Subject Areas :
drnemati
drnemati
1
(گروه مدیریت آموزش عالی، دانشکده روان شناسی وعلوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران)
Keywords:
Abstract :
بهینه‌کاوی تجارب موفق جهانی دانشگاه پژوهی و تبیین جایگاه این واحد در دانشگاه ها (مطالعه موردی دانشگاه علامه طباطبایی)
بهينهکاوی تجارب موفق جهانی دانشگاه پژوهی و تبيين جايگاه اين واحد در دانشگاه ها
(مطالعه موردی دانشگاه علامه طباطبايي)
* محمدعلی نعمتی
عضو هيأت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربيتی دانشگاه علامه طباطبايي، تهران، ایران
چکيده
تحقيق پيشرو با هدف بررسی تجارب موفق جهانی در حوزه دانشگاه پژوهی و تبيين جايگاه اين واحد در دانشگاه های کشور و به طور موردی در دانشگاه علامه طباطبايي، دنبال شده است. در اين راستا، از روش تحقیق ترکیبی از نوع لانه ای(آشیانه ای) مشتمل بر دو بخش کمی و کيفی که بخش کمی در دل بخش کيفی قرار گرفته و داده های حاصل از آن نقش حمايتی و ثانويه را برای داده های اصلی، ايفا می نمايد، بهره گيری شده است. در حقيقت، در بخش کمی پژوهش، با بهره گيری از روش بهينهکاوی به بررسی تجارب موفق و همچنين مأموريت، اهداف، وظايف و جايگاه سازمانی واحد دانشگاه پژوهی در ده دانشگاه برتر اين حوزه در ايالات متحده پرداخته شده است و همزمان با آن در بخش کیفی نيز، ابتدا مستندات مرتبط در دانشگاه علامه طباطبايي مورد بررسی قرار گرفته و سپس مبتنی بر تجارب دانشگاه های مورد مطالعه، به انجام مصاحبه نیمهساختمند با ده نفر از مديران و ده نفر از اعضای هيأت علمی مرتبط با اين حوزه در دانشگاه فوق با بهره گيری از روش نظريه مبتنی بر داده ها، پرداخته شده است. پيگيری مراحل فوق در پژوهش حاضر، منتج به تبيين جايگاه سازمانی و مأموريت دانشگاه پژوهی در قالب اداره «نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی» و همچنين اهداف و وظايف پيشنهادی اين اداره مشتمل بر دو بخش 5 هدف(مقوله اصلی) و 18 وظيفه(زيرمقوله) برای بخش نظارت و ارزيابی و 7 هدف(مقوله اصلی) و 21 وظيفه(زيرمقوله) برای بخش دانشگاه پژوهی، شده است. علاوه بر آن، راهکارهايي به منظور تحقق بهينه دانشگاه پژوهی در دانشگاه علامه طباطبايي شناسايي شده است.
واژه های کليدی: دانشگاه پژوهی، بهينهکاوی، دانشگاه های ايالات متحده و دانشگاه علامه طباطبايي.
مقدمه
جريان توسعه نظام آموزش عالی در کشور، پس از تأکيد قابل توجه بر ابعاد کمی آن طی دهه های اخير، ناگزير از تغيير جهت و حرکت به سوی ارتقای ابعاد کيفی و محتوايي خود، با تأکيد همزمان بر بهبود نقش های درونی و بيرونی نهاد دانشگاه است. در حقيقت، دانشگاه می بايست، علاوه بر تلاش به منظور ارتقای کيفی ساختار، فرايندها و کارکردهای درونی خويش نظير ساير نهادها و سازمان ها، نقش برونسازمانی و اجتماعی خويش در راستای ارائه خدمات علمی، پژوهشی، مشاوره ای و کارآفرينی به سازمان ها و دستگاه های اجرايي کشور را نيز، همواره مطمح نظر قرار داده و در ايفای نقش هدايتگری و جهتدهی خويش در جامعه و در ارتباط با ساير نهادهای کشور به شکل مطلوب عمل نمايد. نقش ها و کارکردهای سازمانی(درونی) و اجتماعی(بيرونی) دانشگاه، در ارتباطی نزديک، متقابل و تنگاتنگ با هم قرار دارند. چنانچه دانشگاه در پی ايفای نقش مطلوب خويش در راستای کمک به بهبود و بهينهسازی فرايندها و کارکردهای سازمان ها و دستگاه های اجرايي کشور است، خود نيز بايد از هرگونه ضعف، کاستی و نقيصه در فرايندها و کارکردهاي درونیاش مبرا باشد و بهبود مستمر آنان را همواره مطمح نظر قرار دهد. به عبارت ديگر، بهره مندی دانشگاه از ساختار، تشکيلات و عملکرد مطلوب و کارآمد، اين نهاد را قادر خواهد ساخت که در راستای ارتقای فرايندها و ساز و کارهای اجرايي ساير نهادها و سازمان های فعال در جامعه، نقشآفرينی نمايد. دهه های متمادی است که دستيابی به اهداف ارزشمند و متعالی فوق، از طريق پيدايش و نُضج مفهوم و واحدی کارآمد تحت عنوان دانشگاهپژوهی، در دانشگاه های موفق دنيا دنبال می شود.
از ديگر سو، سيستم دانشگاه مشتمل بر دو زيرسيستم علمی- حرفه ای و مديريتی- ستادی است که هر يک، واجد نقش ها و کارکردهای تعيين کننده ای در نهاد دانشگاه هستند، اما آنچه دانشگاه را از ساير سازمان های اداری، تجاری و صنعتی متمايز می سازد، زيرسيستم علمی- حرفه ای و تأکيد بر ابعاد محتوايي، نرمافزاری و سرمايه انسانی اين نهاد است. زيرسيستم فوق، عملکرد اصلی و خروجی نهايي دانشگاه که همان دانش و دانشجو است را در قالب فرايندهای محوری آموزش و پژوهش، شکل می دهد، اما زيرسيستم مديريتی- ستادی، وظيفه تسهيل و تسريع فرايندهای مطروحه و پيوند نتايج آن با نيازهای درون و بيرون دانشگاه را برعهده دارد. در حقيقت، ارتقای کيفيت در دانشگاه، منوط به عملکرد بهينه و اثربخش هر دو زيرسيستم فوق و هماهنگی و تعامل متقابل ميان آنان است. واحدی که قادر است هماهنگی ميان دو زيرسيستم علمی- حرفه ای و مديريتی- ستادی را در راستای بهبود درونی فرايندها و کارکردهای دانشگاه و همچنين پاسخگويي بيرونی به نيازها و تقاضاهای محيطی، فراهم سازد، واحد دانشگاه پژوهی است. اين واحد قادر است از طريق هدايت پژوهش های دانشگاهی در راستای مطالعه، شناسايي و رفع کاستی ها و آسيب های مترتب بر فرايندها و کارکردهای درونی دانشگاه و ارتقای مستمر آنان و همچنين در جهت پاسخگويي اثربخش به نيازها و تقاضاهای محيط بيرون و سازمان های دولتی و خصوصی، دو نقش کليدی نهاد دانشگاه مشتمل بر بهبود درونی و پاسخگويي بيرونی را به شکل بهينه جامه عمل بپوشاند.
يکی ديگر از نقش ها و کارکردهای اساسی دانشگاه پژوهی، کارکرد اطلاعاتی آن است. در اين کارکرد، واحد دانشگاه پژوهی متولی گردآوری، تجزيه و تحليل و ارائه آمار و اطلاعات دقيق، بهروز و کارآمد به بخش های مختلف دانشگاه و به ويژه رياست دانشگاه در قالب داشبورد مديريتی خواهد بود. در اين راستا، واحد دانشگاه پژوهی به مثابه بازوی مشورتی رئيس دانشگاه، نقشآفرينی خواهد نمود و فرايند تصميمسازی و کمک به تصميمگيری رئيس دانشگاه را محقق خواهد ساخت. با عنايت به نقش ها و کارکردهای متنوع و اساسی واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه ها و همچنين تعملی بر تجارب موفق دانشگاه های معتبر جهان، نياز و ضرورت شکلگيری و توسعه اين واحد در دانشگاه های کشور، آشکار می گردد. بنابراين پژوهش حاضر در اين راستا، هدف بررسی تجارب موفق جهانی در حوزه دانشگاه پژوهی و مطالعه مأموريت، اهداف، وظايف و جايگاه سازمانی واحد فوق در ده دانشگاه برتر اين حوزه در ايالات متحده و سپس تبيين جايگاه سازمانی پيشنهادی و مأموريت، اهداف و وظايف اين واحد در دانشگاه های کشور و به طور موردی دانشگاه علامه طباطبايي را دنبال نموده است. در پايان نيز در پی شناسايي راهکارهای تحقق بهينه دانشگاه پژوهی در دانشگاه علامه طباطبايي برآمده است.
دانشگاه پژوهی؛ موتور ارتقای کيفيت در دانشگاه ها
نظام آموزش عالی و دانشگاه های کشور، در مسير ارتقای کيفی و محتوايي خويش، بدون شک ناگزير از بهره گيری از مفهوم و واحد دانشگاه پژوهی هستند. چنانچه دانشگاه ها را بتوان به عنوان موتورهای ارتقای کيفيت1 در جامعه محسوب نمود، بنابراين دانشگاه پژوهی را نيز می توان به مثابه موتور ارتقای کيفيت در نهاد دانشگاه، مد نظر قرار داد. در حقيقت، نهاد دانشگاه در جامعه، هم توليد کننده و هم مصرف کننده کيفيت است. به تعبيری ديگر، هم موجبات ارتقای کيفيت و توسعه و تعالی کشور را فراهم می آورد و هم اينکه کيفيت مورد نظر، از طريق جذب دانشآموختگان سال های گذشته به عنوان مدير يا عضو هيأت علمی، به دانشگاه بازگشته و اين نهاد را منتفع و بهره مند می سازد(Lombardi, 2013). آنچه مسلم است اين که واحد دانشگاه پژوهی در اين زمينه نقش محوری را برعهده دارد. در ارتباط با نقش و جايگاه واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه و کارکردها و کارويژه های آن، تلويحاً می توان اين واحد را معادل با واحد تجزيه و تحليل سيستم ها و روش ها در سازمان های تجاری و صنعتی در نظر گرفت که وظيفهی شناسايي و تحليل ضعف ها و کاستی های سازمان و ارائه راهکارهای اثربخش در راستای رفع و بهبود آن را برعهده دارد. در واقع، واحد دانشگاه پژوهی، همزمان در راستای ارتقای کيفيت در درون و بيرون دانشگاه، اقدام می نمايد. واحد اثربخش فوق در دانشگاه ها، با محوريت قرار دادن مفهوم و کارکرد «پژوهش2» و از طريق برنامه ريزی، هدايت و جهتدهی پژوهش های دانشگاهی در راستای بهبود فرايندهای دروندانشگاهی نظير فرايندهای اطلاعاتی، مشاروه ای و تصميمسازی و تصميمگيری، و همچنين تلاش به منظور تحقق و تکميل فرايند تبديل دانش به فناوری و کاربست نتايج تحقيقات دانشگاهی در راستای پاسخگويي اثربخش به نيازها و تغييرات بروندانشگاهی(محيطی) نظير تقاضاهای متنوع و روزافزون جامعه و صنعت، قادر است نقشی بیبديل در مسير ارتقای کيفيت در نظام آموزش عالی به طور اعم، و دانشگاه های کشور به طور اخص، را ايفا نمايد. در اين مطالعه، دانشگاه پژوهی عبارت از فرايند هدايت پژوهش های دانشگاهی و پيوند آن با سياست و عمل، در راستای ارتقای کيفيت در دانشگاه از طريق: الف) بهبود مستمر کارکردها و فرايندهای درونی و ب) پاسخگويي اثربخش به تغييرات و نيازهای محيطی تعريف می شود(نعمتی، 1395).
در حقيقت، دانشگاه پژوهی در راستای دستيابی به مأموريت و اهداف ارزشمند فوق، بايستی مسئوليت های خطير و کليدی را در دانشگاه برعهده گيرد که در ادامه به برخی از مهمترين آنان اشاره می گردد. همچنانکه مطرح گرديد، کلمه و مفهوم کليدی در واژه دانشگاه پژوهی، پژوهش است. بدين معنا که اساسیترين کارکرد دانشگاه پژوهی، هدايت پژوهش های دانشگاهی در راستای ارتقای کيفيت در دانشگاه، از طريق بهبود درونی ساختار و فرايندهای دروندانشگاهی و پاسخگويي بيرونی به نيازها و تغييرات بروندانشگاهی است. در واقع، يکی از چالش های پيشروی دانشگاه ها، کاربست نتايج پژوهش های دانشگاهی در راستای رفع مسايل و آسيب های درون و بيرون دانشگاه است که در اين راستا، واحد دانشگاه پژوهی می کوشد تا چرخه پژوهش، سياست تا اقدام را در جهت حل مشکلات و معضلات دانشگاه و جامعه، تکميل نمايد. اين فرايند از طريق متولیگری واحد دانشگاه پژوهی و اعتقاد مديران دانشگاه به تصميمات و برنامه های پژوهشمحور قابل تحقق خواهد بود. از ديگر سو، طی دهه های اخير، کاربست نتايج تحقيقات دانشگاهی و تجاریسازی ايده های نوآورانه ناشی از آنان و همچنين تحقق فرايند تبديل دانش به فناوری و سپس ثروت، در راستای توسعه کارآفرينی در دانشگاه و در ادامه کل کشور، از اولويت های اساسی دانشگاه ها محسوب شده که با هدايت و همکاری واحد دانشگاه پژوهی صورت خواهد پذيرفت. شايان ذکر است که کارکردهای فوق، ارتباط ماهوی با مقوله تعاملات دانشگاه و صنعت دارد که اين امر نيز در راستای مأموريت اصلی واحد دانشگاه پژوهی در جهت پاسخگويي به نيازهای محيط پيرامون(جامعه و صنعت) قابل تعريف است و در اين مسير، دانشگاه پژوهی از جايگاهی کليدی برخوردار است.
يکی از مسئوليت های محوری و سنتی واحد دانشگاه پژوهی، کارکرد اطلاعاتی و مشاورهای و کمک به فرايند تصميمسازی و تصميمگيری مديران دانشگاه است. شايان ذکر است که يکی از ضروریترين و در عين حال، دشوارترين وظايف مديران در نهاد دانشگاه، کسب اطلاعات دقيق، بهروز و کارآمد و اتخاذ تصميمات اثربخش بر مبنای اطلاعات فوق است، اما آنچه به طور معمول اتفاق مي افتد آن است که بخش های مختلف دانشگاه، به واسطه جايگاه و مأموريت محدود خويش، اطلاعات متفاوتی را در اختيار مديران دانشگاه قرار می دهند که از منظر خود – البته با نگاهی بخشینگر و جزيرهای- صحيح است، اما اين آمار و اطلاعات هيچگاه از جامعيت و مانعيت مورد نظر مديران برخوردار نبوده و قابل اتکای صددرصد در تصميمگيریهای دانشگاهی نيست. در اينجا است که يکی از مهمترين مأموريت های واحد دانشگاه پژوهی تحت عنوان کارکرد اطلاعاتی و مشاورهای، مطرح می شود و اين واحد کارآمد، به عنوان بازوی مشورتی رئيس دانشگاه و ساير مديران مرتبط، و بدون تأکيد بر گستردگی بروکراتيک واحد فوق و به کارگيری منابع انسانی متعدد، و تنها با بهرهگيری از يک مدير و چند کارشناس متخصص، متعهد و توانمند در اين زمينه، به منظور گردآوری، تجميع، تحليل و در اختيارگذاری اطلاعات دقيق، بهروز و کارآمد، در راستای تصميمگيریهای بهينه مديران دانشگاه، به طور مستمر و اثربخش، عمل می نمايد. به تعبيری ديگر، ماهیت واحدهای دانشگاه پژوهی در دانشگاه ها ایجاب می کند که اين واحدها، بیش از آن که نیروبر بوده و نياز به کارشناسان متعدد داشته باشند، دانشبر بوده و نیاز به نیروی انسانی متخصص و توانمند، واحد سازمانی کوچک، هوشمند و چالاک و ساختار سازمانی افقی، حرفه ای و مبتنی بر الگوی کالجی داشته باشند(السن3،2010).
از ديگر کارکردهای بسيار حائز اهميت واحد دانشگاه پژوهی، کمک به فرايند آيندهنگاری، سياستگذاری و برنامه ريزی در دانشگاه است. امروزه تبيين و تحقق فرايندهای آيندهپژوهی، آيندهنگاری و سياستگذاری و در ادامه آن، برنامه ريزی راهبردی و عملياتی در دانشگاه ها، به واسطه نقش های درونسازمانی و اجتماعی اين نهاد پيچيده و نقشآفرين در مسير توسعه جامعه و کشور، بسيار مورد توجه و تأکيد قرار گرفته است. در حقيقت، آيندهپژوهی از منظر آيندهنگاری به معنای نگاشت، پيشآمادگی و شکلدهی به آينده پيشرو است و سياستگذاری نيز از دو منظر، به معنای اتخاذ تصميم های کلانی است که به منظور تحقق آن، تصميم های فرعی متعددی می بايست اتخاذ شود و همچنين، توانايي همراه نمودن افراد و گروه های صاحب قدرت و نفوذ در دانشگاه نظير اعضای هيأت علمی و دانشجويان و نظاير آن، در راستای تحقق سياست ها و تصميمات اتخاذ شده است. بدون شک، دستيابی به چشمانداز مطلوب تبيين شده طی فرايند آيندهنگاری و تحقق سياست ها و تصميم های کلان اتخاذ شده از طريق فرايند سياستگذاری، مستلزم تدوين و اجرای برنامه راهبردی اثربخش و در ادامه آن، برنامه عملياتی واقعگرايانه در دانشگاه خواهد بود که موارد فوق، بدون همراهی و نقشآفرينی مستمر واحد دانشگاه پژوهی، قابل تبيين و تحقق نخواهد بود.
ارزيابی و مديريت عملکرد دانشگاه، به ويژه در دو زيرسيستم علمی- حرفه ای و مديريتی- ستادی را می توان يکی ديگر از کارکردهای واحد دانشگاه پژوهی تعريف نمود. بدون شک، ارزيابی و سپس مديريت عملکرد در دانشگاه، در راستای دستيابی به کيفيت مورد نظر در اين نهاد، بسيار حائز اهميت است. هرچند در حال حاضر و در گذر از الگوی حرفهگرا(دانشکده ای)4 به الگوی نوگرا5، قدرت و نفوذ زيرسيستم مديريتی- ستادی نسبت به زيرسيستم علمی- حرفه ای در دانشگاه ها در حال فزونی است، اما عملکرد مطلوب و مشترک هر دو زيرسيستم، قادر خواهد بود ارتقای مستمر کيفيت در نهاد دانشگاه را رقم بزند. در واقع، ارزيابی عملکرد، تنها به مقايسه اهداف تعريف شده و محقق شده، در ابتدا و پايان دوره عملکردی و سپس شناسايي کاستی ها و انحرافات احتمالی آنان نسبت به نتايج مورد انتظار می پردازد، اما مديريت عملکرد در نگاهی جامع و پيگير، به اصلاح و بهبود خطاها و انحرافات احتمالی نيز خواهد پرداخت. از ديگر سو، عملکرد مطلوب يا ضعيف دانشگاه، در هر دو حالت، ويژگی فراگيری و تسری از يک بخش به ساير بخش های دانشگاه را دارد و در ادامه، کل عملکرد دانشگاه را به سمت مطلوبيت يا ضعف، تغيير جهت خواهد داد. به طور کلی، مبنای ارزيابی، اعتبارسنجی و رتبهبندی دانشگاه ها، عملکرد آنان است و چنانچه دانشگاه از عملکرد مطلوبی همزمان در حوزه های آموزشی، پژوهشی و خدمات اجتماعی برخوردار باشد، نگاه جامعه ملی و جهانی و همچنين مخاطبان و دانشجويان به آن، ارتقا خواهد يافت.
روش پژوهش
روش تحقیق در پژوهش حاضر و با توجه به ماهیت آن، روش تحقیق ترکیبی6 از نوع لانه ای(آشیانه ای)7 است. روش تحقيق ترکيبی لانه ای يا آشیانه ای، روشی است که مجموعه ای متفاوت از داده ها در سطح طرح، با هم ترکيب می شوند و يک نوع از داده ها، در درون قالبِ روش شناسی نوع ديگر داده ها جای می گيرد و پژوهشگر می تواند داده های کيفی را در دل يک روششناسی کمی جای دهد يا داده های کمی را در دل يک روششناسی کيفی قرار دهد. به طور کلی، روش ترکيبی لانه ای يا آشیانه ای، دربرگيرنده مجموعه ای از هر دو نوع داده کيفی و کمی است، اما يکی از اين داده ها نقش مکمل را در کل طرح ايفا می نمايد(کرسول و پلانوکلارک، 2007). در حقيقت، پژوهش حاضر مشتمل بر دو بخش کمی و کيفی بوده است که بخش کمی در دل بخش کيفی قرار گرفته و داده های حاصل از آن نقش حمايتی و ثانويه را برای داده های اصلی پژوهش، برعهده داشته است.
در حقيقت، در اين پژوهش و در بخش کمی، ابتدا با بهره گيری از روش بهينهکاوی به بررسی تجارب موفق و همچنين مأموريت، اهداف، کارکردها و جايگاه سازمانی واحد دانشگاه پژوهی در ده دانشگاه دولتی ايالات متحده شامل دانشگاه آريزونا8، دانشگاه کلرادو9، دانشگاه کانزاس10، دانشگاه مريلند11، دانشگاه ميشيگان12، دانشگاه مينه سوتا13، دانشگاه اوهايو14، دانشگاه پيتسبورگ15، دانشگاه پوردو16 و دانشگاه ويسکانسين مديسون17 که بر اساس آمار منتشره از سوی انجمن دانشگاه پژوهی(AIR)18، انجمن دانشگاه پژوهی در جنوب امريکا(SAIR)19 و انجمن تبادل اطلاعات دانشگاه های امريکا(AAUDE)20، دارای برترين عملکرد در حوزه دانشگاه پژوهی بوده اند، پرداخته شده است. همزمان با بخش کمی و در بخش کیفی پژوهش، ابتدا مستندات مرتبط در دانشگاه علامه طباطبايي نظير اهداف و شرح وظايف بخش های ستادی دانشگاه مورد بررسی قرار گرفته و سپس مبتنی بر تجارب دانشگاه های مورد مطالعه در بخش کمی، به انجام مصاحبه نیمهساختمند21 با ده نفر از مديران و ده نفر از اعضای هيأت علمی مرتبط با اين حوزه در دانشگاه علامه طباطبايي با بهره گيری از روش نظريه مبتنی بر داده ها22 و مشتمل بر مراحل کدگذاری باز23، کدگذاری محوری24 و کدگذاری انتخابی25 پرداخته شده و بر اساس يافته های حاصل از دو بخش کمی و کيفی پژوهش، مأموريت، اهداف، کارکردها و جایگاه سازمانی پيشنهادی واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور و به ويژه دانشگاه علامه طباطبايي، مورد شناسايي و تأييد قرار گرفته است.
يافته ها
همچنانکه پيشتر اشاره گرديد، مطالعه حاضر با بهره گيری از روش ترکيبی لانه ای يا آشیانه ای، مشتمل دو بخش کمی و کيفی بوده که در بخش کمی با بهره گيری از روش بهينهکاوی به بررسی تجارب موفق دانشگاه های برتر ايالات متحده در حوزه دانشگاه پژوهی پرداخته شده است. در بخش کيفی نيز، با بهره گيری از مطالعه اسنادی و روش مصاحبه نيمهساختمند، به شناسايي و تأييد مأموريت، اهداف، کارکردها و جایگاه سازمانی پيشنهادی واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور و به ويژه دانشگاه علامه طباطبايي پرداخته شده است. بنابراين در اين بخش، بر اساس نتايج حاصل از بهينهکاوی تجارب ده دانشگاه دولتی برتر ايالات متحده در حوزه دانشگاه پژوهی، ابتدا مأموريت، اهداف، کارکردها و جایگاه سازمانی واحد دانشگاه پژوهی در اين دانشگاه ها، ارائه گرديده و سپس نتايج حاصل از تحليل متن مستندات مرتبط در دانشگاه و مصاحبه های نيمهساختمند با مديران و اعضای هيأت علمی دانشگاه علامه طباطبايي با بهره گيری از نظريه مبتنی بر داده ها، آورده شده است.
1- يافته های حاصل از بررسی تجارب موفق دانشگاه پژوهی در دانشگاه های ايالات متحده
1-1- واحد تحليل های دانشگاهی و دانشگاه پژوهی(UAIR)26 دانشگاه آريزونا
مأموريت و جايگاه سازمانی: واحد تحليل های دانشگاهی و دانشگاه پژوهی(UAIR) در دانشگاه آريزونا، يکی از واحدهای دفتر تحليل داده های دانشگاهی و زير نظر رئيس دانشگاه بوده که مأموريت آن مشتمل بر دريافت، تحليل و ارائه اطلاعات و خدمات مشاوره ای جهت کمک به فرايند تصميم سازی در دانشگاه آريزونا تعريف شده است.
اهداف: اهداف اين واحد عبارت از تجزيه و تحليل و ارائه اطلاعات به اجتماع علمی دانشگاه، مشاوره به رئيس دانشگاه و مديران ساير بخش ها، کمک به تحقق فرايند ارزيابی و اعتبارسنجی دانشگاه، هدايت تحقيقات دانشگاهی در راستای مسايل مبتلابه و هدايت تحقيقات دانشگاهی در راستای نيازهای جامعه است.
وظايف: وظايف واحد تحليل های دانشگاهی و دانشگاه پژوهی(UAIR) دانشگاه آريزونا در راستای تحقق اهداف فوق شامل ارائه اطلاعات دقيق، بهروز و کارآمد به تمامی بخش های دانشگاه، ارائه خدمات مشاوره ای و کمک به تصميم سازی مديران دانشگاه، کمک به فرايند ارزيابی درونی و بيرونی، تضمين کيفيت و اعتبارسنجی، جهتدهی تحقيقات به مسايل حوزه های آموزش، پژوهش و دانشجويي و جهتدهی تحقيقات در راستای پاسخ به نيازهای جامعه و بخش صنعت است.
2-1- واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه کلرادو
مأموريت و جايگاه سازمانی: جایگاه سازمانی واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه کلرادو، به عنوان يکی از واحدهای دفتر تحليل داده و اطلاعات دانشگاه تعريف شده است که زير نظر رئيس دانشگاه فعاليت نموده و مأموريت آن شامل گردآوری، حفظ و تحليل داده و اطلاعات در راستای بهبود تصميم های دانشگاهی در جهت آينده مورد انتظار دانشگاه کلرادو ترسيم شده است.
اهداف: اهداف واحد فوق مشتمل بر تحليل داده های مرتبط با محيط و سازمان های مرتبط، تحليل داده های مرتبط با کارکنان و اعضای هيأت علمی، داده های مرتبط با آموزش، پژوهش، دانشجويي و ستادی، تهيه و تدوين مستندات و گزارش های دانشگاهی مورد نياز و هدايت تحقيقات در راستای مسايل درون و بيرون دانشگاه است.
وظايف: واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه کلرادو در راستای دستيابی به اهداف فوق، وظايفی نظير ارائه اطلاعات و گزارش های اثربخش مرتبط با محيط دانشگاه، ارائه اطلاعات و گزارش مرتبط با کارکنان و اعضای هيأت علمی، آسيبشناسی و ارائه راهکارهای اصلاحی برای فرايندهای دانشگاهی، رصد نيازهای محيطی و هدايت تحقيقات در راستای پاسخگويي به آنان، گزارشدهی پيرامون حوزه آموزش، پژوهش، دانشجويي و ستادی و تدوين مستندات و گزارش های سالانه نظير اطلاعاتنامه دانشگاه را برعهده دارد.
3-1- واحد برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRP)27 دانشگاه کانزاس
مأموريت و جايگاه سازمانی: مأموريت واحد برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRP) دانشگاه کانزاس که به مثابه يکی از واحدهای دفتر برنامه ريزی دانشگاه و زير نظر رئيس دانشگاه در ساختار سازمانی تعريف شده، مشتمل بر تجزيه و تحليل داده و اطلاعات و بهره گيری از آن در فرايند برنامه ريزی، تصميم گيری و ارزيابی در دانشگاه کانزاس بوده است.
اهداف: اهداف واحد برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRP) دانشگاه کانزاس شامل تحليل، تفسير و ارائه داده و اطلاعات به بخش های دانشگاه، مشاوره جهت برنامه ريزی و تصميم گيری به مديران دانشگاه، برنامه ريزی جهت تحقق فرايند ارزيابی و اعتبارسنجی دانشگاه و هدايت تحقيقات کاربردی در زمينه نيازها و دغدغه های موجود، تعريف شده است.
وظايف: وظايف اين واحد در راستای تحقق اهداف فوق عبارت از ارائه داده و اطلاعات اثربخش و به موقع به تمامی بخش ها، کمک به تدوين برنامه ريزی استراتژيک و تصميم گيری مديران، تسهيل فرايند ارزيابی درونی و بيرونی، تضمين کيفيت و اعتبارسنجی، برنامه ريزی تحقيقات کاربردی در زمينه نيازهای محيط پيرامون و تعريف تحقيقات کاربردی در زمينه رفع مسايل مبتلابه دانشگاه است.
4-1- واحد ارزيابی، برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRPA)28 دانشگاه مريلند
مأموريت و جايگاه سازمانی: واحد ارزيابی، برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRPA) در دانشگاه مريلند، يکی از واحدهای دفتر برنامه ريزی دانشگاه و زير نظر رئيس دانشگاه بوده که مأموريت آن مشتمل بر فراهم آوردن آمار و اطلاعات دقيق برای جامعه دانشگاهيان و هدايت فرايند تحقيق، ارزيابی و توسعه در دانشگاه مريلند، تعريف شده است.
اهداف: اين واحد اهدافی نظير کمک به ايفای نقش مؤثر در محيط و ارتقای مستمر برند دانشگاه، فراهم آوردن آمار و اطلاعات جهت بهبود تصميمات و برنامه ها، کمک به فرايند ارزيابی و ارتقای مستمر کيفيت در دانشگاه و بهره گيری از تحقيقات کاربردی در راستای رفع مسايل را برای خود تعريف نموده است.
وظايف: در اين راستا، وظايف واحد ارزيابی، برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRPA) دانشگاه مريلند نيز عبارت از توسعه ارتباطات، پاسخ به نيازها و ارتقای برند دانشگاه در محيط، ارائه آمار و اطلاعات دقيق به برنامه ريزان و تصميم گيران دانشگاه، ايجاد و بروزرسانی داشبورد مديريتی برای مديران ارشد دانشگاه، برنامه ريزی تحقق ارزيابی، تضمين و ارتقای کيفيت در دانشگاه، برنامه ريزی تحقيقات کاربردی در زمينه مسايل مختلف پيشرو و تدوين شاخص های ارزيابی عملکرد و ارتقای کيفيت در دانشگاه، تدوين شده است.
5-1- واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه ميشيگان
مأموريت و جايگاه سازمانی: در ارتباط با جایگاه سازمانی واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه ميشيگان، بايد اشاره نمود که اين واحد به عنوان يکی از واحدهای زير نظر رئيس دانشگاه تعريف شده و مأموريت آن شامل توسعه بانک ها و پايگاه های اطلاعاتی در راستای کمک به برنامه ريزی، تصميم گيری و ارزيابی مديران دانشگاه ميشيگان، ترسيم شده است.
اهداف: اهداف واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه ميشيگان مشتمل بر مديريت خدمات داده، اطلاعات و دانش در دانشگاه، هدايت فرايند پژوهش، برنامه ريزی و ارزيابی در دانشگاه، آسيبشناسی و بهبود فرايندهای علمی و اداری دانشگاه و رصد مستمر نيازهای محيطی و تلاش در پاسخ به آنان، تعيين شده است.
وظايف: وظايف واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه ميشيگان نيز در راستای اهداف فوق شامل توسعه پايگاه های داده و سيستم های پشتيبان تصميم گيری، گزارشدهی و ارائه آمار و اطلاعات مستمر به مديران دانشگاه، ايجاد و بروزرسانی داشبورد مديريتی برای مديران ارشد دانشگاه، برنامه ريزی استراتژيک، ارزيابی، تضمين کيفيت و اعتبارسنجی، کمک به ارتقای فرايندهای علمی و اداری و کارکنان دانشگاه و حفظ و گسترش تعاملات و همکاری ها با سازمان های محيطی، تدوين شده است.
6-1- واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه مينه سوتا
مأموريت و جايگاه سازمانی: مأموريت واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه مينه سوتا که به عنوان يکی از واحدهای زير نظر رئيس دانشگاه در ساختار سازمانی اين دانشگاه تعريف شده است، مشتمل بر پشتیبانی اطلاعاتی و تصمیم گیری مديران و کمک به ارزیابی و تضمین کیفیت در دانشگاه مينه سوتا، بوده است.
اهداف: اهداف اين واحد شامل ارزیابی و تضمین کیفیت در بخش های مختلف دانشگاه، ارائه آمار و اطلاعات به افراد و بخش های مختلف دانشگاه، کمک به توسعه خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی در دانشگاه و مديريت خدمات داده، اطلاعات و دانش در دانشگاه بوده است.
وظايف: وظايف واحد فوق نيز تدوین و محاسبه معیارها و شاخص های ارزیابی در دانشگاه، ارائه آمار و اطلاعات به مديران، کارکنان و دانشجويان و ساير گروه ها، تحليل و ارزيابی ميزان اثربخشی ابزارهای تکنولوژی آموزشی، هدايت فرايندها و برنامه های توسعه خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی و توسعه پايگاه های داده و اطلاعات و سيستم های پشتيبان تصميم گيری در دانشگاه بوده است.
7-1- واحد برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRP) دانشگاه اوهايو
مأموريت و جايگاه سازمانی: واحد برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRP) در دانشگاه اوهايو، به مثابه يکی از واحدهایي است که در ساختار سازمانی دانشگاه، زير نظر رئيس دانشگاه ديده شده و مأموريت آن عبارت از پژوهش، تحليل، تفسير و ارائه اطلاعات اثربخش به بخش های مختلف دانشگاه اوهايو و کمک به تصميم گيری مديران اين دانشگاه، تعريف شده است.
اهداف: واحد برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRP) دانشگاه اوهايو دارای اهدافی نظير تلاش در زمينه بهينه سازی فرايند آموزش و پژوهش در دانشگاه، کمک به تنوع بخشی برنامه های دانشجويي و فرهنگی در دانشگاه، ارائه خدمات مشاوره ای به بخش های مختلف دانشگاه، تقويت ارتباط دانشگاه با محيط بيرون و بخش صنعت و تحليل و ارائه اطلاعات اثربخش به بخش های مختلف در دانشگاه است.
وظايف: وظايف واحد برنامه ريزی و دانشگاه پژوهی(IRP) دانشگاه اوهايو نيز عبارت از مطالعه، ارزيابی و مشاوره در زمينه ارتقای فرايندهای آموزش و پژوهش، مطالعه گروه های مختلف دانشجويي و تنوع بخش به خدمات دانشجويي و فرهنگی، آسيبشناسی و مشاوره به دو زيرسيستم ستادی و حرفه ای، توسعه همکاری ها با محيط پيرامون و ارتقای برند دانشگاه، ارائه اطلاعات به اجتماع دانشگاه و کمک به تصميم سازی مديران و جهتدهی تحقيقات در راستای پاسخ به نيازهای جامعه و بخش صنعت است.
8-1- واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه پيتسبورگ
مأموريت و جايگاه سازمانی: در ارتباط با جایگاه سازمانی واحد دانشگاه پژوهی(IR) در دانشگاه پيتسبورگ، بايد اشاره نمود که اين واحد به عنوان يکی از واحدهای زير نظر رئيس دانشگاه تعريف شده و مأموريت آن شامل آماده سازی و انتشار اطلاعات و مديريت پژوهش در راستای رفع نيازهای درون و بيرون دانشگاه پيتسبورگ، ترسيم شده است.
اهداف: اين واحد واجد اهدافی به قرار مديريت داده و اطلاعات مرتبط با اين حوزه در دانشگاه، برقراری تعامل، شناسايي نيازها و پاسخگويي به محيط پيرامون، مديريت پژوهش در راستای نيازهای درون و بيرون دانشگاه و ارائه خدمات مشاوره ای و اطلاعاتی به بخش های مختلف داشگاه است.
وظايف: واحد دانشگاه پژوهی(IR) دانشگاه پيتسبورگ نيز وظايفی همچون آماده سازی و بهره گيری از اطلاعات دانشگاه در بانک های اطلاعاتی، ارائه آمار و اطلاعات به مديران، کارکنان و دانشجويان و ساير گروه ها، ارتباط با سازمان های بيرونی، تبادل اطلاعات با آنان و پاسخگويي به نيازهايشان، هدايت پژوهش ها در راستای رفع مشکلات درون و پاسخ به نيازهای بيرون دانشگاه و خدمات مشاوره ای به رياست دانشگاه و تدوين کتاب سالانه اطلاعاتنامه دانشگاه را برعهده دارد.
9-1- واحد اثربخشی، ارزيابی و دانشگاه پژوهی(IRPA)29 دانشگاه پوردو
مأموريت و جايگاه سازمانی: در زمينه واحد اثربخشی، ارزيابی و دانشگاه پژوهی(IRPA) دانشگاه پوردو بايد متذکر شد که اين واحد به مثابه يکی از واحدهای زير نظر رئيس دانشگاه در ساختار سازمانی تعريف شده و مأموريت آن مشتمل تجزيه و تحليل و تدوين گزارش هایي به منظور بهره گيری بهينه از منابع در راستای بيشترين موفقيت جامعه دانشگاهيان در دانشگاه پوردو تبيين گشته است.
اهداف: واحد اثربخشی، ارزيابی و دانشگاه پژوهی(IRPA) دانشگاه پوردو اهدافی نظير تحليل و بهره گيری بهينه از منابع در راستای تحقق اهداف، تهيه و تدوين مستندات و گزارش های دانشگاهی، مطالعه و تحليل مناسبترين محيط برای يادگيری دانشجويان و ارزیابی و تضمین کیفیت در بخش های مختلف دانشگاه را برای خود تعيين نموده است.
وظايف: وظايف واحد اثربخشی، ارزيابی و دانشگاه پژوهی(IRPA) دانشگاه پوردو در راستای تحقق اهداف فوق عبارت از مطالعه و بازنگری برنامه ها و محتوای دروس در راستای يادگيری حداکثری دانشجويان، مطالعه و تدوين الگوها و ابزارهايي به منظور ارزشيابی اثربخشی دقيقتر دانشگاه، بررسی و تحليل ميزان اثربخشی برنامه های دانشگاهي و شناسايي راهکارهای اصلاحی، مطالعه و تحليل ريسک اهداف و برنامه های دانشگاهی، مطالعه و پژوهش در راستای توسعه سرمايه های انسانی در دانشگاه و تحليل و ارزيابی ميزان و روند موفقيت تحصيلی دانشجويان در دانشگاه است.
10-1- واحد برنامه ريزی دانشگاهی و دانشگاه پژوهی(APIR)30 دانشگاه ويسکانسين مديسون
مأموريت و جايگاه سازمانی: مأموريت واحد برنامه ريزی دانشگاهی و دانشگاه پژوهی(APIR) دانشگاه ويسکانسين مديسون که به عنوان يکی از واحدهای زير نظر رئيس دانشگاه در ساختار سازمانی اين دانشگاه تعريف شده است، عبارت از پژوهش و تحليل در زمينه سياستگذاری ها و تصميم گيری های دانشگاهی و ارائه اطلاعات اثربخش به مخاطبان درونی و بيرونی در دانشگاه ويسکانسين مديسون، بوده است.
اهداف: برای واحد برنامه ريزی دانشگاهی و دانشگاه پژوهی(APIR) دانشگاه ويسکانسين اهدافی همچون تدوين اطلاعات رسمی در زمينه برنامه ها، فعاليت ها و اعضای جامعه دانشگاهيان، بازنگری و تحليل مستمر ساختارها، برنامه ها و فرايندهای دانشگاهي، مطالعه، تحليل و تأييد برنامه ها و دوره های دانشگاهی جديد و ارزیابی و تضمین کیفیت در بخش های مختلف دانشگاه در نظر گرفته شده است.
وظايف: وظايف واحد برنامه ريزی دانشگاهی و دانشگاه پژوهی(APIR) دانشگاه ويسکانسين به منظور دستيابی به اهداف مطروحه نيز مشتمل بر بررسی و تحليل الگوهای ثبت نام و نرخ های پيشرفت تحصيلی دانشجويان، بازنگری و تحليل روندهای استخدام، حفظ و ارتقای اعضای هيأت علمی، تدوين اطلاعات و گزارش های مورد تقاضای مخاطبان درونی و بيرونی، بازنگری و اصلاح مستمر برنامه ها و محتواهای دروس دانشگاهی، بررسی، تحليل و پيشنهاد دوره ها و دروس دانشگاهی جديد به دانشکده ها و هدايت فرايند ارزيابی درونی و بيرونی، اعتبارسنجی و تضمين کيفيت در دانشگاه، تعريف شده است.
2- يافته های حاصل از بررسی مستندات موجود و مصاحبه با مديران و اعضای هيأت علمی دانشگاه علامه طباطبايي
در بخش يافته های پژوهش و پس از مداقه ای بر مأموريت، جايگاه سازمانی، اهداف و وظايف واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های واجد تجارب موفق در اين زمينه در ايالات متحده، در اينجا، به بررسی مأموريت و جايگاه سازمانی پيشنهادی اين واحد در دانشگاه های کشور و به طور موردی در دانشگاه علامه طباطبايي، بر اساس نتايج حاصل از مطالعه مستندات موجود در اين دانشگاه و مصاحبه نيمهساختمند با مديران و اعضای هيأت علمی آن در بخش کيفی پژوهش، پرداخته شده است. همچنين در ادامه، اهداف و وظايف پيشنهادی واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور و به طور مشخص در دانشگاه علامه طباطبايي، ارائه شده است. با عنايت به نکات مطروحه فوق، مأموريت واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور عبارت از «هدايت پژوهش های دانشگاهی و پيوند آن با سياست و عمل، در راستای ارتقای کيفيت در دانشگاه از طريق: الف) بهبود مستمر کارکردها و فرايندهای درونی و ب) پاسخگويي اثربخش به تغييرات و نيازهای محيطی» تعريف و پيشنهاد شده است که بهبود درونی، از طريق هدايت پژوهش های دانشگاهی در راستای آسيبشناسی مستمر کارکردها و فرايندهای دانشگاهی و ارائه راهحل ها و راهکارهای اصلاحی در زمينه ارتقای پياپی آنان، و همچنين پاسخگويي بيرونی، از طريق جهتدهی پژوهش های فوق در راستای شناسايي و رفع نيازهای روزافزون، متحول و متنوع محيط و مشتريان چندگانه دانشگاه و ارائه خدمات مطالعاتی، تحقيقاتی و مشاوره ای اثربخش به آنان، تحقق خواهد يافت.
نتايج حاصل از مطالعه اسنادی مدارک و مستندات موجود در دانشگاه علامه طباطبايي و همچنين انجام مصاحبه های نيمهساختمند با مديران و اعضای هيأت علمی اين دانشگاه، نشان داد که مناسبترين جايگاه سازمانی پيشنهادی برای واحد دانشگاه پژوهی، با عنايت به قرابت و نزديکی مأموريت، اهداف و وظايف دو واحد، اداره نظارت و ارزيابی دانشگاه خواهد بود که پس از ادغام واحد دانشگاه پژوهی در اين اداره، تحت عنوان جديد «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی» به فعاليت خود ادامه خواهد داد. در اينجا، ابتدا وظايف سنتی اداره نظارت و ارزيابی احصا شده از مستندات موجود در دانشگاه ارائه خواهد شد و سپس اهداف و وظايف پيشنهادی «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی» مطرح خواهد گرديد. وظايف موجود اداره نظارت و ارزيابی عبارت است از:
§ انجام مطالعات و پژوهش های لازم در رابطه با برنامه های ارزیابی عملکرد و شاخص های مورد عمل در دانشگاه و ارائه پیشنهادهای لازم؛
§ تهیه و تدوین شاخص های اختصاصی ارزیابی عملکرد دانشگاه و واحد های آموزشی و پژوهشی وابسته؛
§ پیگیری و اجرای دستور العمل های ارزیابی عملکرد، تکمیل فرمهای مربوط و تهیه گزارش تحلیلی از نتایج ارزیابی و ارائه آن به مقامات ذیربط؛
§ نظارت بر حسن اجرای برنامه های ارزیابی عملکرد در دانشگاه و تحلیل ارزیابی های انجام شده و ارائه پیشنهادهای لازم؛
§ تهیه و تنظيم نظام جامع آماری دانشگاه و تدوین برنامه جامع اخذ آمارهای لازم از واحدهای مختلف دانشگاه؛
§ پیگیری نتایج گزارشهای تهیه شده و انجام بازرسی های آشکار و پنهان و ارائه گزارش به مدیران دانشگاه:
§ سایر امور محوله از سوی رئیس دانشگاه به عنوان بالاترین مقام اجرایی.
همچنانکه در شرح وظايف موجود اداره نظارت و ارزيابی ملاحظه می گردد، عمده وظايف اين اداره، مرتبط با حوزه برنامه های جامع آماری و برنامه ها و شاخص های ارزيابی عملکرد و نظارت بر آنان در بخش های مختلف دانشگاه تعريف شده است که اين وظايف به طور ماهوی، بخشی از اهداف و وظايف دانشگاه پژوهی در دانشگاه محسوب شده و اين واحد، علاوه بر وظايف مطروحه فوق، وظايف متنوع ديگری نيز برعهده خواهد داشت که در ادامه، در قالب اهداف و وظايف «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی» و به تفکيک دو بخش نظارت و ارزيابی و همچنين دانشگاه پژوهی، بدان پرداخته خواهد شد. به عبارت ديگر، در بخش کيفی پژوهش حاضر و در ارتباط با اهداف و وظايف پيشنهادی «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی»، با بهره گيری از نظريه مبتنی بر داده ها و پس از جمعآوری و تلخيص نکات کليدی و انجام مصاحبه های نيمهساختمند، 46 کد آزاد تعيين شد. در گام بعد، اين فرايند برای شکلگيری مقوله ادامه يافت و تعداد اين کدها به 39 زير مقوله در حوزه وظايف «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی» دانشگاه علامه طباطبايي، کاهش يافت. در مرحله بعد، با توجه به ماهيت اين 39 وظيفه و کارکرد و همچنين بررسی دقيق روابط ميان آنان، مقولهبندی در مرحله کدگذاری نهايي آغاز و به صورت 8 مقوله اصلی(هدف) در قالب بخش نظارت و ارزيابی و 5 مقوله اصلی(هدف) در قالب بخش دانشگاه پژوهی دانشگاه علامه طباطبايي، دستهبندی گرديد. در ادامه، اهداف و وظايف پيشنهادی «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی» برای دانشگاه ها و به طور موردی برای دانشگاه علامه طباطبايي، به تفکيک دو بخش نظارت و ارزيابی و همچنين دانشگاه پژوهی، ارائه خواهد گرديد.
اهداف پيشنهادی بخش نظارت و ارزيابی
· برنامه ريزی، اجرا و نظارت بر فرايند ارزيابی و اعتبارسنجی دانشگاه
· بررسی و کمک به ارتقای مستمر کيفيت در فرايندهای دانشگاهی
· تجزيه و تحليل و ارائه اطلاعات به بخش های مختلف و اجتماع علمی دانشگاه
· مطالعه و تحليل فرايندهای جذب و ارتقای کارکنان و اعضای هيأت علمی دانشگاه
· مديريت جريان داده، اطلاعات و دانش در بخش های مختلف دانشگاه
وظايف پيشنهادی بخش نظارت و ارزيابی
§ طراحی و برنامه ريزی فرايند ارزيابی درونی و بيرونی، تضمين کيفيت و اعتبارسنجی
§ اجرا و نظارت بر فرايند ارزيابی درونی و بيرونی، تضمين کيفيت و اعتبارسنجی
§ پیگیری نتايج ارزیابی عملکرد دانشگاه و تهیه گزارش های تحلیلی و ارائه آن به مديران
§ تدوين و بهره گيری از شاخص های اثربخش ارزيابی و ارتقای کيفيت در دانشگاه
§ تجزيه و تحليل و مديريت داده و اطلاعات در بخش ها و گروه های مختلف دانشگاه
§ برنامه ريزی و اجرای فرايند مديريت دانش در بخش های مختلف دانشگاه
§ گزارشنويس و ارائه اطلاعات دقيق و کارآمد به تمامی بخش ها و گروه های دانشگاه
§ بازنگری، تحليل و اصلاح روندها و فرايندهای جذب و ارتقای اعضای هيأت علمی در دانشگاه
§ بازنگری، تحليل و اصلاح فرايندهای جذب، حفظ، توسعه و بکارگيری کارکنان در دانشگاه
§ توسعه پايگاه ها و بانک های داده و اطلاعات و سيستم های پشتيبان تصميم گيری مديران
§ گردآوری، حفظ و بهره گيری از داده و اطلاعات مرتبط با محيط درون و بيرون دانشگاه
§ گردآوری داده و اطلاعات دقيق، بهروز و کارآمد و تدوين کارنامه آماری دانشگاه
§ کمک به توسعه شبکهسازی در دانشگاه و تبادل سيال اطلاعات ميان بخش های مختلف آن
§ اجرای دستور العمل های ارزیابی عملکرد و تکمیل فرمهای مربوط و تهیه مستندات لازم
§ تهیه و تدوین نظام جامع آماری دانشگاه و مشارکت اثربخش با ساير بخش ها در اين زمينه
§ تهيه و تنظيم و بروزرسانی مستمر داشبورد مديريتی برای رياست و ساير مديران دانشگاه
§ بازرسی های آشکار و پنهان و ارائه گزارش های لازم به مدیران ذیربط در دانشگاه
§ انجام سایر امور محوله از سوی رئیس دانشگاه يا ديگر مدیران ذیربط
اهداف پيشنهادی بخش دانشگاه پژوهی
§ هدايت تحقيقات دانشگاهی در راستای بهبود مستمر فرايندهای درونی دانشگاه
§ هدايت تحقيقات دانشگاهی در راستای پاسخگويي اثربخش به نيازهای محيطی
§ مشاوره علمی و اطلاعاتی به رئيس دانشگاه و مديران ساير بخش های دانشگاه
§ کمک به فرايند آيندهنگاری، سياستگذاری، برنامهريزی و تصميمگيری در دانشگاه
§ کمک به توسعه خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی در فرايندها و بخش های مختلف دانشگاه
§ هدايت فرايند بازنگری برنامه ها و دوره های تحصيلی و محتوای دروس دانشگاهی
§ مطالعه و تحليل فرايند تخصيص و بهره گيری از منابع در راستای تحقق اهداف دانشگاه
§ کمک به تنوع بخشی برنامه های دانشجويي و فرهنگی در دانشگاه
وظايف پيشنهادی بخش دانشگاه پژوهی
§ برنامه ريزی و جهتدهی تحقيقات دانشگاهی در راستای مسايل مبتلابه درونی دانشگاه
§ آسيبشناسی و ارائه راهکار به منظور بهبود مستمر فرايندهای آموزش و پژوهش در دانشگاه
§ آسيبشناسی و ارائه راهکار به منظور بهبود مستمر فرايندهای اداری و ستادی دانشگاه
§ آسيبشناسی و ارائه راهکار بمنظور ارتقای نرخ های پيشرفت تحصيلی دانشجويان در دانشگاه
§ برنامه ريزی و جهتدهی تحقيقات دانشگاهی در راستای پاسخگويي به نيازهای جامعه و صنعت
§ تعامل مستمر با محيط و نهادها و سازمان ها و شناسايي نيازهای آموزشی، پژوهشی و مشاوره ای آنان
§ کمک به ارتقای منابع درآمدی غيردولتی دانشگاه از طريق ارائه خدمات اثربخش به محيط پيرامون
§ نيازسنجی پژوهشی و کمک به دانشکده ها و گروه ها در هدايت تحقيقات به سمت مسايل درون و بيرون دانشگاه
§ ایجاد سازوکار مناسب جهت اجرای اثربخش طرح های تحقيقاتی توسط متخصصان داخل يا خارج دانشگاه
§ کمک به ايفای نقش اثربخشتر دانشگاه در محيط و ارتقای مستمر برند دانشگاه
§ مشاوره و کمک به فرايند آيندهنگاری، سياستگذاری و تصميم سازی مديران دانشگاه
§ راهاندازی و اداره اتاق فکر ويژه مسايل دانشگاهی با بهره گيری از متخصصان و مديران دانشگاه
§ هدايت فرايند تدوين برنامه ريزی استراتژيک و ساير برنامه ريزی های دانشگاه
§ تدوين برنامه های توسعه خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی در فرايندها و بخش های مختلف دانشگاه
§ هدايت فرايند بازنگری و اصلاح برنامه ها و دوره های تحصيلی و محتوای دروس دانشگاهی
§ هدايت فرايند تدوين برنامه ها، دوره ها و محتواهای دروس جديد دانشگاهی
§ آسيبشناسی و ارائه راهکار بمنظور بهبود فرايند تخصيص و بهره گيری از منابع در دانشگاه
§ مطالعه، تحليل و مديريت ريسک اهداف، برنامه ها و استراتژی های پيشروی دانشگاهی
§ مطالعه گروه های مختلف دانشجويي و تنوع بخش به خدمات دانشجويي و فرهنگی در دانشگاه
§ آسيبشناسی و ارائه راهکار بمنظور بهبود محيط يادگيری دانشجويان در دانشگاه و خوابگاه ها
§ انجام سایر امور محوله از سوی رئیس دانشگاه يا ديگر مدیران ذیربط
راهکارهای پيشنهادی به منظور تحقق دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور
در بخش ديگری از مصاحبه های نيمهساختمند انجام شده با مديران و اعضای هيأت علمی دانشگاه علامه طباطبايي، مجموعه راهکارهایي به منظور تحقق بهينه مفهوم و واحد دانشگاه پژوهی در اين دانشگاه، شناسايي و مورد تأکيد قرار گرفته است که در ادامه، هر يک به اختصار مورد بحث و بررسی قرار می گيرد. نخستين راهکار شناسايي شده در اين زمينه، ضرورت توسعه آزادی علمی و استقلال دانشگاهی در دانشگاه های کشور به طور اعم، و دانشگاه علامه طباطبايي به طور اخص، به عنوان يکی از پيشنيازهای اساسی تحقق دانشگاه پژوهی در اين دانشگاه بوده است. در حقيقت، چنانچه مأموريت اصلی دانشگاه پژوهی، رصد، حفظ و ارتقای مستمر کيفيت در دانشگاه مد نظر قرار گرفته و از جمله الزامات اساسی توسعه کيفيت در دانشگاه، پایبندی به اصول آزادی علمی و استقلال دانشگاهی تعريف شده باشد، لذا پرداختن به آنان در دانشگاه علامه طباطبايي، در راستای تحقق بهينه دانشگاه پژوهی در آن، از ضرورت های بنيادی، محسوب می شود. اشاعه روحيه پژوهشگری، مسئلهگشايي و اتخاذ تصميمات پژوهشمحور در ميان اعضای جامعه دانشگاهيان به ويژه مديران دانشگاه علامه طباطبايي، به عنوان يکی ديگر از راهکارهای پيشنهادی است که توسط مصاحبهشوندگان، مورد تأکيد قرار گرفته است. در واقع، هدايت پژوهش های دانشگاهی در راستای پاسخگويي، و رفع نيازها و مسايل درون و بيرون دانشگاه، از جمله کارويژه های محوری دانشگاه پژوهی محسوب می شود که راهکار اخير، اين امر را مورد توجه قرار داده است.
حمايت مديران ارشد دانشگاه از ايجاد و توسعه دانشگاه پژوهی در دانشگاه علامه طباطبايي و اختصاص بودجه و اعتبارات لازم به اين امر، از ديگر راهکارهای ارائه شده در اين زمينه محسوب می شود. به سرانجام رسيدن هر برنامه تحولی و توسعه ای در سازمان و به ويژه در دانشگاه، مستلزم اعتقاد و باور مديران عالی نسبت به آن برنامه و حمايت مادی و غيرمادی از آن است؛ چراکه در غير اين صورت، برنامه محکوم به شکست خواهد بود. راهکار ديگر، ايجاد و گسترش امکانات و زيرساخت های مورد نياز در اين زمينه است. تدارک امکانات و زيرساخت های نرمافزاری و سختافزاری نظير زيرساخت های فناوری و توسعه بانک ها و پايگاه های علمی و اطلاعاتی و نظاير، آن از جمله پيشنيازها و استلزامات اوليه در اين زمينه، محسوب می شود. در حقيقت، به اين دليل که يکی از کارکردهای کليدی دانشگاه پژوهی، مديريت داده، اطلاعات و دانش در دانشگاه است، بنابراين دسترسی به داده و اطلاعات دقيق، بهروز و کارآمد در دانشگاه که مستلزم وجود زيرساخت های لازم در اين زمينه است، از اهميت بسزايي برخوردار است.
انتخاب، آموزش و توانمندسازی کارشناسان و متخصصان دانشگاه پژوهی در راستای عملکرد بهينه اين واحد در دانشگاه، بسيار حائز اهميت است و بر همين اساس، راهکار بعدی ارائه شده توسط مصاحبهشوندگان پژوهش حاضر، اين امر را مورد تأکيد قرار داده است. ديگر راهکار شناسايي شده، چابکی، انعطافپذيری و پرهيز از انباشت کارکنان و گستردگی بروکراتيک واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه علامه طباطبايي را مطرح نموده است. راهکار فوق، يکی از رازهای اساسی موفقيت اين واحد دانشگاهی در هر دانشگاه را مورد توجه قرار داده است؛ چراکه موفقيت واحد دانشگاه پژوهی به اين امر باز می گردد که از فربه شدن بروکراتيک و تجميع کارشناسان و کارمندان متعدد در واحد فوق جلوگيری شده و در مقابل، واحدی چابک، منعطف و دارای ارتباطات پويا و اثربخش با بخش های درون و بيرون دانشگاه، طراحی شود.
به طور کلی، به اين دليل که مفهوم و واحد دانشگاه پژوهی برای نظام آموزش عالی و دانشگاه های کشور، امری نوظهور و نوپديد محسوب شده و دانشگاه ها نسبت به آن، فاقد تجربه و سابقه قبلی بوده اند، لذا برقراری ارتباط پويا و متقابل با نهادها و انجمن های بينالمللی دانشگاه پژوهی و همچنين دانشگاه های واجد تجارب موفق و ارزشمند در اين زمينه، بسيار حائز اهميت بوده و بهينهکاوی تجارب موفق دانشگاه های معتبر در سطوح جهانی و بهرهمندی از تجارب علمی و عملی آنان، قادر است دانشگاه ها را از چرخه آزمون و خطا در اين زمينه رهايي بخشيده، و بستر لازم به منظور تحقق بهينه دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور را با سرعت و اثربخشی افزونتری، مهيا سازد. علاوه بر آن، حرکت به سوی راهاندازی و توسعه انجمن های ملی و بينالمللی دانشگاه پژوهی در کشور نيز از جمله راهکارهای پيشنهادی مصاحبهشوندگان در اين زمينه محسوب می شود.
نتيجه گيری
همچنانکه پيشتر اشاره گرديد، دانشگاه را می توان به مثابه موتور ارتقای کيفيت در جامعه در نظر گرفت که به ويژه در شرايط کنونی و در فرايند توسعه دانشی جوامع، نقش جهتدهی و هدايتگری را برعهده خواهد داشت. در اين راستا، دانشگاه پژوهی را نيز می توان به عنوان موتور حفظ و ارتقای کيفيت در دانشگاه مد نظر قرار داد که بر اين اساس، از جايگاه ويژه ای در مسير توفيق و تعالی اين نهاد تأثيرگذار در فرايند توسعه ملی، برخوردار خواهد بود. دانشگاه پژوهی، هدف ارزشمند و در عين حال خطير فوق را از طريق هدايت پژوهش های دانشگاهی، در راستای تحقق دو کارويژه اصلی بهبود درونی فرايندها و کارکردهای دروندانشگاهی و پاسخگويي بيرونی به نيازها و تقاضاهای بروندانشگاهی، دنبال می نمايد. به طور کلی، دانشگاه پژوهی، متولی هدايت و هدفمند ساختن تحقيقات دانشگاهی، در راستای پاسخدهی اثربخش به نيازها و مسايل درون و بيرون دانشگاه خواهد بود. بنابراين رسالت اساسی دانشگاه پژوهی مشتمل بر رصد، حفظ و ارتقای مستمر کيفيت در نهاد اجتماعی دانشگاه است که آن را از طريق پيگيری کارکردهايي نظير ايفای نقش بازوی مشورتی رئيس دانشگاه در امور مختلف، کمک به فرايندهای آينده پژوهی، سياستگذاری، برنامه ريزی و تصميم گيری و مديريت داده، اطلاعات و دانش در دانشگاه و ساير کارکردهای مرتبط، محقق خواهد ساخت. در حقيقت، دانشگاه پژوهی در پی ايجاد واحدی گسترده و الزاماً با تعداد کارمندان و کارشناسان متعدد نيست، بلکه در ديدگاهی مقابل، به دنبال شکلدهی واحدی پويا، منعطف و اثربخش با حداقل گستردگی بروکراتيک و کمترين تعداد افراد شاغل است که هدف برقراری ارتباطی متقابل و شکلدهی پلی ميان بخش های مختلف دانشگاه، در راستای همافزايي و ارتقای بهره وری اين بخش ها، در مسير پايانناپذير ارتقای کيفيت در فرايندها و کارکردهای دانشگاه را دنبال می نمايد.
همچنانکه اشاره رفت، پژوهش حاضر در پی مطالعه و تحليل تجارب موفق جهانی در حوزه دانشگاه پژوهی و تبيين جايگاه اين واحد در دانشگاه های کشور و به طور موردی در دانشگاه علامه طباطبايي بوده است. هدف فوق با بهره گيری از روش تحقیق آميخته و از نوع لانه ای(آشیانه ای) مشتمل بر بهينهکاوی تجارب موفق بينالمللی در بخش کمی و همزمان با آن، مطالعه اسنادی و مصاحبه نیمهساختمند با مديران و اعضای هيأت علمی دانشگاه علامه طباطبايي در بخش کیفی پژوهش، دنبال گرديد. توضيح بيشتر آنکه، در بخش کمی پژوهش، با بهره گيری از روش بهينهکاوی به بررسی تجارب موفق و همچنين مأموريت، اهداف، وظايف و جايگاه سازمانی واحد دانشگاه پژوهی در ده دانشگاه برتر اين حوزه در ايالات متحده شامل دانشگاه های آريزونا، کلرادو، کانزاس، مريلند، ميشيگان، مينه سوتا، اوهايو، پيتسبورگ، پوردو و ويسکانسين مديسون که بر اساس آمار منتشره از سوی انجمن دانشگاه پژوهی(AIR)، انجمن دانشگاه پژوهی در جنوب امريکا(SAIR) و انجمن تبادل اطلاعات دانشگاه های امريکا(AAUDE)، دارای برترين عملکرد در حوزه دانشگاه پژوهی بوده اند، پرداخته شد و همزمان با آن و در بخش کیفی پژوهش، ابتدا مستندات مرتبط با اين حوزه در دانشگاه علامه طباطبايي در وضعيت موجود، مورد بررسی قرار گرفت و سپس مبتنی بر تجارب دانشگاه های مورد مطالعه، مصاحبه های نیمهساختمند با ده نفر از مديران و ده نفر از اعضای هيأت علمی مرتبط با حوزه دانشگاه پژوهی در دانشگاه علامه طباطبايي انجام گرفت.
همانطورکه در بخش يافته ها ملاحظه شد، نتايج حاصل از بخش کمی پژوهش و بهينهکاوی تجارب موفق بينالمللی، مشتمل بر شناسايي مأموريت، جايگاه سازمانی، اهداف و وظايف واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های واجد تجارب موفق در اين حوزه در ايالات متحده، در بخش فوق صورت گرفت. پس از آن و براساس مطالعه تجارب موفق بينالمللی، مستندات مرتبط با اين حوزه در دانشگاه علامه طباطبايي و همچنين نتايج مصاحبه های نیمهساختمند با مديران و اعضای هيأت علمی اين دانشگاه، اداره نظارت و ارزيابی دانشگاه فوق، با عنايت به مأموريت، اهداف و وظايف اين بخش، به عنوان نزديکترین بخش به واحد دانشگاه پژوهی تعيين گرديد که به منظور انجام حداقل تغييرات مورد نياز در ساختار سازمانی دانشگاه، از طريق ادغام واحد دانشگاه پژوهی در اين بخش، بخش جديدی تحت عنوان «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی» به مثابه جايگزين اين بخش، پيشنهاد گرديد. در اين راستا، مأموريت واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور به طور اعم، و دانشگاه علامه طباطبايي به طور اخص، شامل «هدايت پژوهش های دانشگاهی و پيوند آن با سياست و عمل، در راستای ارتقای کيفيت در دانشگاه از طريق: الف) بهبود مستمر کارکردها و فرايندهای درونی و ب) پاسخگويي اثربخش به تغييرات و نيازهای محيطی» تعريف و پيشنهاد شد که بهبود درونی، از طريق هدايت پژوهش های دانشگاهی در راستای آسيبشناسی مستمر کارکردها و فرايندهای دانشگاهی و ارائه راهحل ها و راهکارهای اصلاحی در زمينه ارتقای پياپی آنان، و همچنين پاسخگويي بيرونی، از طريق جهتدهی پژوهش های فوق در راستای شناسايي و رفع نيازهای روزافزون، متحول و متنوع محيط و مشتريان چندگانه دانشگاه و ارائه خدمات مطالعاتی، تحقيقاتی و مشاوره ای اثربخش به آنان، تحقق خواهد يافت.
علاوه بر آن، در بخش کيفی پژوهش و در ارتباط با اهداف و وظايف پيشنهادی «اداره نظارت، ارزيابی و دانشگاه پژوهی»، با بهره گيری از نظريه مبتنی بر داده ها و پس از جمعآوری و تلخيص نکات کليدی و انجام مصاحبه های نيمهساختمند، 46 کد آزاد تعيين شد. در گام بعد، اين فرايند برای شکلگيری مقوله ادامه يافت و تعداد اين کدها به 39 زير مقوله در حوزه وظايف اداره فوق، کاهش يافت و پس از آن، با توجه به ماهيت اين 39 وظيفه و کارکرد و همچنين بررسی دقيق روابط ميان آنان، مقولهبندی در مرحله کدگذاری نهايي ادامه يافت و به صورت 8 مقوله اصلی(هدف) در قالب بخش نظارت و ارزيابی و 5 مقوله اصلی(هدف) در قالب بخش دانشگاه پژوهی دانشگاه علامه طباطبايي، دستهبندی گرديد که موارد مربوط به آن در بخش يافته های پژوهش ارائه شده است. در بخش پايانی اين نوشتار و براساس نتايج حاصل از مصاحبه های نیمهساختمند انجام شده، راهکارهایي به منظور تحقق بهينه دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور به طور اعم، و دانشگاه علامه طباطبايي به طور اخص، شناسايي و پيشنهاد گرديد.
به طور کلی، دانشگاه های کشور در مسير ارتقای کيفيت و بهبود فرايندها و کارويژه های خود و همچنين پاسخگويي اثربخش به نيازها و مسايل محيط پيرامون – براساس مسئوليت های اجتماعی دانشگاه- ناگزير از بهرهگيری از مفهوم و واحد دانشگاه پژوهی، با عنايت به جايگاه، مأموريت و کارکردهای ارزشمند و در عين حال خطير اين واحد، در مسير توفيق و تعالی روزافزون دانشگاه ها هستند. از ديگر سو، مطالعه تجارب موفق بينالمللی در اين حوزه، فرايند شکلگيری و توسعه واحد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور را تسهيل و تسريع خواهد نمود که مطالعه حاضر، با عنايت به نکات مطروحه فوق، در اين راستا تعريف شده است. با توجه به اين که خاستگاه مفهوم و واحد دانشگاه پژوهی نظام آموزش عالی ايالات متحده بوده و در حال حاضر نيز موفقترين تجارب اين بخش در دانشگاه های امريکا، قابل شناسايي است، بنابراين پژوهش پيشرو، تلاش نموده تا از طريق بهينهکاوی تجارب موفق ده دانشگاه برتر ايالات متحده در حوزه دانشگاه پژوهی و انطباق آن با شرايط و اقتضائات خاص دانشگاه های کشور و به ويژه دانشگاه علامه طباطبايي، مأموريت، جايگاه سازمانی، اهداف و وظايف پيشنهادی در ارتباط با شکلگيری و توسعه اين واحد در نظام آموزش عالی کشور را ارائه نمايد و مجموعه راهکارهايي در راستای تحقق بهينه اين فرايند دانشگاه های کشور را عرضه کند. شايان ذکر است که پژوهش فوق، فقط تجارب ده دانشگاه برتر ايالات متحده در حوزه دانشگاه پژوهی را بررسی نموده و آن را با شرايط و اقتضائات دانشگاه علامه طباطبايي، به عنوان يک از دانشگاه های برتر کشور، منطبق ساخته است، بنابراين در تعميم نتايج آن به ساير دانشگاه های کشور، به عنوان يکی از مهمترين محدوديت های پژوهش حاضر، بايد جانب احتياط را مراعات نمود. همچنين پيشنهاد می گردد که با انجام مطالعات گستردهتر در اين حوزه، دانشگاه های بيشتری در سطوح ملی و بينالمللی، مورد مطالعه و تحليل قرار گيرند.
منابع
[1] . Quality engines
[2] . Research
[3] 18. Olsen, D
[4] . Collegial model
[5] . New Managerialism
[6] . Mixed Method Research
[7] . Embedded Design
[8] . University of Arizona
[9] . University of Colorado at Boulder
[10] . University of Kansas
[11] . University of Maryland at College Park
[12] . Michigan State University
[13] . University of Minnesota
[14] . Ohio State University
[15] . University of Pittsburgh
[16] . Purdue University
[17] . University of Wisconsin Madison
[18] . Association for Institutional Research (AIR)
[19] . Southern Association for Institutional Research (SAIR)
[20] . The Association of American Universities Data Exchange(AAUDE)
[21] . Semi-Structured Interview
[22] . Grounded Theory
[23] . Open Coding
[24] . Axial Coding
[25] . Selective Coding
[26] . University Analytics & Institutional Research (UAIR)
[27] . Institutional Research & Planning(IRP)
[28] . Institutional Research, Planning, and Assessment (IRPA)
[29] . Institutional Research, Assessment, and Effectiveness(IRAE)
[30] . Academic Planning and Institutional Research(APIR)