شناسایی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری در منطقه آزاد چابهار و قشم
محورهای موضوعی : عمومىمریم راشکی 1 * , فرید شاهمرادی 2 , امین رضا کمالیان 3
1 -
2 - دانشگاه سیستان و بلوچستان ،زاهدان، ایران
3 - دانشگاه سیستان و بلوچستان ،زاهدان، ایران
کلید واژه: راهبرد, کارآفرینی, توسعه گردشگری,
چکیده مقاله :
ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮاواﻧﯽ بر اﺑﻌﺎد اﻗﺘﺼﺎدی، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر می‌گذارد. هدف پژوهش حاضر شناسایی راهبردهای مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم می باشد. جامعه آماری را مدیران مناطق آزاد، متخصصان و مدیران شرکتهای مسافرتی و گردشگری و صاحبان کسب وکار در مناطق آزاد چابهار و قشم تشکیل داده‌اند. پژوهش به روش پیمایشی و ابزار گردآوری پرسشنامه محقق ساخته بوده که بعد از برآورد روایی(با استفاده از نظرات اساتید راهنما و مشاور و تحلیل عاملی تاییدی) و پایایی پرسشنامه از طریق ضریب پایایی آلفای کرونباخ استفاده گردید و با استفاده از نرم افزار SPSS21 آزمون فریدمن و مستقلT محاسبه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل بیانگر این است که راهبرد تنظیمی، راهبرد شناختی و راهبرد هنجاری به عنوان سه راهبرد کلی توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد محسوب می‌شوند که در مجموع شامل9 مؤلفه و36 شاخص توسعه کارآفرینی گردشگری می‌باشند. همچنین نتایج حاصل از آزمون فریدمن نشان می‌دهد که راهبرد تنظیمی از اولویت مهمتری نسبت به دو راهبرد دیگر برخوردار است و اهمیت بالاتری دارد.
Tourism has great impact on the country's economic, cultural and political dimensions. The purpose of this study is to identify effective strategies for developing tourism entrepreneurship in Chabahar and Qeshm free regions. The statistical population consists of free-field managers, specialists and managers of travel and tourism companies and business owners in the Chabahar and Qeshm free regions. The research was a researcher- made method and a researcher-made questionnaire was used to collect the data. After assessing the validity (using the opinions of the supervisors and counselors and verifying factor analysis), reliability of the questionnaire was used through Cronbach's alpha reliability coefficient. Using SPSS21 software, Friedman test and independent T were calculated and analyzed. The results indicate that regulatory strategy, cognitive strategy and normative strategy are considered as three general strategies for the development of tourism entrepreneurship in free zones, which consist of 9 components and 36 indicators of tourism entrepreneurship development. Also, the results of the Friedman test show that the regulatory strategy has a more important priority than the other two strategies and is more important.
1. ابراهیم‌زاده، عیسی، آقاسی زاده، عبدالله، تأثیر منطقه¬ی آزاد چابهار بر توسعه‌ی گردشگری حوزه¬ی نفوذ آن با بهره¬گیری از مدل رگرسیون و آزمون T-Test، جغرافیا و توسعه، شماره21، بهار 1390.
2. افتخاري، عبدالرضا ركن الدين؛ وجدانی طهرانی، هدیه؛ رازینی، ابراهیم علی ؛ ارزيابي و اولويت‌بندي مناطق آزاد تجاري ايران، مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره 13، شماره 2، 142-165، 1387.
3. جوو آتلیویک و استفان جی. پیج، کارآفرینی و گردشگری (با رویکرد بین‌المللی)، مترجمین رضا محمد کاظمی، شهباز یزدانی، مریم عزیزی، ناشر کتابخانه فرهنگ، تهران، چاپ اول، 1392.
4. دفتر تحقیقات و سیاست های پولی و بازرگانی،1395.
5. رضوانی، محمدرضا؛ و مرادی، مهرنوش؛ امکان‌سنجی توسعه گردشگری با رویکرد سامانه‌ای در روستاهای حاشیه کویر مغان، اقتصاد فضا و توسعه، سال اول، زمستان 91، شماره 2، ص 8-6، 1391.
6. روحانی، سعید؛ و زارع رواسان، سعید؛ شناسایی و دسته‌بندی عوامل مؤثر بر ارتقا گردشگری الکترونیکی در ایران، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال سوم، تابستان 92، شماره 5، ص 186، 1392.
7. سازمان برنامه و بودجه،1380.
8. سجاسی قیداری، حمدالله؛ پالوج، مجتبی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ وصادقلو، طاهره؛ ارائه راهبردهای توسعه کارآفرینی کشاورزی در مناطق روستایی با استفاده از روش‌های تحلیل چند متغیره MCDM و SWOT، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال نوزدهم، تابستان 90، شماره 74، ص 2، 1390.
9. سعیده زرآبادی، زهرا سادات(1392) ارزیابی عوامل مؤثر در توسعه صنعت گردشگری منطقه آزاد چابهار با بهرهگیری از روش فرایند تحلیل شبکه‌ای، صفحات نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران،37-48؛ 1392.
10. صفری، سعید، محمد میرزایی بافقی، ملیحه، شناسایی و اولویت¬بندی فرصت‌های کارآفرینانه در صنعت گردشگری شهرستان یزد، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری، سال هشتم، شماره 26، ص 149-127 تابستان 1393.
11. غنیان، منصور؛ و فتوتی، هستی؛ گردشگری راهکاری جهت توسعه کارآفرینی زنان روستایی، کار و جامعه، شماره 159، ص 45، 1392.
12. قادری، اسماعیل، فرجی راد، عبدالرضا و بروجی، سمیرا، جایگاه گردشگری در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه مناطق آزاد (مطالعه موردی: قشم؛ فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری، سال اول، شماره،12، 101-114؛ 1390.
13. کاظمی، مهدی، مدیریت گردشگری. انتشارات سمت، چاپ اول، 1385.
14. کریم زاده، ابوالفضل؛ ارزیابی توسعه گردشگری شهر زنجان با استفاده از مدل SWOT (مطالعه موردی: منطقه زنجانرود)، فضای جغرافیا، سال یازدهم، پاییز 90، شماره 35، ص 39، 1393.
15. کمیجانی، احمد. ارزیابی اقتصادی مناطق آزاد تجاری صنعتی. وزارت امور اقتصادی و دارایی. 1374.
16. گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران 1388.
17. گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری–صنعتی ایران 1387-1384
18. گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران 1394.
19. مطيعي لنگرودي سيدحسن , قديري معصوم مجتبي, دادورخاني فضيله, يدالهي فارسي جهانگير, تركاشوند زهرا؛ تبيين عوامل موثر بر توانمندسازي روستاييان در توسعه کارآفريني (مطالعه موردي: بخش هاي زند و سامن شهرستان ملاير)؛ پژوهش‌هاي جغرافياي انساني (پژوهش هاي جغرافيايي) ؛ دوره 44 , شماره 80 ; 119 - 138 ، 1391.
20. ممیز، آیت اله؛ عباسی، مهدی؛ قاسمی، عاطفه؛آینده فرصت های کارآفرینی در حوزه زمین گردی مطالعه موردی؛ منطقه جلفا، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 26 علمی-پژوهشی/ISC ، 7- 22؛ 1391.
21 مهدیان بروجنی، محسن؛ و احمدوند، مصطفی؛ واکاوی و چالش‌های توسعه‌ی گردشگری روستایی در منطقه دنا؛ دیدگاه جامعه‌ی میزبان، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، بهار 93، شماره 10، 1393.
22. میرزایی، رحمت، اثرات ناشی از فعالیت گردشگری در بازار و تأمین اشتغال. همایش ملی توسعه روستایی، رشت ،1391.
23. نجفي مهرداد, ابوطالب پور علي؛ سير تکاملي مناطق آزاد و جايگاه آنها در توسعه اقتصادي کشورها با تاکيد بر منطقه آزاد چابهار، ديدگاه : دوره 4 - , شماره 2- ; از صفحه 81 تا صفحه 118 ، 1388.
24. واحدپور، غلامعباس؛ و جعفری، مهتاب؛ راهبردهای مدیریت و توسعه زیرساختهای گردشگری ایران با تأکید بر مدل SWOT، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال اول، بهار 90، شماره 1، ص 88-85، 1390.
1. . Akis, Z; The effects of mass tourism: A case study from manavgat (Antalya- turkey), Procedia social and behavioral sciences, volume 19, pp 289-296, 2011.
2. Akrivosa, Christos, Reklitisb, Panayiotis, Theodoroyianic, Maria, Tourism Entrepreneurship and the Adoption of Sustainable Resources. The Case of Evritania Prefecture, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Pp378 – 382, 2014.
3. Anrsson, L: Salman, A.K; Sorensson, A and Shukur, G; Estimating the Swedish and Norwegian International Tourism Demand Using (ISURE) Technique, Center for Labour Market Policy Reaserch.CESIS Electronic Working Paper Series198, pp 1-55, 2009.
4. Boothwerth, A. J. Inclination Towards Entrepreneurship Among Universiti Pendidikan Sultan Idris Students. Journal of Global Business Management, 8(2), 248.- 256.,2011.
5. coopp, C. B. and Ivy, R. L. 2001. Networking trends to small tourism businesses in post socialist Slovakia, Journal of small Businss Development, 39(4): 345-353.
6. Davenport, J & Davenport, J.L. The impact of tourism and personal leisure transport on coastal environment: A review. Estuarine, coastal and shelf science. Vol.67. pp.280-292, 2006.
7. Dincera, Füsun Istanbullu, Dincera, M. Z, Yilmaza, S, World Conference on Technology, Innovation and Entrepreneurship The Economic, Procedia - Social and Behavioral Sciences 195, Pp 413 – 422, 2015.
8. Ferreira.B. The effects of mass tourism: A case study from manavgat (Antalya- turkey), Procedia social and behavioral sciences, volume 19, pp 289-296, 2012.
9. Hallak .L.“New Business Entrepreneurship in the Japanese Economy “. Journal of business venturing, 8, PP. 39-49(2012).
10. Jaffer, M; Abdol –Aziz, A. R; Maideen, S.A; and mohd,S.Z; Entrepreneurship in the Tourism Industry: Issues in Developing Countries, International Journal of Hospitality Management, 30(4), pp827-835, 2011.
11. Jimenez, D; and hernandez, j; Examiinig the structural relationships of destination image, tourist satisfaction and destination loyalty: An integrated approach, Tourism management. 29:415, 2011.
12. Kai, L; Suggesstions for the Fostering of Entreperneurship: IEEE. 978-1-4244-7618-3/10, pp1-4, 2010.
13. Kalavar, J.M; Buzinde, C.N; Melubo, K; and Simon, J; International Differrnces in Perceptions of Heritage Tourism Among the Maasai of Tanzania, Journal Croos Cult Gerontol29, pp 53-67, 2014.
14. Karoulia, S; and Tsionou, Th; Information gathering in Greek tourism entrepreneurship. The 2nd International Conference on Integrated Information, Procedia Social and Behavioral Sciences73, pp 607-615, 2013.
15. Koopman, Th. and Kimbub, A. N Information gathering in Greek tourism entrepreneurship. The 2nd International Conference on Integrated Information, Procedia Social and Behavioral Sciences73, pp 607-615, 2013.
16. Kuratko, D.F., & Hodgetts, R.M, Entrepreneurship: Theory, process, practice, Mason, . (2007).
17. Lesko, T.. Teaching Entrepreneurship: The role of Education (2008).
18. Montoro-Sanchez, A. Soriano,D, “Human resource management and corporate entrepreneurship”, International Journal of Manpower. , (2011)
19. Ngoasonga, M. Z, Kimbub, A. N,Tourism entrepreneurship and regional development: example from, Informal microfinance institutions and development-led tourism entrepreneurship, 2015.
20. Nunkoo, Rubin, Tourism development and local government, Tourism management, 46, Pp 623-634, 2015.
21. Osemeke, M. (2012). “Entrepreneurial Development and Interventionist Agencies in Nigeria”,International Journal of Business and Social
22. Scott, S. Exploring the intention–behavior link in student entrepreneurship: Moderating effects of individual and environmental characteristics. European Management Journal, 34(4), 386-399, 1995.
23. Shain, A. paradigm of entrepreneurship: Entrepreneurial management. Entrepreneurship: Concepts, theory and perspective, Vol. 11, Special Issue: Corporate Entrepreneurship, pp. 17-27. 2016.
24. Smolčić E; Entreperneurship and Innovation Policy, Center for Technology Management, Institute of Manufactoring, No.1(08), pp1-48, 2015.
25. Solvoll, Sølvi, Alsos, G, A. Bulanova, O, Tourism Entrepreneurship – Review and Future Directions, Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 15:sup1,Pp 120-137, 2015.
26. UNWTO(United Nation World Tourism Organization).Torism highlights 2013 edition. Retrieved Dec 18,2009 from http://mkt. unwto.org/ en/publication/unwto-tourism- highlights,pp3-9, 2013.
27. UNWTO(United Nation World Tourism Organization).Torism highlights 2006 edition Retrieved Dec 18 from http://mkt. unwto.org//facts/menu. Html,p.4, 2006.
28. UNWTO(United Nation World Tourism Organization).Torism highlights 2016 edition http://mkt. unwto.org//facts/menu. Html,p.4, 2016.
29. Van der zee, E; and Vanneste, D; Tourism networks unravelled; a review of the literature on networks in tourism management studies Review Article, Tourism Management Perspectives, Volume 15, July 2015, pp 46-56, 2015.
30. Wang, C. K., & Wong, P. K. (2004). Entrepreneurial interest of university students in Singapore. Technovation, 24(2), 163-172.
31. Wang, J. H., Chang, C. C., Yao, S. N., & Liang, C. (2016). The contribution of self-efficacy to the relationship between personality traits and entrepreneurial intention. Higher Education, 72(2), 209-224.
32. Wang, Q., Ma, J., Liao, X., & Du, W. (2017). A context-aware researcher recommendation system for university-industry collaboration on R&D projects. Decision Support Systems. Volume 103, Pages 46-
شناسایی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری در منطقه آزاد چابهار و قشم
*مریم راشکی، **فرید شاهمرادی، ***امین رضا کمالیان
*استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
**کارشناس ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
***دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
تاریخ دریافت: 30/7/1395 تاریخ پذیرش: 1/3/1397
چکیده
ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮاواﻧﯽ بر اﺑﻌﺎد اﻗﺘﺼﺎدي، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر می‌گذارد. اﯾﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل، ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻦ سرمایه‌های اﻗﺘﺼﺎدي، اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﻔﺮ ﺧﺎرﺟﯽ و ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن اﻓﺰاﯾﺶ اﻣﻨﯿﺖ در ﮐﺸﻮر از جمله آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮي اﺳﺖ. هدف پژوهش حاضر شناسایی راهبردهای مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم می باشد. جامعه آماری را مدیران مناطق آزاد، متخصصان و مدیران شرکتهای مسافرتی و گردشگری و صاحبان کسب وکار در مناطق آزاد چابهار و قشم تشکیل داده‌اند. پژوهش به روش پیمایشی و ابزار گردآوری پرسشنامه محقق ساخته بوده که بعد از برآورد روایی(با استفاده از نظرات اساتید راهنما و مشاور و تحلیل عاملی تاییدی) و پایایی پرسشنامه از طریق ضریب پایایی آلفای کرونباخ استفاده گردید و با استفاده از نرم افزار SPSS21 آزمون فریدمن و مستقلT محاسبه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل بیانگر این است که راهبرد تنظیمی، راهبرد شناختی و راهبرد هنجاری به عنوان سه راهبرد کلی توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد محسوب می‌شوند که در مجموع شامل9 مؤلفه و36 شاخص توسعه کارآفرینی گردشگری می‌باشند. همچنین نتایج حاصل از آزمون فریدمن نشان می‌دهد که راهبرد تنظیمی از اولویت مهمتری نسبت به دو راهبرد دیگر برخوردار است و اهمیت بالاتری دارد.
واژه های کلیدی: راهبرد، کارآفرینی، توسعه گردشگری
مقدمه
امروزه کار و فعالیت شکل تازه‌ای به خود گرفته است، تغییرات محیطی و رقابت‌پذیري فزاینده بین شرکت‌ها، نیاز به نوآوري پایدار در جهت رسیدن به موفقیت افزایش یافته است. در این زمینه شرکت‌ها باید انعطاف‌پذیری خود را افزایش داده و با ایجاد کارآفرینی از طریق فعالیت‌هاي خود به مزیت رقابتی دست یابند(مونترو-سانچز و سارینو1،2011). ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺮﻏﯿﺐ سرمایهگذاری در زیرساخت‌ها، اﯾﺠﺎد درآﻣﺪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ و اشتغال‌زایی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و غیرمستقیم در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎ دارد(قادری،1390). بسیاری از کشورها در راستای دستیابی به اهدافی چون توسعه اقتصاد ملی، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و توسعه منطقه‌ای اقدام به تأسیس مناطق آزاد نمودهاند. از این‌رو توسعه فعالیت‌های گردشگری در مناطق آزاد به منظور ایجاد تنوع در کسب درآمدهای ارزی و همچنین رونق اقتصادی در این مناطق مورد توجه قرار گرفته است. گردشگری برای کشورهای دارای جاذبههای گردشگری نظیر ایران مهمترین منبع کسب درآمد ارزی شناخته میشود، مشروط بر اینکه برنامه‌ریزی صحیح و همه‌جانبه توأم با آینده‌نگری برای بهره برداری منطقی و عملی آن تنظیم و اجرا گردد. گردشگری با ویژگی‌های خاص خود، می‌تواند به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های مناطق آزاد در جهت ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی و توسعه‌ی منطقه‌ای باشد. مناطق آزاد چابهار و قشم، از جمله مناطق آزاد ایران است که باگذشت دو دهه از تأسیس آنها، عملکرد موفقیت‌آمیزی نداشته و به اهداف اقتصادی خود دست نیافته اند. این مناطق به دلیل برخورداری از موقعیت خاص جغرافیایی و اقلیمی و توان‌های بالقوه و بکر گردشگری می تواند نقش مهمی را در توسعه صنعت گردشگری و تبدیل آنها به یک مقصد گردشگری ایفاء کنند و این امکان را فراهم آورد که علاوه بر تجارت کالا که از ویژگی‌های مناطق آزاد است، شکل دیگری از اقتصاد یعنی گردشگری در این مناطق در نظر گرفته شود.
مبانی نظری
کارآفرینی فرایندی است که فرصتها، منابع و کارآفرینان را به هم مرتبط کرده و طی آن تغییرات در نظام اقتصادی رخ می‌دهد (وانگ2و همکاران،2011).کریکلی(2016) بیان می‌کند کارآفرین بودن به معنای این است که فرد دارای مجموعه درونی از ارزش‌ها (نیازها، باورها) است که اجازه می دهد افراد، خود را در راهی منحصر به فرد هدایت کنند(وانگ وهمکاران، 2017). کارآفرینی معانی خاصی را در بر می گیرد و ویژگی‌های مانند ریسک پذیری، نوآوری بلند‌پروازانه و خلاقیت را برای صاحبان کسب و کار ایجاد می‌کند. ویژگی‌های شخصیتی مانند انگیزه و میل به'' کنترل درونی''،'' دستیابی به موفقیت''، برای کارآفرینان وجود دارد. کارآفرینان از طریق شبکههای اجتماعی خود، فرصتها و دسترسی به منابع لازم را جهت بهره‌برداری توسعه می‌دهند(بوث‌ورس3،2011). موسسه کارآفرینی جهانی(4GEI) بیان می‌کند که کارآفرینی از سه جزء اصلی تشکیل میشود: "گرايش کارآفرينانه"، "توانايی کارآفرينانه" و "اشتیاق کارآفرينانه"(وانگ،2016). مهارت‌های کارآفرینانه مورد نیاز جهت مدیریت کسب و کار شامل؛ برنامه ریزی و هدفگذاری، تصمیم گیری، روابط انسانی و سازمانی، کنترل و نظارت، مذاکره، بازاریابی، مالی و حسابداری، مدیریت، راه‌اندازی و مدیریت شرکت در جهت رشد و توسعه می‌باشد(فرریا5، 2012؛کوپمن6 وهمکاران، 2013). کارآفرینی دارای ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی است. امروزه کارآفرینی، علاوه بر عامل مهم رشد و توسعه اقتصادی، به عنوان پرورش‌دهنده و تقویت‌کننده روحیه سرمایهگذاری و بهرهوری نیروی انسانی تلقی میشود(شان7،2012). توسعه کارآفرینی به‌عنوان یک پدیده اجتماعی مستلزم ایجاد و تقویت زمینه‌های بروز فعالیت‌های کارآفرینانه می‌باشد. به عبارت دیگر انواع فعالیت‌های کارآفرینانه در محیط حامی کسب و کار بروز و ظهور می‌نماید. عواملی مانند اندازه و میزان رشد بازار، وفور عوامل تولید (بهرهوری) و منابع طبیعی وجود سرمایه انسانی و فنّاورانه حائز اهمیت هستند (کی8،2011). تعیین سیاست‌ها، اهداف، روش‌ها و الگوهای مناسب و اجرای برنامه‌های حمایتی و تشویقی می‌تواند مهمترین وظایف محوری دولت در زمینهی توسعه کارآفرینی باشد. سیاست‌های دولت‌ها در یک تحول سه مرحله‌ای از حمایت از کسب وکارهای کوچک به حمایت از توسعه نوآوری و سپس به توسعه کارآفرینی تغییر می‌یابد(اسکات9،1995).
گردشگری به معنای مسافرت و تفریح برای سرگرمی معنا شده است(واحدپور و جعفری،1390). سازمان جهانی گردشگری در سال 1991 گردشگری را این‌گونه تعریف کرده است "گردشگری عبارت است از تمامی فعالیت‌های شخصی که مسافر انجام دهد و در یک مکانی خارج از محیط معمول به مدت کمتر از یک سال متوالی، به‌منظور استراحت، تجارت و یا اهداف دیگر اقامت کند". گردشگری ممکن است شامل تعطیلات، سفرهای تجاری، دیدار از دوستان و آشنایان، مسافرت آموزشی(سفر علمی)، ورزشی، درمانی و سلامتی یا سفر مذهبی باشد(غنیان و فتوتی،1392). طی سال‌های اخیر، گردشگری رشد و تنوع زیادی داشته و به صنعتی تبدیل‌شده که بیشترین رشد را در جهان تجربه می‌کند (UNWTO,2013). صنعتی پاک و با درآمدی که به‌خوبی با درآمد صنایعی نظیر نفت و خودروسازی که جزو صنایع پردرآمد دنیا هستند، رقابت می‌کند. رشد این صنعت به‌عنوان اقتصاد اول جهانی به سرعت ادامه دارد و مسافرت‌های بین‌المللی در حال افزایش است(UNWTO,2006). گردشگری در سال 2012 بیش از 3/1 تریلیون دلار درآمد برای کشورها به دنبال داشته است(UNWTO,2013) و با وجود بسیاری از چالش‌ها، سال 2016 سال خوبی برای گردشگری بوده است. گردشگر بین‌المللی برای هفتمین سال متوالی رشد داشته و رشد بی‌وقفه که از دهه 1960 ثبت نشده است. قوی‌ترین رشد در مناطق آفریقا و آسیا و اقیانوس آرام ثبت شده است( UNWTO,2016). چنین درآمد و اثرات مثبت از جمله اشتغال‌زایی موجود در این صنعت باعث شده است رقابت تنگاتنگی بین قدرت‌های بزرگ جهانگردی برای به دست آوردن سهم بیشتری از بازار وجود داشته باشد. پژوهش‌های فراوان نشان‌دهنده‌ی تأثیرات مثبت اقتصادی گردشگری بر منطقه گردشگرپذیر می‌باشد(آکیس10،2011). از این‌رو توسعه فعالیت‌های گردشگری از یک‌سو با خلق فرصت‌های شغلی و درآمدی می‌تواند منابع اقتصادی بی‌شماری را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم متوجه جوامع محلی میزبان و ساکنان آنان نماید و با آثار تک اثری خود به رشد و توسعه‌ی اقتصادی محلی منطقه گردشگری کمک می‌کند(کلیمک و کیچوسکا11، 2011،ص100). ابزارهایی که دولت‌ها به‌منظور ترویج گردشگری به کار می‌برند ممکن است در چهار دسته طبقهبندی شود:
- گردشگری و اشتغال(کوپ و اوی12، 2001).
با افزایش داراییها و توسعه‌ی اقتصادی، صنعت گردشگری یکی از پرسرعت‌ترین صنایع در حال رشد در سرتاسر جهان می‌باشد که نرخ رشد سالانهی این صنعت نزدیک به 10 درصد است. این توسعه، کارآفرینان و آغازگران کسبوکارهای جدید را به ادارهی بازارهای در حال توسعه فرا می‌خواند که بر ارزش نوآوری این صنعت تأثیرگذار است. صنعت گردشگری در معرض تغییراتی از جمله تغییر در خواستههای مصرف‌کنندگان و پیدایش فن‌آوری جدید است(سالول13و دیگران، 2015).
نوآوری در گردشگری به‌صورت مستمر انجام میشود. خدمات و محصولات جدیدی ظهور پیدا میکنند و خلاقیتهای مهم و عمدهای در بخش خصوصی و همچنین بخش‌های عمومی این صنعت انجام میگیرد. با این‌حال، بندرت نوآوری می‌تواند به‌عنوان فعالیت هدفمند یک واحد اقتصادی یا سازمانی یا یک کارآفرین منفرد دیده شود و نوآوری در گردشگری، به معنای فعالیتی مشارکتی است، به‌طوری‌که عرضه‌کنندگان، کارکنان، مصرف‌کنندگان و عوامل دیگر با نقش‌های در آن مشارکت دارند(انرسون14، 2009).
رشد صنعت گردشگری و پتانسیل این صنعت برای توسعه اقتصادی دیدگاهی مهم در ادبیات گردشگری به شمار می‌رود(وندرز15، 2015). کیبدی16(1979) اولین محققی بود که به واژه کارآفرینی گردشگری در وزارت صنایع و گردشگری اشاره کرد. یکی از دلایل اصلی شروع کسب و کار کارآفرینان گردشگری تمایل به اسکان در یک محل خاص بوده است (هالاک17، 2012). توسعه کارآفرینی گردشگری کوچک در درجه اول نیاز به اهمیت تعامل در تولید محصولات کشاورزی دارد، تولید محصولات سنتی، ارائه سنت‌ها و سلیقه‌ها در غذاهای سنتی، و خدمات گردشگری، با استفاده از منابع انسانی، فرهنگی و منابع طبیعی مربوط به گردشگری می‌باشد(اسمولکیک18، 2015). جنیفر و همکاران19 (2009) به نقل از مجمع توسعه اقتصادی سازمان ملل سه شاخص عمدهای که منجر به توسعه کارآفرینی در بخش گردشگری مناطق میگردد را به این صورت طبقهبندی نموده است:
1- چارچوب قانونی و نظارتی مربوط به گردشگری
2- زیرساخت‌ها و محیط کسب‌وکار
3- منابع انسانی، فرهنگی و منابع طبیعی مربوط به گردشگری (کریم زاده،1393). برای کشف فرصت در زمینه گردشگری میتوان روی حوزه‌های فرصت گردشگری شامل: حوزه های اقامتی، سیاحتی، عمومی، حمل‌ونقل، مالی، تجاری، فرهنگی، سلامت، اداری تمرکز نمود(عباسی و ممیز،1391). با این توصیف، در نهادینه‌کردن کارآفرینی گردشگری چندین عامل مؤثر هستند که عبارت‌اند از:
- کارآفرینی در بخش جاذبههای طبیعی
- کارآفرینی در بخش تسهیلات واسطهای
- کارآفرینی در بخش اسکان و اقامتگاه
- کارآفرینی در بخش تبلیغات و اطلاع‌رسانی
- کارآفرینی در بخش زیرساخت‌ها(مهدیان بروجنی و احمدوند، 1393،جیمزو هرناندز20، 2011، روحانی و زارع رواسان،1392، رضوانی و مرادی،1391).
بررسی تطبیقی کارکردهای گردشگری مناطق آزاد چابهار و قشم
گردشگری ساحلی در قرن نوزدهم میلادی مورد توجه قرار گرفت و همواره به‌صورت غیرخطی بر تعداد گردشگران ساحلی افزوده شده است(داونپورت و داونپورت21، 2002). از آنجاکه در حوزه گردشگری میزان پذیرش جهانگردان بر چگونگی جذب و جاذبههای محیطی تأثیر دارد میتوان دریافت که براساس بهرهگیری مناسب و بهینه از این جاذبههای درون ذاتی در محیط مناطق آزاد است که میتوان به جذب گردشگر و جهانگردان داخلی و خارجی پرداخت. منطقه آزاد چابهار در طرح جامع به9 قسمت تقسیم‌شده که به مناطق پیکره‌بندی معروف شده‌اند. هدف مهم تأسیس منطقهی آزاد تجاری–صنعتی چابهار راه‌اندازی و احیای جاده قدیم ابریشم، افزایش نقش و سهم کشور در ترانزیت کالا و حمل‌ونقل بین‌المللی، ارتقای عملکرد بندر چابهار تا حد یک مگا پورت منطقه‌ای، تولید و صدور کالاهای صنعتی و حضور فعال در بازارهای جهانی، ایجاد فرصت‌های اشتغال و کسب درآمد ارزی و جذب سرمایه‌های خارجی بوده است.
از طرف دیگر منطقه قشم در سال 1369 به‌عنوان منطقه آزاد تجاری- صنعتی انتخاب شد. اهداف اولیه ایجاد منطقه آزاد قشم در جهت اشتغال‌زایی، جذب سرمایهگذاری خارجی، کسب درآمد ارزی، صادرات و پردازش کالا بوده است. هر چند که جذب توریست از ابتدا هدف اصلی منطقه آزاد قشم نبود ولی در طی سال‌ها فعالیت با روبه‌زوال رفتن سرمایهگذاری صنعتی و تولید کالا، تمایل به سرمایهگذاری در بخش‌های خدماتی و جذب گردشگر افزایش‌یافته است. طبق آمار از 1313 شرکت ثبت‌شده در پایان سال 1387 تعداد 662 شرکت در راستای فعالیت خدماتی بوده است(گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری–صنعتی ایران 1387-1384). با گذشت نزدیک به 30 سال از تأسیس و راه‌اندازی منطقه آزاد قشم علیرغم هزینه‌ها و تلاش‌های صورت گرفته، هنوز زیرساختهای لازم برای ایجاد یک مدل توسعه‌یافته و سازماندهی شده مطابق استانداردهای بین‌المللی وجود ندارد و به‌رغم منابع و ذخایر فراوان طبیعی و بالقوه اقتصادی، مایه‌گذاری داخلی و خارجی چشم‌گیر نبوده است. برای ارزیابی عملکرد مناطق آزاد، بررسی برخی از متغیرهای کلیدی مرتبط با مأموریت‌ها و اهداف در نظر گرفته شده برای مناطق آزاد می‌تواند راهگشا باشد. چهار متغیر میزان جذب سرمایهگذاری خارجی، درجه صنعتی شدن، ایفای نقش صادراتی و نسبت صادرات به واردات از جمله این متغیرهاست. در خصوص متغیر نخست یعنی جذب سرمایهگذاری، آمارهای موجود حاکی از آن است که روند جذب و تحقق سرمایهگذاریها در حدی نیست که بتواند اهداف توسعه‌ای مناطق را محقق نماید و مناطق آزاد تاکنون در جذب سرمایهگذاریها و به خصوص سرمایهگذاری خارجی چندان موفق عمل نکرده‌اند(دفتر تحقیقات و سیاست های پولی و بازرگانی،1395).
در طی دوره 9 ساله 80-88 مناطق آزاد کشور در مجموع کمتر از3 میلیارد دلار سرمایهگذاری خارجی جذب کرده‌اند که ارتباط مستقیمی با زیرساختهای موجود در مناطق داشته است(جدول1)(گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران 1394و 1388).
[1] Montoro-Sanchez and Soriano
[2] .Wang et al
[3] . Boothwerth
[4] .Global Entrepreneurship Institute
[5] . Ferreira
[6] . Koopman
[8] .Kai
[9] .Scott
[10] Akis
[11] Cichowska & Klimek
[12] Coopp and Ivy
[13] Solvoll
[14] Anrsson
[15] Van der zee
[16] Kibedi
[17] Hallak
[18] Smolčić
[19] Jenifer & et al
[20] Jimenez, and hernandez
[21] Davenport, & Davenport
جدول 1: آمار سرمایهگذاری خارجی سال‌های 1393-1380
سرمایهگذاری خارجی (میلیون دلار) | |||||||||||||
منطقه | 1393 | 1392 | 1391 | 1388 | 1387 | 1386 | 1385 | 1384 | 1383 | 1382 | 1381 | 1380 | جمع در منطقه |
کیش | - | - | - | 24 | 0 | 128 | 0 | 23.9 | 300 | 302 | 315 | 218 | 1195.7 |
قشم | - | - | - | 48 | 29 | 5 | 2 | 5.2 | 100 | 217 | 143 | 160 | 665.9 |
چابهار | - | - | - | 0.004 | 25.8 | 1.8 | 3.9 | 9.6 | 53.5 | 1.2 | 1.2 | 0.3 | 97.3 |
انزلی | - | - | - | 4.3 | 1.44 | 0.65 | 0.06 | 0.1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 6.55 |
اروند | - | - | - | 12 | 0 | 0 | 25 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 37 |
ارس | - | - | - | 5.3 | 0 | 0.9 | 2.26 | 1.67 | 0 | 0 | 0 | 0 | 10.13 |
جمع سال | 165 | 29 | 32 | 50.4 | 56.24 | 21.15 | 33.22 | 40.47 | 453.5 | 520.2 | 459.2 | 378.3 | 2022.71 |
مأخذ، گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری- صنعتی ایران 1388و 1394
جدول 1. سیر نزولی جذب سرمایهگذاری در منطقه قشم را نشان می‌دهد. یکی از دلایل این مسئله، ضعف‌های سیاسی ایران در منطقه و تحریم اقتصادی ایران است. وضعیت سرمایهگذاری داخلی نیز مطلوب نیست. به‌طوری‌که بیشترین سرمایهگذاری داخلی در راستای واردات کالا و فروش آن در بازارهای داخلی بوده است(کمیجانی،1374) و علت اصلی آن قانونی است که در سال 1374 در مورد این منطقه صادر شد. براساس این قانون، سهم گمرک تنها در مورد کالاهای صنعتی و مواد اولیه در این منطقه دریافت نمی‌شد و کالاهای ساخته‌شده، مشمول پرداخت هزینه گمرکی می‌شدند(سازمان برنامه و بودجه،1380)، همین نکته تمایل بیشتر سرمایه‌گذاران داخلی به واردات کالا در مقابل سرمایهگذاری تولیدی را نشان می‌دهد. اهدافی که برای مناطق آزاد ایران در ماده (1) قانون چگونگی ادارهی مناطق آزاد ذکر گردیده از آن‌چنان تنوعی برخوردار است که عملاً تحقق اهداف آن را با دشواری مواجه می‌سازند و در واقع این یکی از مهمترین اشکال مناطق آزاد کشور می‌باشد؛ زیرا تنوع و گستردگی این اهداف باعث گردیده زمینه برای انعطاف مسئولان اجرایی دستگاه‌های متولی مناطق آزاد به نحوی غیرمعقول فراهم شود (ابراهیم‌زاده،1390).شکل(1)فرصت‌های کسب و کار گردشگری برای مناطق آزاد چابهار و قشم را ارائه می‌دهد.
شکل1: فرصت‌های کسب وکار گردشگری (ابراهیم‌زاده،1390)
در زمینه ارزش و اهمیت مناطق آزاد تحقیقات زیادی صورت گرفته است، زهرا سادات سعیده زرآبادی(1392) به ارزیابی عوامل مؤثر در توسعه صنعت گردشگری منطقه آزاد چابهار با بهرهگیری از روش فرایند تحلیل شبکه‌ای پرداختند. نتایج پژوهش تعیین می‌کند که از میان شاخص‌های مورد بررسی،«زیرساختهای گردشگری» و«توان اقتصادی» بیشترین سهم را در توسعه منطقه ایفا میکنند. مهرداد نجفي(1388) تحقیقی با عنوان سير تكاملي مناطق آزاد و جايگاه آنها در توسعه اقتصادي كشورها با تأكيد بر منطقه آزاد چابهار انجام داد و بر اين راستا نسبت به انتخاب تجارب موفق و ناموفق جهاني در خصوص ايجاد مناطق آزاد اقدام و در ادامه با توجه به اهميت و پتانسيل منطقه آزاد چابهار در توسعه اقتصادي و بازرگاني كشور، شرايط اين منطقه با برخي از مناطق آزاد پيشرفته در جهان مقايسه شد و نقاط ضعف و قوت آن مورد بررسي قرار داد. عبدالرضا ركن الدين افتخاري و همکاران(1387)ارزيابي و اولويت‌بندي مناطق آزاد تجاري ايران با استفاده از روشMADM انجام دادند. مطیعی لنگرودی و همکارانش(1391)عوامل مؤثر بر توانمندسازی روستاییان در توسعه‌ی کارآفرینی بخش‌های زند و ثامن شهرستان ملایر را بررسی نمودهاند. نتایج این پژوهش نشان داد اهمیت عوامل فردی و محیطی در ایجاد و توسعه کسب‌وکارها مهم بوده است که این عوامل به ترتیب اولویت، شامل: پشتکار، عامل سازمانی،مالی و اقتصادی، آموزش و الگوی نقش و... بوده است. صفری و میرزایی بافقی(1393) به شناسایی و اولویتبندی فرصت‌های کارآفرینانه در صنعت گردشگری شهرستان یزد پرداختند نتیجه پژوهش هفت زمینه را به‌عنوان فرصت کارآفرینی در صنعت گردشگری در یزد مشخص نمود که فراهم کردن فضا و امکانات تفریحی بالاترین اولویت را در بین موارد شناسایی‌شده داراست. کارولیا و تسیونو1 (2013)، به گردآوری اطلاعات در حوزهی کارآفرینی توریسم در یونان پرداختند نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این موضوع بوده است که جاذبههای طبیعی مانند دریا، آب‌وهوا و مناظر طبیعی و همچنین عوامل فرهنگی و اجتماعی مانند آداب ورسوم و مردم نقش تعیین‌کننده‌ای در برخورداری از مزیت رقابتی داشتهاند. آکریوسا2 و همکاران(2014) به بررسی کارآفرینی گردشگری و اتخاذ منابع پایدار نمونهای از منطقه اوریتانیا پرداختند هدف این مقاله، پی بردن به زیربنای منابع پایداری می‌باشد که از کارآفرینی گردشگری در منطقه اوریتانیا برگرفته‌شده است. کالاوار3 و همکاران(2014) در پژوهشی تحت عنوان"شناخت تفاوت‌های تعاملی در ادراکات از گردشگری موروثی در ماسی تانزانیا پرداختهاند. در نهایت به این نتیجه دست یافتید که علاوه بر تغییرات مثبت اقتصادی گردشگری در جامعه میزبان، این موضوع باعث خلق تغییرات در شیوههای سنتی و تفاوت‌های اساسی در بین نسلهای مختلف جامعه میشود. ون درز ونستا4(2015) در مطالعهای با عنوان"شبکههای اجتماعی از هم‌گسسته‌ی گردشگری: مروری بر ادبیات شبکههای اجتماعی در مطالعات مدیریت گردشگری"داشتند.برزینا5 وهمکاران(2015) پژوهشی با عنوان"مدل مصرفی خدماتی گردشگری برای مناطق ویژه محافظت‌شده"انجام دادند. نونکو6(2015)به بررسی توسعه‌ی صنعت گردشگری و اتکا به دولت محلی پرداخت. این پژوهش باعث توسعه طرحی شد که روابط نظری بین متغیرهای مهم توسعه‌ی صنعت گردشگری و دو نمونه از حمایتهای سیاسی را بنا نمود که این نمونهها شامل حمایت سیاسی خاص زمینهی گردشگری و تراز جامعی از حمایت سیاسی میشود. سولول7 و همکاران(2015) به نقد و بررسی و جهت آینده گردشگری کارآفرینی پرداختند آنها معتقدند که تغییرات ساختاری و موقتی به‌منظور تولید محصولات مبتنی بر تجربه و باکیفیت در صنعت گردشگری نیازمند کارکردهای حرفهی کارآفرینی می‌باشد که نمایانگر نوآوریهای لازم در این صنعت است. همانطور که پیشینه تحقیقات نشان می‌دهد در زمینه گردشگری در مناطق آزاد تحقیقات محدودی صورت گرفته است.
رشد صنعت گردشگری و پتانسیل این صنعت برای توسعه اقتصادی دیدگاهی مهم در ادبیات گردشگری به شمار می‌رود. تیلور ویژگی تقاضای گردشگری را سرعت تغییرات آن می‌داند و معتقد است بعد عرضه باید توانایی انطباق سریع با تغییرات بازار تقاضا را داشته باشد؛ به‌عبارت‌دیگر وجود یک مکانیسم دریافت اطلاعات و ارزیابی وضعیت واکنش نسبت به محیط در سیستم گردشگری الزامی است، بنابراین گردشگری به‌اندازه کافی جدید، آشفته و بی‌قاعده بوده تا مورد توجه کارآفرینان نوآور قرار گیرد(کاظمی،1385). در کشور مجارستان از راهکارهایی مانند ایجاد پارک‌های صنعتی در سطح منطقه‌ای، ساده‌سازی قوانین و مقررات اداري در زمینه‌ي ایجاد و توسعه‌ی کسب‌وکارهاي کوچک و متوسط، ارائه‌ی حمایت مالی در قالب یارانه و وام، صندوق ضمانت کسب‌وکارهاي کوچک و متوسط، ارائه‌ی حمایتهای قانونی و مالیاتی ازجمله معافیت 100 درصد واحدهایی که محصولاتشان را به خارج از کشور صادر کنند، استفاده شده است(لسکو،2007). در استان سیستان و بلوچستان با وجود مرز آبی گسترده با دریای عمان یا کشاورزی با زمین‌های حاصل‌خیز و منابع آب نسبتاً مناسب به ویژه در حوزه جازموریان و ایرانشهر، نتوانسته است پاسخگوی قشر جوان پهناورترین استان ایران باشد. هر ساله شاهد کوچ جوانان جویای کار این ناحیه به استان‌های اطراف هستیم. نمونه بارز آن سفر کارجویان این خطه در شهریور و مهرماه برای برداشت پسته به استان کرمان بوده است که در نهایت اغلب آنها به مشاغل کاذب رو می‌آورند. با همه این توصیفات واضح است که این فرصت طلایی را نباید از دست داد. مناطق آزاد به جهت ساختار و ماهیت خود، همچنین ارتباطات موجود می‌توانند تعاملات سازنده‌ای در راستای توسعه کارآفرینی، مخصوصاً در زمینه گردشگری فراهم کنند. شناسایی پتانسیل‌ها، توانمندی‌ها و جاذبههای گردشگری و میزان برخورداری منطقه از تسهیلات و خدمات گردشگری و برنامه‌ریزی برای توسعه کارآفرینی مناطق آزاد، از جمله مقدمات توسعه گردشگری در مناطق آزاد و بهویژه چابهار و قشم است.
1. وجود جاذبههای بسیار با ارزش در این مناطق و نقش اجتناب‌ناپذیر آنها در جذب گردشگر
2. ماهیت کارآفرینی و گردشگری این مناطق به لحاظ برخورداری از نقش دروازه ورود به کشور
شناسایی راهبردهای که در این مناطق استفاده شده است، یک ضرورت می‌باشد که نشان می‌دهد این مناطق در چه زمینه‌های فعالیت دارند و چه راهبردهای را میتوان برای آینده بهتر مناطق آزاد قشم و چابهار پیشنهاد داد. بر همین اساس هدف اصلی این تحقیق شناسایی راهبردهای مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم است که در راستایی اهداف فرعی زیر مورد بررسی قرار میگیرد:
- شناسایی راهبردهای مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم
- اولویتبندی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری مناطق آزاد چابهار و قشم
- اولویتبندی مؤلفه‌ها و شاخص‌های توسعه کارآفرینی گردشگری مناطق آزاد چابهار و قشم
- بررسی دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و چابهار جهت توسعه کارآفرینی گردشگری در منطقه آزاد
براساس تحقیقات صورت گرفته راهبردهای توسعه در مناطق آزاد در سه شاخه تنظیمی، شناختی و هنجاری قرار میگیرد که محقق این ابعاد را با زیرشاخه‌های آن در شکل 2به عنوان مدل مفهومی تحقیق نشان داده است.
[1] Karoulia and Tsionou
[2] Akrivosa
[3] Kalavar
[4] Van der zee and Vanneste
[5] Berzina
[6] nunkoo
[7] Solvoll
شکل (2) مدل مفهومی تحقیق
روش تحقیق
این تحقیق توصیفی- پیمایشی می باشد و از منابع کتابخانه ای، مصاحبه با کارشناسان و خبرگان و پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده است و با توجه به هدف این تحقیق، جامعه آماری پژوهش شامل تعداد 200 نفر از مدیران مناطق آزاد، متخصصان و مدیران شرکتهای مسافرتی و گردشگری و صاحبان کسب‌وکار در مناطق آزاد چابهار و قشم می‌باشد. در این پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته با 36 سوال با کمک منابع معتبر علمی طراحی شد و پرسشنامه در اختیار تمامی افراد جامعه آماری قرار گرفت که 127 پرسشنامه به منظور بررسی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری در منطقه آزاد چابهار و قشم جمع‌آوری گردید. در پایایی پرسشنامه از ضریب پایایی آلفای کرونباخ استفاده گردید که برای پرسشنامه83/0(راهبردتنظیمی87/0،راهبرد شناختی76/ 0 و راهبرد هنجاری 81/0) بدست آمد.
روش تجزیه تحلیل داده ها
در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است و در روش آمار استنباطی از آزمون فریدمن و آزمون تحلیل T مستقل جهت آزمون فرضیه‌های تحقیق به کار گرفته شده است. تمام محاسبات با نرم افزار SPSS نسخهی 21 انجام شده است. تا تأثیر و رابطه متغیرهای مستقل و وابسته مشخص شود.
یافته های پژوهش
سؤال اول: راهبردهای توسعه کارافرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم کدامند؟
به منظور بررسی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم در گام نخست، بامطالعه منابع معتبر علمی و قابل استناد، ضمن آشنایی کافی با مفاهیم و تعاریف کارآفرینی گردشگری، توسعه کارآفرینی و عوامل مؤثر بر آن، فهرست اولیهای از عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری شناسایی شد. در گام دوم، با بهرهگیری از نظرات کارشناسانه اساتید راهنما و مشاور، تعدادی از مناسبترین راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری از بین فهرست اولیه استخراج گردید و در نهایت عوامل حاصل از این گام در قالب سه راهبرد کلی شامل راهبرد تنظیمی، راهبرد شناختی و راهبرد هنجاری شناخته شدند که این سه راهبرد در مجموع9 مؤلفه را شامل می شود که 36 شاخص را در بر می گیرد. این راهبردها را در جدول 2، ارائه شده است.
جدول 2: راهبردهای مؤثر در توسعه کارآفرینی گردشگری
شاخص | مؤلفه | راهبرد |
تدوین استراتژی گردشگری و کسب و کارهای کوچک در منطقه | برنامه ریزی ملی توسعه کسب و کار | راهبردهای تنظیمی |
تدوین خط مشی ملی گردشگری | ||
تدوین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت کسب و کار | ||
تغییر نگرش مدیران کلان نسبت به گردشگری | ||
سازماندهی جاذبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی | ||
مطالعه و شناسایی بازارهای هدف | ||
شرکت های گردشگری تخصصی | ||
بانک گردشگری و بانک های کارآفرینی | حمایت مالی | |
شرکت های سرمایه گذاری کسب و کارهای کوچک گردشگری | ||
سازمان مدیریت کسب و کارو کارآفرینی در گردشگری | ||
ایجاد و تقویت مراکز مشاوره کارآفرینی و کسب و کارهای کوچک | ||
وزارتخانه گردشگری و صندوق توسعه گردشگری | ||
جذب سرمایه گذاری های خارجی | ||
ثبات قانونی و عدم تغییرات بی مورد قوانین | قانون و مقررات | |
حذف کاغذبازی ها در جهت سرمایه گذاری بخش خصوصی | ||
اصلاح قوانین مرتبط با کسب و کارهای کوچک گردشگری | ||
حمایت از شکل گیری تشکل های صنفی-محلی | ||
اتخاذ تدابیر تسریعی جذب گردشگر و مشارکت سازمان های دولتی | ||
طرح های تخفیف مالیاتی برای مالکان کسب و کارهای کوچک | تسهیلات و کمک های مالی و غیرمالی | |
اعطای تسهیلات برای راه اندازی کسب و کارهای گردشگری | ||
اعطای تسهیلات برای ایجاد واحدهای بین راهی و مراکز اقامتی و توزیعی | ||
اعطای تسهیلات برای راه اندازی کسب و کارهای گردشگری | ||
اعطای تسهیلات برای زنده سازی اماکن تاریخی | ||
اعطای تسهیلات برای تجهیز و توسعه ناوگان حمل و نقل گردشگری | ||
ایجاد رشتههای مختلف گردشگری و کارآفرینی در دانشگاهها | آموزش | راهبردهای شناختی |
پخش مستمر برنامه های رادیویی و تلویزیونی | ||
برگزاری دوره های آموزشی- مشاوره ای برای برخورد مناسب با گردشگری | بسترسازی فرهنگی | |
اطلاع رسانی از قوانین حاکم بر تأسیس کسب و کارهای کوچک | اطلاع رسانی و تبلیغات | |
اطلاع رسانی از برنامه ها و خدمات حمایتی دولت | ||
معرفی مناطق توریستی و کسب و کارهای مرتبط برای سرمایه گذاران | ||
چاپ بروشور تبلیغاتی و طراحی وب سایت های اطلاعات گردشگری | ||
اعطای جوایز به کسب و کارهای کوچک برتر بخش گردشگری | مشوقها | راهبردهای هنجاری |
تقدیر از سازمانهای حامی کارآفرینی | ||
اعطای جوایز به تورگردانها | ||
برگزاری نمایشگاه دستاوردهای گردشگری و کسب و کارهای کوچک | برگزاری نمایشگاه | |
نمایشگاه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی و صنایع دستی |
سؤال دوم: اولویتبندی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری مناطق آزاد چابهار و قشم چگونه است؟
پس از شناسایی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری، پرسشنامهای به‌منظور بررسی راهبردهای مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد توسط محقق تنظیم و طراحی شد.
الف) رتبه‌بندی راهبردهای اصلی توسعه کارآفرینی گردشگری
آماره آزمون (X2) | درجه آزادی (df) | عدد معنی داری (sig) | نتیجه آزمون |
17.40 | 2 | 0.000 | تایید |
جدول 4: میانگین رتبه و اولویتبندی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری
راهبرد | میانگین رتبه | اولویت |
راهبرد تنظیمی | 3.56 | اول |
راهبرد هنجاری | 2.46 | سوم |
راهبرد شناختی | 3.10 | دوم |
بر اساس نظرات گروهی مدیران مناطق آزاد، متخصصان و مدیران شرکتهای مسافرتی و گردشگری و صاحبان کسب‌وکار
در مناطق آزاد چابهار و قشم، رتبه‌بندی راهبردهای اصلی مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری مشهود است عدد معناداری محاسبه شده از سطح خطای 0.05 کمتر می‌باشد که این بدان معناست که راهبردهای اصلی مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری از لحاظ رتبه‌بندی دارای میانگین یکسانی برخوردار نیستند. بنابراین با توجه به میانگین رتبه هرکدام از راهبردها "راهبرد تنظیمی" با میانگین رتبه 3.56 بالاترین رتبه و در اولویت اول و "راهبرد شناختی" با میانگین رتبه 3.10 در رتبه دوم و راهبرد هنجاری با میانگین رتبه 2.46 رتبه سوم را به خود اختصاص دادند.
ب) رتبه‌بندی مؤلفه‌ها و شاخص‌های راهبرد تنظیمی مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری
| آماره آزمون (X2) | درجه آزادی (df) | عدد معنی داری (sig) | نتیجه آزمون |
مؤلفه ها | 23.81 | 3 | 0.000 | تایید |
شاخص ها | 95.89 | 23 | 0.000 | تایید |
جدول 6 : میانگین رتبه و اولویتبندی مؤلفه ها و شاخص‌های راهبرد تنظیمی
مؤلفه | میانگین رتبه | اولویت | شاخص‌ها | میانگین رتبه | اولویت |
برنامه‌ریزی ملی |
3.13
|
اول | تدوین استراتژی توریسم و کسب و کارهای کوچک در منطقه | 13.46 | یازدهم |
تدوین خط مشی ملی گردشگری | 14.06 | ششم | |||
تدوین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت کسب و کار | 13.81 | هشتم | |||
تغییر نگرش مدیران کلان نسبت به توریسم | 14.96 | چهارم | |||
سازماندهی جاذبه های طبیعی،فرهنگی و تاریخی | 15.16 | دوم | |||
مطالعه و شناسایی بازارهای هدف | 13.07 | دوازدهم | |||
شرکت های گردشگری تخصصی | 12.64 | چهاردهم | |||
تأسیس مراکز حمایت مالی |
1.84 |
چهارم | بانک گردشگری و بانک های کارآفرینی | 7.63 | بیست‌وسوم |
شرکت های سرمایه گذاری کسب و کارهای کوچک گردشگری | 10.20 | بیستم | |||
سازمان مدیریت کسب و کارو کارآفرینی در گردشگری | 10.73 | هجدهم | |||
ایجاد و تقویت مراکز مشاوره کارآفرینی و کسب و کارهای کوچک | 9.50 | بیست‌و دوم | |||
وزارتخانه توریسم و صندوق توسعه گردشگری | 10.47 | نوزدهم | |||
جذب سرمایه گذاری های خارجی | 15.37 | اول | |||
تسهیلات و کمکهای مالی و غیرمالی |
2.19 |
سوم | ثبات قانونی و عدم تغییرات بی مورد قوانین | 13.76 | نهم |
حذف کاغذبازی ها در جهت سرمایه گذاری بخش خصوصی | 12.81 | سیزدهم | |||
اصلاح قوانین مرتبط با کسب و کارهای کوچک گردشگری | 9.90 | بیست‌و یکم | |||
حمایت از شکل گیری تشکل های صنفی-محلی | 10.74 | هفدهم | |||
اتخاذ تدابیر تسریعی جذب توریست و مشارکت سازمان های دولتی | 10.73 | هجدهم | |||
قوانین و مقررات |
2.84 |
دوم | طرح های تخفیف مالیاتی برای مالکان کسب و کارهای کوچک | 11.07 | شانزدهم |
اعطای حمایت های بیمه ای برای مالکان کسب و کار گردشگری | 12.29 | پانزدهم | |||
اعطای تسهیلات برای ایجاد واحدهای بین راهی و مراکز اقامتی و توزیعی | 13.67 | دهم | |||
اعطای تسهیلات برای راه اندازی کسب و کارهای گردشگری | 13.99 | هفتم | |||
اعطای تسهیلات برای زنده سازی اماکن تاریخی | 15.04 | سوم | |||
اعطای تسهیلات برای تجهیز و توسعه ناوگان حمل و نقل گردشگری | 14.94 | پنجم |
عدد معناداری محاسبه شده از سطح خطای 6 درصد کمتر می‌باشدکه این بدان معناست که مؤلفه‌های راهبرد تنظیمی از لحاظ رتبه‌بندی دارای اولویت یکسانی نیستند. از میان چهار مؤلفه راهبرد تنظیمی، مؤلفه برنامه‌ریزی ملی با میانگین رتبه 3.13 بالاترین اهمیت و در رتبه اول و مؤلفه تأسیس مراکز حمایت مالی با میانگین رتبه 1.84 پایین‌ترین اهمیت و در رتبه چهارم و مؤلفه قوانین و مقرارت با میانگین رتبه 2.84و تسهیلات و کمکهای مالی و غیرمالی با میانگین رتبه 2.19 به ترتیب در رتبه دوم و سوم قرار دارند.
شاخص‌های راهبرد تنظیمی از لحاظ رتبه‌بندی دارای اولویت یکسانی نیستند. بنابراین از میان شاخص‌های تنظیمی، شاخص جذب سرمایهگذاری خارجی با میانگین رتبه 15.37 و سازماندهی جاذبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی با میانگین رتبه 15.16 و شاخص اعطای تسهیلات برای زنده‌سازی اماکن تاریخی با میانگین رتبه 15.04 بالاترین اهمیت را در میان شاخص‌ها و شاخص بانک گردشگری و بانک‌های کارآفرینی با میانگین7.63 و شاخص ایجاد و تقویت مراکز مشاوره کارآفرینی و کسب و کارهای کوچک با میانگین رتبه 9.50 پایین‌ترین اهمیت را دارا می باشند.
ج)رتبه‌بندی مؤلفه‌ها و شاخص‌های راهبرد شناختی مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری
| آماره آزمون (X2) | درجه آزادی (df) | عدد معنی داری (sig) | نتیجه آزمون |
مؤلفه ها | 1.42 | 2 | 0.497 | عدم تایید |
شاخص ها | 21.58 | 6 | 0.001 | تایید |
جدول 8: میانگین رتبه و اولویتبندی مؤلفه و شاخص‌های راهبرد شناختی
مؤلفه | میانگین رتبه | اولویت | شاخص‌ها | میانگین رتبه | اولویت |
آموزش |
1.85
| دارای اولویت تقریبا یکسانی هستند
| ایجاد رشته های مختلف گردشگری و کارآفرینی در دانشگاهها | 3.16
| ششم
|
پخش مستمر برنامه های رادیویی و تلویزیونی | 4.04 | سوم | |||
بسترسازی فرهنگی |
2.06 | ||||
برگزاری دوره های آموزشی- مشاوره ای برای برخورد مناسب با گردشگر | 4.04 | سوم | |||
اطلاع رسانی و تبلیغات |
2.09 | اطلاع رسانی از قوانین حاکم بر تأسیس کسب و کارهای کوچک | 3.53 | پنجم | |
اطلاع رسانی از برنامه ها و خدمات حمایتی دولت | 3.74 | چهارم | |||
معرفی مناطق توریستی و کسب و کارهای مرتبط برای سرمایه گذاران | 4.63 | دوم | |||
چاپ بروشور تبلیغاتی و طراحی وب سایت های اطلاعات گردشگری | 4.85 | اول |
اما با توجه به اطلاعات حاصل از آزمون تحلیل واریانس فریدمن ، عدد معناداری محاسبه شده از سطح خطای 0.05 کمتر می‌باشدکه این بدان معناست که شاخص‌های راهبرد شناختی از لحاظ رتبه‌بندی دارای اولویت یکسانی نیستند. بنابراین از میان شاخص‌های شناختی، شاخص چاپ بروشور تبلیغاتی و طراحی وب سایت‌های اطلاعات توریستی با میانگین رتبه 4.85 و معرفی مناطق توریستی و کسب و کارهای مرتبط برای سرمایه‌گذاران با میانگین رتبه 4.63 بالاترین اهمیت را در میان شاخص‌ها و شاخص ایجاد رشتههای مختلف گردشگری و کارآفرینی در دانشگاهها با میانگین 3.16 پایین‌ترین اهمیت را دارا می‌باشند و سایر شاخص‌ها همانطور که در جدول مذکور مشاهده می شود در بین این شاخص‌ها قرار دارند.
د) رتبه‌بندی مؤلفه ها و شاخص‌های راهبرد هنجاری بر توسعه کارآفرینی گردشگری
جدول 9:نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس فریدمن مربوط به رتبه‌بندی مولفه ها و شاخص های راهبرد هنجاری
| آماره آزمون (X2) | درجه آزادی (df) | عدد معنی داری (sig) | نتیجه آزمون |
مؤلفه ها | 4.17 | 1 | 0.04 | تایید |
شاخص ها | 13.57 | 4 | 0.009 | تایید |
جدول 10: میانگین رتبه و اولویتبندی مولفه و شاخص های راهبرد هنجاری
مؤلفه | میانگین رتبه | اولویت | شاخص‌ها | میانگین رتبه | اولویت |
برگزاری نمایشگاه ها |
1.66 |
اول | برگزاری نمایشگاه دستاوردهای توریسم و کسب و کارهای کوچک | 2.90 | دوم |
نمایشگاه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی و صنایع دستی | 3.66 | اول | |||
مشوق ها |
1.44
|
دوم | اعطای جوایز به کسب و کارهای کوچک برتر بخش گردشگری | 2.80 | چهارم |
تقدیر از سازمان های حامی کارآفرین | 2.89 | سوم | |||
اعطای جوایز به تورگردان ها | 2.76 | پنجم |
از میان دو مؤلفه راهبرد هنجاری، مؤلفه برگزاری نمایشگاه با میانگین رتبه 1.66 بالاترین اهمیت و در رتبه اول و مؤلفه مشوقها با میانگین رتبه 1.44 در رتبه دوم قرار دارند. همچنین با توجه به اطلاعات حاصل از آزمون تحلیل واریانس فریدمن در جدول 10، عدد معناداری محاسبه شده از سطح خطای0.05 کمتر می‌باشدکه این بدان معناست که شاخص‌های راهبرد هنجاری از لحاظ رتبه‌بندی دارای اولویت یکسانی نیستند. بنابراین از میان شاخص‌های هنجاری، شاخص نمایشگاه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی و صنایع دستی با میانگین رتبه 3.66 بالاترین اهمیت را در میان شاخص‌ها و شاخص اعطای جوایز به تورگردان ها با میانگین 2.76 پایین‌ترین اهمیت را دارا می‌اشند و سایر شاخص‌ها همانطور که در جدول مذکور مشاهده می شود در بین این شاخص‌ها قرار دارند.
سؤال سوم: اولویتبندی مؤلفه ها و شاخص‌های توسعه کارآفرینی گردشگری مناطق آزاد چابهار و قشم چگونه است؟
اولویتبندی کلی مؤلفه های توسعه کارآفرینی گردشگری
| آماره آزمون (X2) | درجه آزادی (df) | عدد معنی داری (sig) | نتیجه آزمون |
مؤلفه ها | 27.95 | 8 | 0.000 | تایید |
شاخص ها | 139.05 | 35 | 0.000 | تایید |
جدول 12: میانگین رتبه و اولویتبندی کلی مؤلفه های توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم
اولویت | میانگین رتبه | شاخص | اولویت | میانگین رتبه | مولفه | هدف |
دوازدهم | 20.51 | تدوین استراتژی توریسم و کسب و کارهای کوچک در منطقه | اول | 6.46 | برنامه ریزی ملی توسعه کسب و کار | توسعه کارآفرینی گردشگری در منطقه آزاد چابهار |
نهم | 21.32 | تدوین خط مشی ملی گردشگری | ||||
هشتم | 21.34 | تدوین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت کسب و کار | ||||
اول | 23.31 | تغییر نگرش مدیران کلان نسبت به گردشگری | ||||
سوم | 22.97 | سازماندهی جاذبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی | ||||
پانزدهم | 19.74 | مطالعه و شناسایی بازارهای هدف | ||||
شانزدهم | 19.25 | شرکت های گردشگری تخصصی | ||||
سی و ششم | 11.88 | بانک گردشگری و بانک های کارآفرینی | نهم | 4.01 | حمایت مالی | |
| 15.43 | شرکت های سرمایه گذاری کسب و کارهای کوچک گردشگری | ||||
بیست و سوم | 16.34 | سازمان مدیریت کسب و کارو کارآفرینی در گردشگری | ||||
| 14.16 | ایجاد و تقویت مراکز مشاوره کارآفرینی و کسب و کارهای کوچک | ||||
بیست و چهارم | 16.21 | وزارتخانه توریسم و صندوق توسعه گردشگری | ||||
دوم | 23.22 | جذب سرمایه گذاری های خارجی | ||||
هفتم | 19.78 | ثبات قانونی و عدم تغییرات بی مورد قوانین | ششم | 4.56 | قانون و مقررات | |
چهاردهم | 14.97 | حذف کاغذبازی ها در جهت سرمایه گذاری بخش خصوصی | ||||
| 16.09 | اصلاح قوانین مرتبط با کسب و کارهای کوچک گردشگری | ||||
بیست و پنج | 16.53 | حمایت از شکل گیری تشکل های صنفی-محلی | ||||
بیست و یکم | 17.40 | اتخاذ تدابیر تسریعی جذب توریست و مشارکت سازمان های دولتی | ||||
نوزدهم | 17.40 | طرح های تخفیف مالیاتی برای مالکان کسب و کارهای کوچک | دوم | 5.97 | تسهیلات و کمک های مالی و غیرمالی | |
هفدهم | 19.03 | اعطای تسهیلات برای راه اندازی کسب و کارهای گردشگری | ||||
یازدهم | 20.81 | اعطای تسهیلات برای ایجاد واحدهای بین راهی و مراکز اقامتی و توزیعی | ||||
ششم | 21.78 | اعطای تسهیلات برای راه اندازی کسب و کارهای گردشگری | ||||
سوم | 22.97 | اعطای تسهیلات برای زنده سازی اماکن تاریخی | ||||
چهارم | 22.78 | اعطای تسهیلات برای تجهیز و توسعه ناوگان حمل و نقل گردشگری | ||||
| 13.65 | ایجاد رشتههای مختلف گردشگری و کارآفرینی در دانشگاهها | هفتم | 4.37 | آموزش | |
بیستم | 17.34 | پخش مستمر برنامه های رادیویی و تلویزیونی | ||||
هجدهم | 18.28 | برگزاری دوره های آموزشی- مشاوره ای برای برخورد مناسب با گردشگری | چهارم | 5.16 | بسترسازی فرهنگی | |
| 15.44 | اطلاع رسانی از قوانین حاکم بر تأسیس کسب و کارهای کوچک | سوم | 5.37 | اطلاع رسانی و تبلیغات | |
| 15.69 | اطلاع رسانی از برنامه ها و خدمات حمایتی دولت | ||||
دهم | 20.91 | معرفی مناطق توریستی و کسب و کارهای مرتبط برای سرمایه‌گذاران | ||||
پنجم | 21.97 | چاپ بروشور تبلیغاتی و طراحی وب سایت های اطلاعات گردشگری | ||||
| 15.82 | اعطای جوایز به کسب و کارهای کوچک برتر بخش گردشگری | هشتم | 4.06 | مشوقها | |
بیست و شش | 16.15 | تقدیر از سازمانهای حامی کارآفرینی | ||||
| 15.04 | اعطای جوایز به تورگردانها | ||||
بیست و دوم | 16.35 | برگزاری نمایشگاه دستاوردهای توریسم و کسب و کارهای کوچک | پنجم | 5.04 | برگزاری نمایشگاه | |
سیزدهم | 20.19 | نمایشگاه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی و صنایع دستی |
همانطور که در جدول 12، مشاهده میشود از میان تمامی این مؤلفه‌ها، مؤلفه برنامه‌ریزی ملی با میانگین رتبه 6.46 بالاترین اهمیت و در اولویت اول قرار دارد و مؤلفه حمایت مالی با میانگین رتبه 3 در رتبه‌های آخر قرار دارد. بنابراین از میان کل شاخص‌ها، شاخص تغییر نگرش مدیران کلان نسبت به گردشگری با میانگین رتبه 23.31 و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی با میانگین رتبه 23.22 بالاترین اهمیت را در میان شاخص‌ها و شاخص بانک گردشگری و بانک‌های کارآفرینی با میانگین 11.88 پایین‌ترین اهمیت را دارا می باشند و سایر شاخص ها همانطور که در جدول مذکور مشاهده می شود در بین این شاخص‌ها قرار دارند.
سؤال چهارم: آیا بین دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد چابهار تفاوت معناداری وجود دارد؟
H0: بین دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و کارشناسان و مدیران منطقه آزاد چابهار درمورد راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری تفاوت معناداری وجود ندارد.
H1: بین دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و کارشناسان و مدیران منطقه آزاد چابهار درمورد راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری تفاوت معناداری وجود دارد.
میانگین نمرات راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری | شاخص | آزمون لیوین | میانگین | t | حد پایین | حد بالا | |
F | Sig | ||||||
قشم |
2.41 |
0.130 | 3.85 |
0.195 |
0.49- |
0.40 | |
چابهار | 3.89 | ||||||
همانطور که در جدول 13 مشهود است؛ سطح معناداری آزمون لیوین از 0.05 بزرگتر است، لذا فرض برابری واریانس‌ها را نمی‌توان رد کرد بنابراین بین دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و کارشناسان و مدیران منطقه آزاد چابهار در مورد راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین این نتیجه از آنجا حاصل شده است که آزمون در سطح اطمینان 95% انجام شده و در نتیجه مقادیر بحرانی 1.96+ و 1.96- می‌باشد؛ چنانچه مقدار t بدست آمده، بین این دو عدد قرار گیرد فرض H0 پذیرفته و در غیر این صورت فرض H1 تایید میگردد. که در اینجا با توجه به مقدار بدست آمده برایt=0.195، نظر بر رد فرضیه پژوهش دارد. همچنین با توجه به مقدار حد پایین و حد بالا، اگر عدد صفر بین این دو مقدار قرار گیرد نمی‌توان فرض صفر را رد کرد و واریانس دو گروه برابر است که با توجه به این مقدار در جدول مذکور میتوان گفت که بین دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و کارشناسان و مدیران منطقه آزاد چابهار درمورد راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری تفاوت معناداری وجود ندارد.
نتیجه گیری
به منظور شناسایی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری در مناطق آزاد چابهار و قشم با مطالعه منابع معتبر علمی و قابل استناد فهرست اولیهای از عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری شناسایی شد. سپس با بهرهگیری از نظرات کارشناسانه اساتید راهنما و مشاور، تعدادی از مناسبترین راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری از بین فهرست اولیه استخراج شد. با توجه به سطح معنی‌داری بدست آمده از آزمون تحلیل واریانس فریدمن مربوط به رتبه‌بندی راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری مناطق آزاد چابهار و قشم میتوان گفت که بین اولویت راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری تفاوت معنی‌داری وجود دارد که راهبرد تنظیمی در رتبه اول و راهبرد شناختی در رتبه دوم و راهبرد هنجاری رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. بنابراین راهبرد تنظیمی از دیدگاه جامعه آماری پژوهش حاضر از اهمیت بالایی برخوردار هستند و توصیه میشود که مناطق آزاد با سرمایهگذاری بر روی این راهبرد در شناخت و بهره‌برداری بهتر از فرصت‌های کارآفرینی پیش رو گام بردارند و تا بتوانند سریعتر به اهداف و نتایج مورد نظر خود دست یابند.
همچنین از میان چهار مؤلفه راهبرد تنظیمی، مؤلفه برنامه‌ریزی ملی بالاترین اهمیت و در رتبه اول و مؤلفه تأسیس مراکز حمایت مالی پایین‌ترین اهمیت و در رتبه چهارم و مؤلفه قوانین و مقرارت و تسهیلات و کمکهای مالی و غیرمالی با میانگین به ترتیب در رتبه دوم و سوم قرار دارند و از میان شاخص‌های تنظیمی، شاخص جذب سرمایهگذاری خارجی و سازماندهی جاذبههای طبیعی بالاترین اهمیت را در میان شاخص‌ها و شاخص بانک گردشگری و بانک‌های کارآفرینی و شاخص ایجاد و تقویت مراکز مشاوره کارآفرینی و کسب‌و کارهای کوچک پایین‌ترین اهمیت را دارا می‌باشند. همچنین از میان شاخص‌های شناختی، شاخص چاپ بروشور تبلیغاتی و طراحی وب سایت‌های اطلاعات گردشگری و معرفی مناطق توریستی و کسبوکارهای مرتبط برای سرمایه‌گذاران بالاترین اهمیت را در میان شاخص‌ها و شاخص ایجاد رشتههای مختلف گردشگری و کارآفرینی در دانشگاهها پایین‌ترین اهمیت را دارا می‌باشند. در یک رتبه‌بندی کلی از شاخص‌های توسعه گردشگری مناطق آزاد، نتایج آزمون فریدمن نشان داد که از میان کل شاخص‌ها، شاخص تغییر نگرش مدیران کلان نسبت به گردشگری و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی از راهبرد تنظیمی بالاترین اهمیت را در میان شاخص‌ها و شاخص بانک گردشگری و بانک‌های کارآفرینی پایین‌ترین اهمیت را دارا می‌باشند. به منظور بررسی تفاوت دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و منطقه آزاد چابهار درباره راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری از آزمون آماری T مستقل بهره برده شد که نتایج نشان داد در سطح معناداری آزمون لیوین بین دیدگاه دیدگاه کارشناسان و مدیران منطقه آزاد قشم و منطقه آزاد چابهار درباره راهبردهای توسعه کارآفرینی گردشگری تفاوت معناداری ندارند و هر دو گروه بر اهمیت این راهبردها نظر جامع و یکسانی دارند که نشان از پر اهمیت‌بودن این راهبردها در توسعه کارافرینی گردشگری مناطق آزاد دارند.
با توجه به یافتههای استنباطی به دست آمده در زمینه راهبردها و تجزیه و تحلیلهای صورت گرفته در این راستا، در ادامه برای هر کدام از ابعاد پیشنهاداتی ارائه می شود.
پیشنهاد مبتنی بر راهبردهای تنظیمی:
ü از آنجاییکه مهمترین شاخص راهبرد تنظیمی تغییر نگرش مدیران کلان است پیشنهاد میشود: طی جلسات مدیریتی در سطح بالا و بخشنامه‌های اجرایی مسائل مربوط به گردشگری و کارآفرینی به مدیران کلان ابلاغ گردد و همچنین شرایط کامل عبور از مرحله دولتی به خصوصی مشخص گردد.
ü برنامه‌های تشویقی و تشکیل گروه‌ها و انجمن‌های حرفه‌ای بین‌المللی جهت ارتباط بیشتر با مجامع جهانی گردشگری و سرمایهگذاری به منظور جذب سرمایه‌گذاران خارجی در این پژوهش پیشنهاد میشود. تشویق به ایجاد و تقویت نهادهای بین‌المللی یکی از راه‌حل‌های ساختاری برای افزایش میزان سرمایهگذاری خارجی است. در همین راستا پیشنهاد میگردد معافیتهای مالیاتی برای سرمایه گذاران خارجی در ابتدا جهت ترغیب هر چه بیشتر آنان به سرمایهگذاری در مناطق آزاد چابهار و قشم اعطا گردد.
پیشنهادها
پیشنهاد مبتنی بر راهبردهای شناختی:
ü یافته های پژوهش نشان از تأثیرگذاری بالای چاپ بروشور تبلیغاتی و طراحی وب سایت‌های اطلاعات گردشگری داشت. آز آنجاییکه مهمترین شاخص راهبرد شناختی این مورد است پیشنهاد می شود: شرکت های گرافیکی در زمینهی کسب و کارهای هنری مرتبط با گردشگری در مناطق آزاد به صورت فعالتری وجود داشته باشند و از آنها حمایت به عمل آید.
ü با توجه به یافتههای پژوهش حاصل از معرفی مناطق گردشگری و کسب و کارهای مرتبط برای سرمایه گذاران که اولویت دوم را در راهبردهای شناختی جهت توسعه کارآفرینی گردشگری به خود اختصاص داده است. که سازمان مناطق آزاد چابهار و قشم باید تمام تلاش خود را در معرفی هر چه بهتر و بیشتر کسب و کارهای مرتبط با گردشگری به سرمایه گذاران خارجی و داخلی انجام دهد.
پیشنهاد مبتنی بر راهبردهای هنجاری:
- ترسیم چهره‌ای از مناطق آزاد چابهار و قشم به عنوان قطب قوی جلب گردشگران در حد استاندارهای جهانی
- کمک به تأسیس شرکتهای گردشگری تخصصی که نگارنده نمونهای از شرکتهای گردشگری تخصصی را با ماهیت کارآفرینی گردشگری تأسیس کرده و در منطقه آزاد چابهار مشغول فعالیتباشد.
- سرمایهگذاری منطقه آزاد جهت ایجاد و بهبود زیرساختهای اقامتی و کسب و کارهای مرتبط با گردشگری متناسب با استانداردهای جهانی
- توسعه خطوط هواپیمایی در چابهار و قشم، بهویژه در چابهار با توجه به نداشتن فرودگاه
- نظارت بر هتل‌ها و نرخ‌گذاری افراد بومی بر خانه‌های محلی مورد اجاره به گردشگران منطقه
منابع
1. ابراهیم‌زاده، عیسی، آقاسی زاده، عبدالله، تأثیر منطقهی آزاد چابهار بر توسعه‌ی گردشگری حوزهی نفوذ آن با بهرهگیری از مدل رگرسیون و آزمون T-Test، جغرافیا و توسعه، شماره21، بهار 1390.
2. افتخاري، عبدالرضا ركن الدين؛ وجدانی طهرانی، هدیه؛ رازینی، ابراهیم علی ؛ ارزيابي و اولويت‌بندي مناطق آزاد تجاري ايران، مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره 13، شماره 2، 142-165، 1387.
3. جوو آتلیویک و استفان جی. پیج، کارآفرینی و گردشگری (با رویکرد بین‌المللی)، مترجمین رضا محمد کاظمی، شهباز یزدانی، مریم عزیزی، ناشر کتابخانه فرهنگ، تهران، چاپ اول، 1392.
4. دفتر تحقیقات و سیاست های پولی و بازرگانی،1395.
5. رضوانی، محمدرضا؛ و مرادی، مهرنوش؛ امکان‌سنجی توسعه گردشگری با رویکرد سامانه‌ای در روستاهای حاشیه کویر مغان، اقتصاد فضا و توسعه، سال اول، زمستان 91، شماره 2، ص 8-6، 1391.
6. روحانی، سعید؛ و زارع رواسان، سعید؛ شناسایی و دسته‌بندی عوامل مؤثر بر ارتقا گردشگری الکترونیکی در ایران، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال سوم، تابستان 92، شماره 5، ص 186، 1392.
7. سازمان برنامه و بودجه،1380.
8. سجاسی قیداری، حمدالله؛ پالوج، مجتبی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ وصادقلو، طاهره؛ ارائه راهبردهای توسعه کارآفرینی کشاورزی در مناطق روستایی با استفاده از روش‌های تحلیل چند متغیره MCDM و SWOT، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال نوزدهم، تابستان 90، شماره 74، ص 2، 1390.
9. سعیده زرآبادی، زهرا سادات(1392) ارزیابی عوامل مؤثر در توسعه صنعت گردشگری منطقه آزاد چابهار با بهرهگیری از روش فرایند تحلیل شبکه‌ای، صفحات نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران،37-48؛ 1392.
10. صفری، سعید، محمد میرزایی بافقی، ملیحه، شناسایی و اولویتبندی فرصت‌های کارآفرینانه در صنعت گردشگری شهرستان یزد، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری، سال هشتم، شماره 26، ص 149-127 تابستان 1393.
11. غنیان، منصور؛ و فتوتی، هستی؛ گردشگری راهکاری جهت توسعه کارآفرینی زنان روستایی، کار و جامعه، شماره 159، ص 45، 1392.
12. قادری، اسماعیل، فرجی راد، عبدالرضا و بروجی، سمیرا، جایگاه گردشگری در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه مناطق آزاد (مطالعه موردی: قشم؛ فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری، سال اول، شماره،12، 101-114؛ 1390.
13. کاظمی، مهدی، مدیریت گردشگری. انتشارات سمت، چاپ اول، 1385.
14. کریم زاده، ابوالفضل؛ ارزیابی توسعه گردشگری شهر زنجان با استفاده از مدل SWOT (مطالعه موردی: منطقه زنجانرود)، فضای جغرافیا، سال یازدهم، پاییز 90، شماره 35، ص 39، 1393.
15. کمیجانی، احمد. ارزیابی اقتصادی مناطق آزاد تجاری صنعتی. وزارت امور اقتصادی و دارایی. 1374.
16. گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران 1388.
17. گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری–صنعتی ایران 1387-1384
18. گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران 1394.
19. مطيعي لنگرودي سيدحسن , قديري معصوم مجتبي, دادورخاني فضيله, يدالهي فارسي جهانگير, تركاشوند زهرا؛ تبيين عوامل موثر بر توانمندسازي روستاييان در توسعه کارآفريني (مطالعه موردي: بخش هاي زند و سامن شهرستان ملاير)؛ پژوهش‌هاي جغرافياي انساني (پژوهش هاي جغرافيايي) ؛ دوره 44 , شماره 80 ; 119 - 138 ، 1391.
20. ممیز، آیت اله؛ عباسی، مهدی؛ قاسمی، عاطفه؛آینده فرصت های کارآفرینی در حوزه زمین گردی مطالعه موردی؛ منطقه جلفا، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 26 علمی-پژوهشی/ISC ، 7- 22؛ 1391.
21. مهدیان بروجنی، محسن؛ و احمدوند، مصطفی؛ واکاوی و چالش‌های توسعه‌ی گردشگری روستایی در منطقه دنا؛ دیدگاه جامعه‌ی میزبان، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، بهار 93، شماره 10، 1393.
22. میرزایی، رحمت، اثرات ناشی از فعالیت گردشگری در بازار و تأمین اشتغال. همایش ملی توسعه روستایی، رشت ،1391.
23. نجفي مهرداد, ابوطالب پور علي؛ سير تکاملي مناطق آزاد و جايگاه آنها در توسعه اقتصادي کشورها با تاکيد بر منطقه آزاد چابهار، ديدگاه : دوره 4 - , شماره 2- ; از صفحه 81 تا صفحه 118 ، 1388.
24. واحدپور، غلامعباس؛ و جعفری، مهتاب؛ راهبردهای مدیریت و توسعه زیرساختهای گردشگری ایران با تأکید بر مدل SWOT، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال اول، بهار 90، شماره 1، ص 88-85، 1390.
1. . Akis, Z; The effects of mass tourism: A case study from manavgat (Antalya- turkey), Procedia social and behavioral sciences, volume 19, pp 289-296, 2011.
2. Akrivosa, Christos, Reklitisb, Panayiotis, Theodoroyianic, Maria, Tourism Entrepreneurship and the Adoption of Sustainable Resources. The Case of Evritania Prefecture, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Pp378 – 382, 2014.
3. Anrsson, L: Salman, A.K; Sorensson, A and Shukur, G; Estimating the Swedish and Norwegian International Tourism Demand Using (ISURE) Technique, Center for Labour Market Policy Reaserch.CESIS Electronic Working Paper Series198, pp 1-55, 2009.
4. Boothwerth, A. J. Inclination Towards Entrepreneurship Among Universiti Pendidikan Sultan Idris Students. Journal of Global Business Management, 8(2), 248.- 256.,2011.
5. coopp, C. B. and Ivy, R. L. 2001. Networking trends to small tourism businesses in post socialist Slovakia, Journal of small Businss Development, 39(4): 345-353.
6. Davenport, J & Davenport, J.L. The impact of tourism and personal leisure transport on coastal environment: A review. Estuarine, coastal and shelf science. Vol.67. pp.280-292, 2006.
7. Dincera, Füsun Istanbullu, Dincera, M. Z, Yilmaza, S, World Conference on Technology, Innovation and Entrepreneurship The Economic, Procedia - Social and Behavioral Sciences 195, Pp 413 – 422, 2015.
8. Ferreira.B. The effects of mass tourism: A case study from manavgat (Antalya- turkey), Procedia social and behavioral sciences, volume 19, pp 289-296, 2012.
9. Hallak .L.“New Business Entrepreneurship in the Japanese Economy “. Journal of business venturing, 8, PP. 39-49(2012).
10. Jaffer, M; Abdol –Aziz, A. R; Maideen, S.A; and mohd,S.Z; Entrepreneurship in the Tourism Industry: Issues in Developing Countries, International Journal of Hospitality Management, 30(4), pp827-835, 2011.
11. Jimenez, D; and hernandez, j; Examiinig the structural relationships of destination image, tourist satisfaction and destination loyalty: An integrated approach, Tourism management. 29:415, 2011.
12. Kai, L; Suggesstions for the Fostering of Entreperneurship: IEEE. 978-1-4244-7618-3/10, pp1-4, 2010.
13. Kalavar, J.M; Buzinde, C.N; Melubo, K; and Simon, J; International Differrnces in Perceptions of Heritage Tourism Among the Maasai of Tanzania, Journal Croos Cult Gerontol29, pp 53-67, 2014.
14. Karoulia, S; and Tsionou, Th; Information gathering in Greek tourism entrepreneurship. The 2nd International Conference on Integrated Information, Procedia Social and Behavioral Sciences73, pp 607-615, 2013.
15. Koopman, Th. and Kimbub, A. N Information gathering in Greek tourism entrepreneurship. The 2nd International Conference on Integrated Information, Procedia Social and Behavioral Sciences73, pp 607-615, 2013.
16. Kuratko, D.F., & Hodgetts, R.M, Entrepreneurship: Theory, process, practice, Mason, . (2007).
17. Lesko, T.. Teaching Entrepreneurship: The role of Education (2008).
18. Montoro-Sanchez, A. Soriano,D, “Human resource management and corporate entrepreneurship”, International Journal of Manpower. , (2011)
19. Ngoasonga, M. Z, Kimbub, A. N,Tourism entrepreneurship and regional development: example from, Informal microfinance institutions and development-led tourism entrepreneurship, 2015.
20. Nunkoo, Rubin, Tourism development and local government, Tourism management, 46, Pp 623-634, 2015.
21. Osemeke, M. (2012). “Entrepreneurial Development and Interventionist Agencies in Nigeria”,International Journal of Business and Social
22. Scott, S. Exploring the intention–behavior link in student entrepreneurship: Moderating effects of individual and environmental characteristics. European Management Journal, 34(4), 386-399, 1995.
23. Shain, A. paradigm of entrepreneurship: Entrepreneurial management. Entrepreneurship: Concepts, theory and perspective, Vol. 11, Special Issue: Corporate Entrepreneurship, pp. 17-27. 2016.
24. Smolčić E; Entreperneurship and Innovation Policy, Center for Technology Management, Institute of Manufactoring, No.1(08), pp1-48, 2015.
25. Solvoll, Sølvi, Alsos, G, A. Bulanova, O, Tourism Entrepreneurship – Review and Future Directions, Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 15:sup1,Pp 120-137, 2015.
26. UNWTO(United Nation World Tourism Organization).Torism highlights 2013 edition. Retrieved Dec 18,2009 from http://mkt. unwto.org/ en/publication/unwto-tourism- highlights,pp3-9, 2013.
27. UNWTO(United Nation World Tourism Organization).Torism highlights 2006 edition Retrieved Dec 18 from http://mkt. unwto.org//facts/menu. Html,p.4, 2006.
28. UNWTO(United Nation World Tourism Organization).Torism highlights 2016 edition http://mkt. unwto.org//facts/menu. Html,p.4, 2016.
29. Van der zee, E; and Vanneste, D; Tourism networks unravelled; a review of the literature on networks in tourism management studies Review Article, Tourism Management Perspectives, Volume 15, July 2015, pp 46-56, 2015.
30. Wang, C. K., & Wong, P. K. (2004). Entrepreneurial interest of university students in Singapore. Technovation, 24(2), 163-172.
31. Wang, J. H., Chang, C. C., Yao, S. N., & Liang, C. (2016). The contribution of self-efficacy to the relationship between personality traits and entrepreneurial intention. Higher Education, 72(2), 209-224.
32. Wang, Q., Ma, J., Liao, X., & Du, W. (2017). A context-aware researcher recommendation system for university-industry collaboration on R&D projects. Decision Support Systems. Volume 103, Pages 46-