتابخانه‌ای و نیز روش‌های میدانی نظیر مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است، میتوان بیان کرد که پژوهش حاضر بر اساس روش گردآوری دادهها یک پژوهش پیمایشی-مقطعی است. در این مطالعه نیز از روش نمونه‌گیری هدفمند برای انتخاب خبرگان استفاده شده است. انتخاب خبرگان تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. جامعه آماری این مطالعه شامل مدیران و خبرگان حوزه مورد مطالعه است. در مطالعه حاضر خبره فردی است که مشخصات زیر را داشته باشد :
ü حداقل ده سال سابقه کاری در صنعت دارویی داشته باشد.
ü حداقل دارای مدرک کارشناسی ارشد باشد.
ü حداقل پنج سال سابقه مدیریت در صنعت دارویی داشته باشد.
در بخش کمی و برای اعتبارسنجی مدل نهایی پژوهش، پس از اینکه متغیرهای پژوهش توسط خبرگان صنعت دارو مشخص شد، از مدل ساختاری تفسیری ISM یا Interpretive Structural Modelling توسط اندرو سیج به سال ۱۹۷۷ ارائه شد. روش ISM یک روش ساختار تفسیری است که در سال ۲۰۰۶ توسط آگاروال مطرح گردید و در سال ۲۰۰۷ توسط کانان ارائه شد (کهنخاکی، 1394). با استفاده از این مدل اقدام به ساخت پرسشنامهای مبتنی بر طیف پنج درجه لیکرت بین مصرفکنندگان داروهای تخصصی در سطح کشور توزیع گردید. روش نمونه‌گیری با استفاده از فرمول کوکران برای جامعه نامحدود تعداد 385 نفر به روش تصادفی ساده تعیین شد.
4- یافتههای تحقیق
جامعه آماری تحقیق از منظر ویژگیهای جمعیت شناختی از قبیل سن، تحصیلات، سابقه کار و شهرستانهای گردآوری اطلاعات مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتهاند.
جدول2. خلاصه نتایج حاصل از اطلاعات جمعیت شناختی نمونه تحقیق در بخش کیفی
ویژگی های جمعیت شناختی | فراوانی | درصد فراوانی | درصد تجمیعی | |
جنسیت | مرد | 21 | 84.0 | 84.0 |
زن | 4 | 16.0 | 100.0 | |
سن | بین 30 تا 40 سال | 5 | 20.0 | 20.0 |
40 تا 50 سال | 13 | 52.0 | 72.0 | |
بالای 50 سال | 7 | 28.0 | 100.0 | |
تحصیلات | ارشد | 11 | 44.0 | 44.0 |
دکترا | 14 | 56.0 | 100.0 | |
سابقه شغلی | 10 سال | 11 | 44.0 | 44.0 |
بالای 10 سال | 14 | 56.0 | 100.0 | |
جمع | 25 | 100 | 100 | |
جدول3. خلاصه نتایج حاصل از اطلاعات جمعیت شناختی نمونه تحقیق در بخش کمی
ویژگیهای جمعیت شناختی | فراوانی | درصد فراوانی | درصد تجمیعی | |
جنسیت | مرد | 307 | 79.7 | 79.7 |
زن | 78 | 20.3 | 100.0 | |
سن | زیر 25 سال | 45 | 11.7 | 11.7 |
25 تا 35 سال | 118 | 30.6 | 42.3 | |
35 تا 45 سال | 163 | 42.3 | 84.7 | |
45 سال بالاتر | 59 | 15.3 | 100.0 | |
تحصیلات | کاردانی و کارشناسی | 99 | 25.7 | 25.7 |
ارشد | 129 | 33.5 | 59.2 | |
دکترا | 157 | 40.8 | 100.0 | |
سابقه مصرف داروی خاص | زیر 5 سال | 102 | 26.5 | 26.5 |
5 تا 10 سال | 130 | 33.8 | 60.3 | |
10 سال بالاتر | 153 | 39.7 | 100.0 | |
جمع | 385 | 100 | 100 | |
در بخش آمار استنباطی با استفاده از نرمافزار MaxQDA اقدام به کدگذاری اولیه، تحلیل و در نهایت ترسیم مدل پرداختتهایم.
در بخش الف ابتدا به بررسی کدگذاری مصاحبه در محیط نرم افزاری MaxQDA پرداخته شده است. در شکل صفحه اصلی نرم افزار و اسناد مربوط به جمع آوری اطلاعات مصاحبه تحقیق حاضر وجود دارد. با توجه به کدگذاریهایی که در محیط فوق صورت گرفت، یافته های کدگذاری اولیه به شرح جدول زیر میباشد.
جدول4. یافتههای کدگذاری اولیه |
|
[1] Andraka
[2] Jerome
[3] Lietzan
[4] Schwartz & Woloshin
افزایش سن بر میزان مصرف داروها |
مصرف داروهای خاص افزایش |
متناسب با سالمند شدن جمعیت |
اختیار مراکز دارویی |
هدف جلوگیری از بروز مشکل در کشور سهمیه بندی‌هایی |
داروها در مبادی دارویی کشور وجود دارد |
مواد تشکیل دهنده تا مشکلات و مضرات آن اطلاع دارند. |
اطلاعات دارویی بصورت جزئی بر روی سایت ها |
انحصار در زمینه زیست فناوری |
واردات دارو |
کشف قوانین حاکم بر تکوین موجودات هستی |
توجه به سند ملی تولید زمینه‌های بسیار مناسب و خوبی برای فعالیت در این بخش وجود دارد |
تنوع تولیدات کشورمان رتبه نخست را در جهان دارد |
داروی تخصصی در کشور تولید میشود |
متوسط چهار تا پنج هزار پاسخگویی به مردم در این سامانه |
پیام کوتاه حاوی نام دارو به شماره ۲۰۱۴۹ نام دو داروخانه را که دارو مدنظر در آن موجود بوده، پیدا کنند. |
تماس تلفنی با سامانه ۱۴۹۰ |
معرفی و با مراجعه به این داروخانه‌ها داروی خود را تهیه کنند |
مردم برای پیدا کردن داروهای کمیاب می‌توانند به صورت شبانه روزی با شماره تلفن ۱۴۹۰ (کد ۱) تماس گرفته |
نظارت بر کل فرایند تولید، توزیع و عرضه داروهای تخصصی توسط ارگان‌های مرتبط و مسئول تعیین |
عرضه داروهای تخصصی در انواع سامانه‌های مرتبط با توزیع و عرضه داروهای مذکور |
داروخانه‌های منتخب و مراکز درمانگر |
تعریف و شرایط مناسب تولید، توزیع، نگهداری و تحویل به بیمار توسط شرکتهای تولیدکننده و توزیع‌کننده |
وزیر بهداشت و درمان باید پاسخگوی این مرگ‌ومیرهایی که به‌جهت این انحصار، دسترسی به پزشک و دارو ندارند، باشد. |
بحث متخصصین پزشکی دچار انحصار هستیم |
هر جایی که انحصار داریم، دچار مشکل دارویی و پزشکی هستیم؛ |
بازارهای سنتی دنیا بیشترین سهم را در اختیار خود دارند |
کشورهای در حال توسعه در حال افزایش سهم بازار خود هستند |
این صنعت توجه به دورنمای آینده و اتخاذ رویکرد آینده نگر |
صنعت "دارو سازی" پس از صنعت " ارایه خدمات" بیشترین درصد "آینده محوری" را به خود اختصاص داده است. |
ضابطه قیمت گداری داروها |
مسئولیت برندسازی داروسازی و ROI در سرمایه گذاری |
یک اولویت برای مدیران عامل داروسازی |
|
بازاریابی اکنون نیروی محرک اصلی ارزش سهامداران |
بازاریابی دارویی یا بازاریابی صنعت دارویی |
پشتیبانی مناسب تولید مطابق با برنامه ارائه شده |
نتیجه نظام مند نمودن و امکان پشتیبانی بموقع تولید منطبق با برنامه و بودجه پیش بینی شده |
اساس تولید پیش بینی شده |
نیاز به تامین بموقع مواد اولیه و اقلام بسته بندی |
فعالیت و عملکرد شرکت داروسازی تولیددارو |
لاف نرخ قیمت دارو در داخل کشور با خارج، این انگیزه را برای سوداگران ایجاد کرده که بخشی از داروهای تولید داخل را از کشور خارج کنند. |
سوداگران برخی از فرآورده‌های دارویی را که در داخل یافت نمی‌شود، از مجرای غیرقانونی تهیه و از خارج وارد کشور می‌کنند. |
پدیده قاچاق دارو به داخل و قاچاق دارو به خارج دو پدیده مهم در این بازار هستند |
|
با توجه به جدول و مدل فوق در کدگذاری اولیه از
مصاحبههای صورت گرفته از نمونه آماری، عوامل بر اساس هدف تحقیق که استخراج شدند. در ادامه، عوامل بر اساس ادبیاتی که در گذشته وجود داشته و با بررسی پیش رو، به مولفه هایی جزئی تر تبدیل خواهند شد
با توجه به بررسی های صورت گرفته مدل استخراج شده تحقیق پیش رو به شرح زیر می باشد:
شکل2. مدل نهایی خروجی نرم افزار MAXQDA
شکل3. الگوی پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران بر اساس مصاحبه
در بخش کیفی با مصاحبه مولفهها استخراج ومدل اولیه ساخته شد. در بخش کمی با پرسشنامه روابط بین متغیرها مورد بررسی قرار گرفت تا اعتبار مدل مورد بررسی وتایید قرار گیرد.
در مرحله بعد که مرحله کمی پژوهش است به منظور برازش مدل مذکور جامعه آماری شامل افراد متقاضی و مصرف کننده داروهای خاص بودند که بدلیل نامحدود بودن جامعه بر اساس فرمول کوکران برای جامعه نامحدود بصورت تصادفی ساده 385 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند (اطلاعات ویژگی جمعیت شناختی در جدول 4-2 شرح داده شده است). دادهها در بخش کمی از طریق اجرای پرسشنامه محقق ساخته (شرح کامل در فصل سوم ذکر شده است)، بر روی نمونه آماری استخراج و با استفاده از نرمافزار Smart PLS تجزیه و تحلیل گردیده است. در واقع در این مرحله به بررسی تأثیر متغیرهای ایجاد شده میپردازد.
در ادامه قسمت به جهت پاسخ به سوالات تحقیق و بررسی فرضيات مطرح شده از روش حداقل مربعات جزئی با استفاده از نرم افزار 2. 0 Smart PLS استفاده گردید و مولفه های مورد نظر در جداول بعدی شرح داده می شود.
پس از تدوين طرح مقدماتي پرسشنامه تلاش گرديد تا ميزان پايايي پرسشنامه تعيين شود .در اين تحقيق به منظور تعيين پايايي آزمون از روش آلفاي كرونباخ استفاده گرديده است. اين روش براي محاسبه هماهنگي دروني ابزار اندازهگيري كه خصيصههاي مختلف را اندازهگيري مي كند به كار مي رود . بدين منظور ابتدا يك نمونه اوليه شامل 30 پرسشنامه پيشآزمون گرديد و سپس با استفاده از دادههاي به دست آمده از اين پرسشنامهها و به كمك نرم افزار آماري SPSSميزان ضريب اعتماد با روش آلفاي كرونباخ براي اين ابزار محاسبه گردید.
ضريب آلفاي کرونباخ به طريق زير محاسبه مي شود :
که در آن:
α: ضریب آلفای کرونباخ
n : تعداد سوالهاي آزمون
s
: واريانس سوال i
S
: واريانس کل پرسشنامه (سرمد و دیگران، 1381؛ ص 196).
در ادامه توصیف آماری متغیرهای مدل تحقیق ارائه
میگردد:
جدول5. توصیف آمار متغیرهای تحقیق
به منظور بررسي پايايي پرسشنامه تحقيق، ابتدا 30 پرسشنامه به صورت تصادفي درجامعه آماري توزيع و گردآوري گرديد و سپس براي محاسبه ضريب آلفاي کرونباخ به کمک نرمافزار SPSS محاسبه گردید.
پس از بررسي و تجزيه و تحليل دادههاي پرسشنامه، پايايي کلي به شرح جدول بدست آمده است
جدول 6. پايايي پرسشنامه تحقیق (ضريب آلفاي کرونباخ و پایایی مرکب)
متغیر | درصد آلفای کرونباخ | درصد پایایی مرکب |
قیمت دارو | 908299/0 | 942342/0 |
فرآوری و سهولت مصرف | 887487/0 | 930285/0 |
دسترسی راحت به پزشک | 905365/0 | 940590/0 |
میزان آشنایی و تجربه مصرف | 878312/0 | 925005/0 |
افزایش گروه سالمندان جامعه | 888311/0 | 930656/0 |
میزان دسترسی | 917586/0 | 947635/0 |
استاندارد و تاییدهای لازم | 666102/0 | 792385/0 |
سهم پرداختی سیستم های حمایتی | 874219/0 | 922699/0 |
اطمینان از عرضه مستقیم دارو | 730100/0 | 848913/0 |
موجود بودن دارو | 906465/0 | 941257/0 |
توزیع دارو به نقطه عرضه | 802293/0 | 885246/0 |
افزایش سود انحصاری | 892967/0 | 933381/0 |
غیررقابتی بودن محصولات در بازار هدف | 867819/0 | 917548/0 |
فرآیند قیمت گذاری مناسب | 921500/0 | 950075/0 |
برنامه ریزی مناسب | 898772/0 | 936377/0 |
بازارهای سیاه و قاچاق | 909267/0 | 942313/0 |
قابلیت پیشبینی مدل و تبیین واریانس متغیرها
R2 معیاری است که برای متصل کردن بخش اندازهگیری و بخش ساختاری مدلسازی معادلات ساختاری بکار می رود و نشان از تاثیری دارد که یک متغیر برونزا بر یک متغیر درونزا میگذارد (داوری و همکاران، ۱۳۹۲). با توجه به اینکه مقدار R2 برای متغیر پیشبینی بازار 939/0 میباشد بدین معناست که حدود مقادیر 939/0 از واریانس متغیر وابسته را متغیرهای مستقل تبیین میکند.
توسط معیار GOF نیز محقق میتواند پس از بررسی برازش بخش اندازهگیری و بخش ساختاری مدل کلی پژوهش خود، برازش بخش کلی را نیز کنترل نماید. با توجه به این که سه مقدار 1/0، 25/0 و 36/0 به عنوان مقادیر حاکی از برازش مناسب ضعیف، متوسط و قوی معرفی شدهاند (وتزلس و همکاران، ۲۰۰۹)، حصول مقدار مدل حاضر برابر با 857/0 است که نشان از برازش مناسب مدل کلی تحقیق میباشد.
بررسی مدل تحقیق بدون احتساب متغیر تعدیلگر
شکل 4. آزمون مدل (ضریب مسیر استاندارد بدون احتساب متغیر تعدیلگر)
شکل 5. آزمون مدل (آمارهتی بدون احتساب متغیر تعدیلگر)
5. نتیجه گیری
امروزه یکی از بزرگترین تجارتها در جهان، تجارت دارو میباشد. شرکتهای عظیم داروسازی با پرداخت اعتبارات زیادی برای تولید داروی جدید با عملکرد بهتر تلاش می‌کنند تا مبالغ زیادی به دارایی خود بیافزایند. در واقع داروسازی علاوه بر اینکهیک صنعت حساس است یک صنعت درآمدزا و پر سود هم به شمار می‌رود. دارو در نظام سلامت مردم جایگاه ویژهای دارد. به طور کلی میتوان گفت در بازار دارو مانند سایر بازارها با مدیریت صحیح و بهرهگیری از عواملی چون آموزش عمومی و برنامه ریزی شده میتوان تهدید را به فرصت تبدیل نمود و همچنین سطح سلامت جامعه را افزایش داد و چه بسا می‌تو ان رفتارهای غلط از جمله مصرف دارو و تجویز بی رویه آن، مصرف خودسرانه دارو و نگهداری طولانی مدت داروهای بلااستفاده را نیز اصلاح نماید. به دلیل اینکه صنعت داروسازی جزء صنایع استراتژیک است و در فضای سیاسی موجود این صنعت حایز اهمیت بیشتری است و چون تحریمهای احتمالی بینالمللی، شامل تحریم دارو هم میشود، بانابودی صنعت داروسازی، کشور دچار بحران بزرگی خواهد شد(غلامی و همکاران، 1397).
بازار دارو یکی از زیربخشهای مهم و کلیدی حوزه بهداشت و درمان میباشد، بنابراین مشخص ساختن ساختار آن از اهمیت ویژهای برخوردار است. تعیین ساختار صنعت دارویی میتواند منجر به ارائه راهکارهای مناسبی برای قیمت‌گذاری و وضع مقررات توسط سیاستگذاران شود. صنعت داروسازی به دلیل اثر گذاری بر سلامت انسانها از مهمترین ارکان نظام سلامت و اقتصادی دنیای امروز میباشد. امروزه صنعت داروسازی به عنوان یکی از کلیدی ترین و عظیم ترین صنایع جهان مطرح استدر کشورهای توسعه یافته مراقبتهای سرپایی بهداشتی و درمانی30 درصد و در کشور ما 60 درصد از کل هزینههای مراقبت سلامت را به خود اختصاص می‌دهند و وزن بالای هزینه مراقبت سرپایی بهداشتی – درمانی، جایگاه دارو را در نظام مراقبتهای سلامت کشور برجسته کرده است. %4 از کل بازار دارویی دنیا مربوط به منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است که کشور ایران در آن قرار دارد. بازار تعدادی داروی کشور نیز بین سالهای 1385 تا 1397 روند صعودی داشته است. از سال 1389 به بعد نسبت ارزش ریالی داروی تولید داخل به داروی وارداتی افزایش یافته است. اما این آمار الزاما نشاندهنده افزایش داروی تولید داخل نیست. به همین منظور باید نسبت مقدار تولید داروی تولید داخل و وارداتی را مقایسه کنیم. بجز سال 1391 که نسبت واردات به داروی داخلی افزایش یافته، در مابقی سالها این نسبت کمابیش ثابت است و همواره بیش از 95 درصد بازار دارو در اختیار تولیدکنندگان داخلی و کمتر از 5 درصد مربوط به واردات است.
ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺸﻮر، ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﻀﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داد ﻣﻌﻀﻞ دارو و ﺗﺠﻬﯿﺰات ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﻮد. ﺷﺎﯾﺪ دﻻﯾﻞ اﯾﻦ اﻓﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺧﺪﻣﺎتدﻫﯽ در ﻧﻈﺎم ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ داروﯾﯽ ﮐﺸﻮر روﺷﻦﺗﺮ ﺷﻮد. ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﮔﺰارﺷﯽ درﺑﺎره وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻈﺎم داروﯾﯽ ﮐﺸﻮر اراﺋﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن، اﮔﺮﭼﻪ از ﻧﻈﺮﮐﻤﯽ ﺣﺠﻢ اﺻﻠﯽ داروﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﮐﺸﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي داروﺳﺎزي داﺧﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي داروﺳﺎزي داﺧﻠﯽ از ارزش رﯾﺎﻟﯽ ﺑﺎزار داروﯾﯽ ﮐﺸﻮر ﺣﺪود 55 درﺻﺪ اﺳﺖ و اﯾﻦﺳﻬﻢ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ روﻧﺪ ﻧﺰوﻟﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﺣﺪود 45 درﺻﺪ از داروﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﮐﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﺑﺎ واردات ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد. ﺣﻔﻆ ﺳﻬﻢ 55 درﺻﺪي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ واردات ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ از ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر اﺳﺖ.دراﯾﺮان ﺳﻬﻢ ﻋﺪدي داروﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ داﺧﻞ درﺳﺎل1381ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻞ داروﻫﺎي ﮐﺸﻮر ﻣﻌﺎدل 96 درﺻﺪ وﺳﻬﻢ داروﻫﺎي وارداﺗﯽ 4 درﺻﺪﺑﻮده اﺳﺖ اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ 4 درﺻﺪي داروﻫﺎي وارداﺗﯽ ﭼﯿﺰي ﻣﻌﺎدل 26 درﺻﺪ از ﺳﻬﻢ رﯾﺎﻟﯽ ﮐﻞ داروﻫﺎراﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽ دﻫﺪ. ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارش ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﻬﻢ رﯾﺎﻟﯽ داروﻫﺎي وارداﺗﯽ در ﮐﺸﻮر اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ داﺷﺘﻪ و در ﺳﺎل 90 ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از 30 ﻣﯿﻠﯿﺎرد رﯾﺎل رﺳﯿﺪه ﺑﻮد. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﺰارش، ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ورود داروﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﮔﺮانﻗﯿﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزار اﺳﺖ. ارزش رﯾﺎﻟﯽ ﺑﺎزار داروﯾﯽ ﮐﺸﻮر) ﺑﺪون ﯾﺎراﻧﻪ، ﻣﮑﻤﻞ و داروﻫﺎي ﮔﯿﺎﻫﯽ (در ﺳﺎل 1390 ﺣﺪود 33000 ﻣﯿﻠﯿﺎرد رﯾﺎل ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﻤﯿﻦ ارزش ﻣﮑﻤﻞﻫﺎ و ﺣﺪود 4000 ﻣﯿﻠﯿﺎر رﯾﺎل ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎي داروﯾﯽ وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ارزش ﮐﻞ ﺑﺎزار داروﯾﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﯿﺶ از 40ﻫﺰار ﻣﯿﻠﯿﺎرد رﯾﺎل اﺳﺖ. ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب 76 ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺸﻮر، ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺼﺮف دارو در ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﺣﺪود 526ﻫﺰار رﯾﺎل اﺳﺖ. طبق آمارهای رسمی در سال 2018 ارزش صادرات دارویی ایران حدود ۶۰ میلیون دلار و آمار غیر رسمی حدود 100 میلیون دلار بوده است ، در حالی که کشور آلمان به عنوان بزرگترین صادر کننده دارو در جهان در سال ۲۰۱۶ حدود ۷۷ میلیارد دلار صادرات دارو داشته است و در کل ۱۶ درصد از تجارت جهانی دارو را به خود اختصاص داده است و رتبه دوم صادرات دارو در سال 2018 به کشور سوئیس تعلق گرفته است که سهم کشور سوئیس از بازار جهانی دارو حدود 14 درصد میباشد و کشور امریکا با 47 میلیارد دلار صادرات دارو رتبه سوم این صنعت و حدود 10 درصد از صادرات دارو دنیا را به خود اختصاص داده است و کشور بلژیک با 42 میلیارد دلار صادرات دارو در رتبه چهارم دنیا و کشور انگلستان با 32 میلیارد دلار صادرات دارو رتبه پنجم دنیا را به خود اختصاص داده است.
ﻣﺼﺮف دارو ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪ از زﻧﺠﯿﺮه درﻣﺎن ﺑﯿﻤﺎري اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف درﺳﺖ واﺻﻮﻟﯽ دارو در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﯿﻤﺎري ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ. اﻣﺮوزه ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ وﺻﻨﻌﺘﯽ درزﻣﯿﻨﻪ ﭘﺰﺷﮑﯽ و داروﺳﺎزي اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻧﻮاع داروﻫﺎ راﻓﺮاﻫﻢ آورده و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ، ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮ روﯾﻪ و ﻧﺎﺑﺠﺎ دارو ﮔﺮدد. ﺑﺤﺚ ﻣﺼﺮف دارو ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻣﺤﺘﻮاي آن اﺳﺘﻨﺒﺎط میگردد، اﻣﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻋﺘﻘﺎدي و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺮدم درارﺗﺒﺎط اﺳﺖ. اﻣﺮوزه ﻣﺼﺮف ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻨﻄﻘﯽ دارو ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻣﺼﺮف ﺻﺤﯿﺢ دارو از ﯾﮑﻄﺮف ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دارو ﻣﯽ ﮔﺮدد و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮﺧﻮددرﻣﺎﻧﯽ وﯾﺎ ﻣﺼﺮف ﻧﺎﺑﺠﺎي دارو را ﻧﺰد ﺑﯿﻤﺎر ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﮑﻼت ﻋﺪﯾﺪه ﻧﻈﺎم دارو و درﻣﺎن در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ، ﻣﺼﺮف ﺑﯽروﯾﻪ و زﯾﺎد داروﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪاري ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﻌﯿﻮب ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ، ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻋﺪم آﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﭘﺰﺷﮑﯽ از ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﻨﻄﻘﯽ دارو، ﻣﺼﺮف آن را ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﯽروﯾﻪاي اﻓﺰوده اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدت ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﺎ داروي ﮐﻢ ﻋﺎدت ﻧﺪارﻧﺪ و اﮐﺜﺮا ﭘﺰﺷﮑﯽ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﻧﺪ ﮐﻪ داروي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺗﺠﻮﯾﺰ ﮐﻨﺪ. ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻧﻈﺎم داروﺳﺎزي ﻣﺎ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ داروﺳﺎزان در ﻧﻈﺎم درﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ. ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ داروﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺮاﮐﺰ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ داروﯾﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎر و ﭘﺰﺷﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﺮوش دارو در آﻣﺪهاﻧﺪ. در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اوج ﻋﺪم اﺷﺘﯿﺎق ﺧﻮد را ﺑﻪ دادن آگاهیهای ﻋﻠﻤﯽ در ﻣﻮرد دارو، ﻋﺪم ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﯿﻤﺎران ﺑﻪ ﺷﻨﯿﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ.
ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻠﯿﺪي ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ، ﻫﻢ ازﺟﻨﺒﻪ ﻣﺤﻠﯽ و ﻫﻢ از ﺟﻨﺒﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ درك رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ اﻣﺮ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎري و ﻫﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﯿﺮ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزار را ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﮐﺎرﺑﺮد دارد (دانشورهریس و ولی زاده آذر، 1398). اﻟﺒﺘﻪ درك رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺰ از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه میتواند ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻮﯾﺎي ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ، رﻓﺘﺎر و رﺧﺪادﻫﺎي ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮد. ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﺮ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره رﻓﺘﺎر ﺧﺮﯾﺪ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ، ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺮﯾﺪاري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، روش و ﺗﻌﺪاد ﺧﺮﯾﺪ و ﻋﻠّﺖ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ. وﻟﯽ آﮔﺎه ﺷﺪن از ﻋﻠﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎ ﺧﺮﯾﺪار ﭼﻨﺪان ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ. زﯾﺮا اﻏﻠﺐ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺌﻮاﻻت در ذﻫﻦ و ﻓﮑﺮ و ﻣﻐﺰ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه وﺟﻮد دارد. ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎزﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪل ﻣﺤﺮك، ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ و رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺤﺮﯾﮏﮐﻨﻨﺪه و اﻧﮕﯿﺰش ﺑﺴﯿﺎري ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﺤﺮك ﻫﺎي ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ وارد ﺟﻌﺒﻪ ﺳﯿﺎه ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد و او واﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﺸﺨّﺺ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ. ﺟﻌﺒﻪ ﺳﯿﺎه ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه از دو ﺑﺨﺶ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﺨﺴﺖ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﺧﺮﯾﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﯿﻮهاي ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﻣﺤﺮكﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ در ﻣﯽآورد و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ از ﺧﻮد واﮐﻨﺶﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ اﺛﺮ میگذارد و دوم ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺧﺮﯾﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮرﻓﺘﺎر او اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد (سالار و همکاران،1399).
ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺧﺮﯾﺪ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دارو زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ داروﯾﯽ ﺧﺮﯾﺪاري ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه از ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﺻﻮرت اﺳﺖ:
1. ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺸﮑﻞ
2. ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت
3. ارزﯾﺎﺑﯽ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ
4. ﺧﺮﯾﺪ
5. ارزﯾﺎﺑﯽ ﭘﺲ از ﺧﺮﯾﺪ.
اﯾﻦ 5 ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ
ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه دارو ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺎﻻﻫﺎ وﺧﺪﻣﺎت از ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺗﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ آن و ﺧﺮﯾﺪ ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺤﻮه ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دارو اﺳﺖ.
دو عامل تعدیلگری کاهش سود انحصاری بر روابط بین فرآوری و سهولت مصرف بر پیشبینی بازار مصرف دارو با ضریب 414/4 با سطح معناداری 0001/0 که از حد تعیین آلفا = 05/0 کوچکتر است به عنوان مهمترین عامل و تعدیلگری کاهش سود انحصاری بر روابط بین دسترسی به مطب و پزشک بر پیش بینی بازار مصرف دارو با ضریب 355/2 و سطح معناداری 0001/0 به دو عامل مهم در تاثیر گذاری بر پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران قابل شناسایی هستند. نتیجه به دست آمده با نتایج حاصل
منابع
1. امانی، فیروز؛ افشین شاکر، محمدصادق سلطان محمدزاده، نگار علاف اکبری، شهره صراف اسماعیلی. 1396. الگوی مصرف دارو در بین خانوارهای شهری شهر اردبیل. پیاورد سلامت 5. 36.
2. امینی خیابانی، غلامرضا؛ فیض، داود. 1399. طراحی مدل رقابتپذیری با استفاده از پیچیدگی شناختی راهبردی؛ بـررسی نقـش میانجـی هوش بازاریـابی. دوفصلـنامه علمـی
از تحقیقات صورت گرفته توسط داتائف و همکاران (2020)، بلودورودوا و همکاران (2020)، برتولدی و همکاران (2019)، پستون و همکاران (2019)، مرادی و همکاران (1398)، علی زاده و همکاران (1398)، نبیونی (1397)، غلامی و همکاران (1397)، مهدوی نور و دنکوب (1396)، نهاوندی و همکاران (1396)، محمدزاده و همکاران (1396)، امانی و همکاران (1396)، تقوی و همکاران (1395) و محمودزاده و همکاران (1391) در یک راستا قرار دارند و دارای همخوانی است. با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل انجام شده میتوان براساس آنچه به دست آمده اینچنین پیشنهاداتی را ارائه نمود: پیشنهاد میشود متولیان وزارت بهداشت با ارائه کمک و تسهیلات به شرکتهای دانشبنیان دخیل در امر تولید دارو، تولید به روز و استفاده از فنآوریهای پیشرفته در تولید دارو در داخل کشور موجبات سهولت بیشتر مصرف دارو و در اختیار گرفته شدن سهم بیشتری از بازار داخلی مصرف دارو توسط داروهای تولید داخل را فراهم میکند. پیشنهاد میگردد به پیشنهاد وزارت بهداشت و با کمک گرفتن از دو قوه قضاییه و مقننه نسبت به تدوین، تنظیم و اجرای قوانین محکمتر جهت جلوگیری از قاچاق دارو از مبداء ایران به سایر کشورها و یا برعکس موجبات ثبات بازار مصرف داروهای تخصصی در ایران را فراهم میکند. پیشنهاد میگردد با توجه به اثر گذاری سود انحصاری بر پیشبینی بازار مصرف داروهای تخصصی تسهیلات و امکاناتی برای کشف و در اختیار گرفتن بازارهای صادراتی جهت صدور داروهای تخصصی توسط شرکتهای دانش بنیان صورت پذیرد.
پژوهشی نوآوری و ارزشآفرینی. شماره 17. دوره 9. بهار – تابستان. 29-44.
3. بهرامی، حسین؛ محمد عزیزی، علی بدیعزاده، هادی رزقی شیرسوار. 1398. عوامل نهادی تاثیرگذار بر بینالمللی شدن شرکتهای فناور داروسازی. مدیریت بهداشت و درمان. 19-30.
4. پیروی، محمودرضا؛ میلاد احمدی مرزاله. 1398. زنجیره تابآور تامین دارو در مرحله پاسخ بلایا. نهمین کنگره
بینالمللی سلامت در حوادث و بلایا.
5. تقوی, عبدالله و جواد مقتدر کارگران، ۱۳۹۵، بازاریابی محصولات دارویی، کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم، شیراز.
6. دانشورهریس، زرین؛ فهیمه ولی زاده آذر. 1398. مروری بر تاثیر سیستمهای اطلاعاتی مدیریت در فرایند
تصمیمگیری. دومین همایش سراسری علم و فناوری هزاره سوم اقتصاد، مدیریت و حسابداری ایران.
7. دستمردی، شهاب؛ کوروش دلپسند، سیدحمیدرضا فلاح مرتضینژاد. 1398. بررسی جرایم دارویی در مورد داروهای قاچاق و تقلبی و عرضه آن در جامعه. پنجمین کنگره کشوری کمیته پژوهشات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان.
8. زارعی، عظیم؛ همتی، مریم. 1399. طراحی مدل روابط مولفه های بازاریابی کارآفرینانه با رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری (مورد مطالعه: شرکتهای دانش بنیان سمنان). دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزشآفرینی. شماره 18. دوره 9. پاییز - زمستان. 163-178.
9. سالار، جمشید؛ زین‌العابدین رحمانی، اکرم مبارکی. 1399. بررسی رفتار مصرف‌کننده (رشته مدیریت بازرگانی). دانشگاه پیامنور.
10. سلطانزاده، جواد؛ قادریفر، اسماعیل؛ صوفی رضایی، حجت. 1401. تاثیر توانمندیهای بنگاه بر عملکرد نوآوری شرکتهای دانشبنیان ایران. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزشآفرینی. شماره 21. دوره 11. بهار - تابستان. 117-134.
11. سیاست ملی دارویی جمهوری اسلامی ایران (1395)، سازمان غذا و دارو، وزرات بهداشت و درمان آموزش پزشکی.
12. شفیعی، مسعود؛ صفاهیه، هاجر.1399. بررسی نقش همکاریهای دانشگاه و صنعت در توسعه کشورها با نگاهی به سیاستها و تجارت جهانی. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزشآفرینی. شماره 18. دوره 9. پاییز - زمستان. 1-20.
13. شکری, داود و جلیل اورنگی، ۱۳۹۷، بررسی تاثیر تجارتالکترونیک بر توسعه صادرات صنعت داروسازی ایران، پنجمین همایش ملی پژوهشهای مدیریت و علوم انسانی در ایران
14. صالحی، شقایق و شادی صالحی، ۱۳۹۴، بررسی ارتباط نظام مدیریت کیفیت جامع با عملکرد شرکت توزیع دارو با رویکرد کارت امتیازی متوازن، اولین کنفرانس بینالمللی مدیریت.
15. طالاری، محمد؛ فلاح، محمدرضا؛ اسماعیلی، پریسا. 1400. ارائه مدلی برای ورود موفق به بازار محصولات مواد غذایی کشورهای منطقه (مطالعه موردی کشور عراق). دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 19. دوره 10. بهار - تابستان. 151-168.
16. عبادی فردآذر، فربد؛ عزیز رضاپور، احمد راهبر، سید مرتضی حسینی شکوه. 1392. برآورد تابع تقاضای دارو در جمهوری اسلامی ایران. طب نظامی 2. 163-168.
17. علیزاده، سونیا؛ بابک پورقهرمانی. 1398. بازشناسی عوامل موثر در مبارزه با قاچاق دارو. پژوهشهای اطلاعاتی و جنایی . 9-26.
18. غلامی آواتی, رمضان؛ مریم دهقانی و هادی فرخی سرای، ۱۳۹۷، بررسی وضعیت اقتصاد در صنعت دارو، کنفرانس بینالمللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم انسانی و مطالعات اجتماعی و فرهنگی، کرج.
19. فیض، داود؛ جلالی، علیاکبر؛ زارعی، عظیم؛ سوری، احسان. 1400. شناسایی ابعاد متمایزکننده عوامل درونی در کسب و کارهای مادرزاد بینالمللی حوزهICT. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزش آفرینی. شماره 19. دوره 10. بهار - تابستان. 21-38.
20. قاسملو، فرید، نگار نادری، شمامه محمدی فر. 1395. داروشناسی و داروسازی. انتشارات کتاب مرجع.
21. قریشی، سیدمسعود؛ مجیدپور، مهدی؛ نگاهداری، بابک؛ مرتضی موسیخانی، مرتضی. 1401. بازاریابی کار آفرینانه: نظریه جدید در باب همکاری موثر دانشگاه با صنعت. دوفصلنامه علمی پژوهشی نوآوری و ارزشآفرینی. شماره 20. دوره 10. پاییز - زمستان. 15-36.
22. کاویانی، مجیدرضا. 1396. صنعت داروسازی و تکنولوژی نانو. راز نهان.
23. کهن خاکی، سمیرا (1394)، شناسایی عوامل حیاتی موفقیت تجارت سیار با رویکرد تفسیری – ساختاری، فصلنامه اختصاصی تبلیغات و بازاریابی، شماره 1، زمستان. 111-122.
24. گروه تحقیقات اقتصادی بانک خاورمیانه (1394)، بررسی صنعت داروسازی ایران.
25. گل‌محمدزاده، شیوا؛ زهرا جلالی، نغمه سنجرموسوی، سروناز صبوری‌راد، سارا نیکوئیان، منا رضازاده. 1395. نامهای تجاری و اشکال دارویی داروهای ساخت ایران. دستور
26. محمدزاده، مهدی و رسولی، پگاه و قاری، طیبه (1395)، تحلیل روند مصرف و پیشبینی آینده بازار داروهای قلبی و عروقی، پژوهش در پزشکی، ئوره 41، شماره 3، صص120 تا 131.
27. محمود زاده، محمود؛ محبوبه کریمی، یوسف حسن پور. 1391. تحلیل رقابتمندی ایران در صادرات دارو.
سیاستگذاری اقتصادی 7. 55.
28. مرادی، مجتبی؛ محمدعلی میرزازاده. 1398. شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی ریسکهای تولید در صنعت دارو با استفاده از روش تجزیه و تحلیل عوامل شکست (مطالعه موردی: شرکت سبحان دارو). مدیریت بهداشت و درمان . 43-51.
29. مهدوینور سیدحاتم؛ دنکوب، مرتضی. 1396،
برنامهریزی برای اصلاح الگوی مصرف دارو مبتنی بر
آموزههای دینی، منافع ملی و توجه به اقشار محروم. حکیم . 17-26.
30. نبیونی، روح اله. 1397. بررسی رفتار مصرفکنندگان دارو درایران. کنفرانس بینالمللی چالشهای نوین در
مدیریت
31. نهاوندی، نسیم؛ رقیه عزیزی یوسفوند، غلامحسین فرزندی. 1396. بررسی اثر مدیریت ریسک زنجیره تامین بر کارایی شرکتهای توزیع دارو. بینالمللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید . 119-137.
32. Beloborodova, A. L., Antonchenko, N. G., Pavlova, A. V., Hajrullina, A. D., & Soldatov, A. A. (2020). Analysis of the General Development Trends and the Level of Digitization of the Pharmaceutical Market in the Russian Federation. In Digital Transformation of the Economy: Challenges, Trends and New Opportunities (pp. 280-290). Springer, Cham.
33. Bertoldi, A. D., Wagner, A. K., Emmerick, I. C. M., Chaves, L. A., Stephens, P., & Ross-Degnan, D. (2019). The Brazilian private pharmaceutical market after the first ten years of the generics law. Journal of pharmaceutical policy and practice, 12(1), 18.
34. Dathaev, U. M., Shopabayeva, A. R., & Еrganova, R. B. (2020). Trends of the global pharmaceutical market development. News of Pharmacy, (1 (99)), 58-63.
35. Pestun, I. V., Mnushko, Z. M., & Ievtushenko, O. M. (2019). Marketing research of the Pharmaceutical market in Ukraine: Peculiarities, Trends, Problems, Tendencies. Research Journal of Pharmacy and Technology, 12(4), 2049-2054.
36. Wetzels, M., Odekerken-Schroder, G., & Van oppen, C. (2009). Using PLS path modeling for assessing hierarchical cunstruct models: Guidline and emprical illustration. MIS Quarterly, 33(1), 177.
|