تحلیلی بر عوامل موثر بر رشد و پایداری شرکت های دانش بنیان در ایران
محورهای موضوعی : تخصصیمحمدصادق خیاطیان 1 * , سیدحبیب‌اله طباطبائیان 2 , مهدی الیاسی 3
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه علامه طباطبایی
3 - دانشگاه علامه طباطبایی
کلید واژه: اقتصاد دانشبنیان, شرکتهای دانشبنیان, رشد و پایداری, پارک علم و فناوری,
چکیده مقاله :
موتور محرک اقتصاد دانشبنیان شرکتهای دانشبنیان هستند. این شرکتها به منظور همافزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی، اقتصادی و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوریهای برتر نقش دارند. اما به دلیل ریسک‌های ذاتی و ویژگیهای خاص، یکی از چالش‌های موفقیت این شرکتها، تداوم رشد و پایداری آنها می‌باشد. این مقاله با هدف شناسایی عوامل رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان در ایران انجام شده است. در این راستا از رویکرد کیفی جهت تبیین و شناسایی عوامل موثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان استفاده شد. از نظر روش اجرای تحقیق از روش مصاحبه ساختاریافته بهره گرفته شد. جامعۀ آماری مورد بررسی، شرکتهای مستقر در پارکهای علم و فناوری می‌باشد. نمونۀ آماری متشکل از 30 نفر از مدیران شرکتهای دانشبنیان موفق مستقر در پارکهای علم و فناوری می‌باشد که از روش نمونه‌گیری هدفمند قضاوتی استفاده شده است. یافتههای تحقیق بیانگر آن است که در موردهای منتخب از شرکتهای دانش بنیان، مهم‌ترین دسته از عوامل اثرگذار بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان عبارتاند از: ویژگی موسسان، مشخصات عمومی شرکت، ایده محوری شرکت، نیروی انسانی، بازار و رقابت، سازماندهی، زیرساختها، تأمین مالی و عوامل محیطی.
The Knowledge based firms are driving the Knoledge based economy. These firms involve in synergy of science and wealth, developing of Knoledge based economy, achiving of scientific goals, economics and commercialization of the research and development in the field of high technologies. However, due to inherent risks and specific characteristics, the continued growth and stability is one of the challenges for the success of these firms. This paper aims to identify factors in the growth and sustainability Knowledge based firms in Iran. In this context, a qualitative approach was used to explore and identify factors affecting the growth and stability of the Knowledge based firms. In terms of conducting research, structured interviews were used. Statistical Population is the firms that stay in science and technology parks and incubators skins. Statistical sample is 30 managers of successful firms in science and technology parks and incubators, which is an objective judgment sampling method was used. Research findings suggest that in selected cases, the most important factors that influence the growth and sustainability of the Knowledge based firms are: the properties of the fundamental, company profile, company key idea , human resources, market and competition, organization, infrastructure, financing and environmental factors.
تحلیلی بر عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای
دانشبنیان در ایران
*محمدصادق خیاطیان **سیدحبیب‌اله طباطبائیان **مقصود امیری ***مهدی الیاسی
*دانشجو دکتری، مدیریت تکنولوژی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران
**دانشیار، دانشکدة مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران
***استادیار، دانشکدة مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران
تاریخ دریافت: 9/8/1393 تاریخ پذیرش: 19/11/1393
چکيده
موتور محرک اقتصاد دانشبنیان شركتهاى دانشبنیان هستند. این شركتها به منظور همافزایی علم و ثروت، توسعة اقتصاد دانش محور، تحقّق اهداف علمی، اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزة فناوریهای برتر نقش دارند. امّا به دليل ريسک‌هاي ذاتي و ويژگيهاي خاص، يکي از چالش‌هاي موفّقيت اين شرکتها، تداوم رشد و پايداري آنها است. این مقاله با هدف شناسایی عوامل رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان در ایران انجام شده است. در این راستا از رويكرد كيفي جهت تبيين و شناسايي عوامل مؤثر بر رشد و پايداري شركتهاي دانشبنيان استفاده شد. از نظر روش اجراي تحقيق، از روش مصاحبة ساختاريافته بهره گرفته شده است. جامعۀ آماري مورد بررسي، شركتهاي مستقر در پارکهاي علم و فناوري است. نمونۀ آماري متشکل از 30 نفر از مديران شركتهاي دانشبنيان موفّق مستقر در پارکهاي علم و فناوري است که از روش نمونهگيري هدفمند قضاوتي استفاده شده است.
یافتههای تحقیق بیانگر آن است که در مورد نمونه‌های منتخب از شركتهاي دانش بنيان، مهمترين دسته از عوامل اثرگذار بر رشد و پايداري شركتهاي دانشبنيان عبارتاند از: ويژگي مؤسسان، مشخصات عمومي شركت، ايده محوري شركت، نيروي انساني، بازار و رقابت، سازماندهي، زيرساخت‌ها، تأمين مالي و عوامل محيطي.
واژه‌های کلیدی: اقتصاد دانشبنيان، شرکتهای دانشبنیان، رشد و پايداري، پارک علم و فناوری
مقدمه
نویسندة عهده‌دار مکاتبات: محمدصادق خیاطیانkhayyatian@yahoo.com |
نمايان ميسازد(اتزکوییتز1،2006). اين نتيجهگيري خصوصاً در كشورهاي در حال توسعه الزامات مهمّي را به لحاظ سياستگذاري، برنامههاي اجرايي و نهادسازي ايجاد ميكند.
اسناد بالادستی کشور از جمله سیاستهای ابلاغی اصل 44 قانون اساسی، برنامة چهارم و پنجم توسعه و همچنین سند چشم انداز بیست ساله کشور، همگی حوزة اقتصاد دانشبنیان را جزء حوزههای مهم و تأثیرگذار در کشور دانسته و توسعة این بخش را در اولویت برنامههای توسعهای کشور قرار دادهاند. تحقّق این اهداف، ایجاد و تأسیس شرکتهای دانشبنیانی است که به طور عمده با حضور کارآفرینانی که دارای ایدههای محوری هستند هدایت میشود. در واقع موتور محرک پیشرفتهای فناوری، ایدههای خلاقانه‌ای است که در ذهن مبتکران و مخترعان شکل میگیرد و با پیگیری جدّی کارآفرینان در قالب کسب و کاری جدید به بار مینشیند. در این راستا این شرکتها و رشد علمی و توسعة تکنولوژی آنها یکی از کانونهای توجّه سیاستگذاران ایران در سالهای اخیر بوده است. اما عمدة تمرکز این سیاستگذاران بر ورودی‌های چرخة تولید علم، توسعة فناوری و تجاری‌سازی آنها در شرکتهای دانشبنیان و سرمایهگذاری مجدد آن بر تولید علم و فناوری بوده و درک و شناخت عمیقی از نحوة عملکرد شرکتهای دانشبنیان داخلی و عوامل مؤثر بر موفّقیّت آنها وجود ندارد. در این راستا مطالعات گوناگونی در کشورهای مختلف برای واکاوی عوامل اثرگذار بر رشد و پایداری بنگاه‌های جدید انجام شده است. با این وجود تحقیقات نشان میدهد توضیح اینکه چه عواملی بر رشدکردن و پایدارماندن شرکتهای دانشبنيان اثرگذار هستند، مقوله‌ای پیچیده است که عوامل بسیاری را در بطن خود جای میدهد.(بارینگر2 و دیگران،2005)
تخمین زده شده است که کم‌تر از نیمی از کارآفرینانی که شرکت تأسیس میکنند، عملاً به مدت 5 سال یا بیش‌تر در همان حالت اولیة شروع کار باقی می‌مانند(علی احمدی و اخوان،1383). در ایالت متحده هر سال بیش از یک میلیون نفر کسب و کار جدیدی را شروع میکنند و در آخر سال اول حداقل40% آنان ورشکست میشوند(مایکل ای گربر،1378). همچنين در ايالات متحدة امريكا نرخ ماندگاري شركتهاي نوپا تا 2 و 5 سال پس از شروع فعاليّت، به ترتيب 40 و 10 درصد است. در آلمان، نرخ ماندگاري اين شركت ها در 5 سال نخست حدود 60درصد گزارش شده است. ورود موفّق به بازار و رقابت با عدم اطمینان بالایی همراه است و محدودیتهای مختلفی دارد. از این رو تعداد زیادی از شرکتها به خصوص شرکتهای جدید پس از ورود، بازار را زود ترک میکنند. بنابراین در بعضی از صنایع یا مناطق تنها اقلیت تازه واردها بقا مییابند. تا زمانی که دانش ما درباره فرایندهای رشد شرکت جدید بهبود نیابد موفّقیّت و شکست شرکتهای جدید نیز مسالة مبهمی خواهد بود. (فیض، نعمتی و دیگران، 1392).
اگرچه، تلاشهای زیادی در بازکردن کلاف به هم پیچیدة عوامل رشد بنگاه انجام شده است، امّا تعداد زیادی از مطالعات، به نتایج تجربی مخالفی رسیدهاند و اتفاق نظر گستردهای بین محققین روی عوامل اصلی رشد بنگاه پدید نیامده است. این موضوع آنقدر پررنگ است که بسیاری از پژوهشگران، از مختص به خود بودن و غیرقابل پیشبینی بودن الگوهای رشد بنگاهها سخن گفته‌اند.(لی3،2010) البته در تعدادی از مقالات و با اشاره به این اختلافات، آن را به تفاوت در جامعههای آماری مقالات و روشهای استفاده شده (پیشینه تئوری) مربوط میدانند(گرنسی4،2006). لذا آگاهی از عوامل اصلی در موفّقیّت شرکتهای دانشبنیان موجب هموارشدن مسیر پیش روی آنان خواهد شد.
از سوی دیگر، با توجّه به جایگاه مهم شرکتهای دانشبنیان در رشد و توسعة پایدار اقتصادی کشورها و ایجاد اشتغال که برای مثال در انگلستان 75 درصد تولید ناخالص داخلی آن کشور توسط شرکتهای دانشبنیان ایجاد میشود(آنتونی و کومار5، 2005) و با انجام تحقیقاتی از این دست، تمامی سازمان‌ها به ویژه سازمان‌های کوچک و متوسط به درک و فهم کاملی از عواملی که برای اجرای موفّقیّتآمیز در شرکتهای دانشبنیان ضروری هستند دست خواهند یافت. بنابراین، مطالعة حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان انجام شده است.
مبانی نظری و پيشينه تحقيق
در اين تحقيق، ابتدا مهم‌ترین عوامل مؤثر بر شکلگیری و رشد شرکتهای دانشبنیان از دیدگاه نویسندگان و پژوهشگران مختلف در کشورهای گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. بر اساس این مطالعات مشخص شد که بیش‌تر نویسندگان بر تعدادی از عوامل مؤثر بر رشد شرکتهای دانشبنیان اتفاق نظر دارند. تنها تعدادی از آنها عوامل متنوع و گوناگونی را نسبت به دیگر نویسندگان مطرح نمودهاند.
رانیکو6 در تحقیقات خود در سال 2012، عوامل تأثیرگذار بر رشد شرکتهای جدید دانشبنیان را در سه گروه فردی، شرکتی، و محیطی تقسیمبندی کرده است. عوامل فردی شامل جنسیت، سن، سطح تحصیلات، تجربة مدیریتی، سابقة کار، مهارتهای عملیاتی، آموزش، تجربه‌های موفّق و ناموفّق؛ عوامل شرکتی شامل سن شرکت، وضعیّت قانونی، اندازه، مالکیّت و ویژگیهای مدیریتی و عوامل محیطی شامل آشفتگی، عدم تجانس، خصومت و پویایی محیطی، ساختار مشتری، رقابت و انحصاری بودن شرکت و موقعیّت مکانی شرکت است. (رانیکو،2012) کلومبو و گلیری7 در تحقیقات خود روی 506 شرکت جوان ایتالیایی که در صنایع "هایتک" فعالیّت میکردند، به بررسی تأثیر سرمایة انسانی مؤسسان در رشد شرکتهای دانشبنیان پرداخته‌اند(کولومبو و گریلی،2005). چورف و اندرسون8 در مطالعات خود در رابطه با عوامل مؤثر بر رشد و موفّقیّت شرکتها، چندین عامل را مؤثر دانستهاند که عبارتند از: کارآفرینی، استراتژی، بازاریابی، تکنولوژی و محصول، مدیریت، منابع مالی و عوامل محیطی(چورف و اندرسون،2006). آلموس و نرینگلر9 در تحقیق خود چندین عامل را بر رشد شرکتهای دانشبنیان مؤثر دانستهاند. آنها این عوامل را در سه دستة ویژگی مختص شرکتها، بنیان‌گذاران و خصوصیات بیرونی تقسیم نمودهاند(آلموس و نرینگلر، 1999). هگزا10 در مطالعات خود به بررسی عوامل مؤثر بر رشد شرکتها با توجّه به خصوصیات کارآفرینان و تحلیل عوامل بر اساس قانون گیبرات11 پرداخته است(هگزا،2006). دیویدسون12 و همکاران در مطالعة خود بر روی شرکتهای سوئدی به شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر رشد شرکتها پرداخته‌اند که این عوامل عبارتند از: سن شرکت، اندازة کسب و کار/ شرکت، بخش کسب و کار، مکان، شکل حقوقی، مقاومت مدیر و مالک نسبت به رشد (دیویدسون و همکاران، 2000). در مطالعة مقایسه‌ای که توسط بارونگر و همکارانش روی 50 شرکت با رشد سریع و50 شرکت با رشد کند انجام شده است عوامل مؤثر بر رشد شرکتهای تکنولوژی بنیان استخراج گردید(بارونگر13 و همکاران، 2004). اسکالتن14 در تحقیق خود به بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر رشد اولیة شرکتهای زایشی برآمده از دانشگاه در هلند پرداخته است. وی از مدلی یکپارچه که از چندین عامل تشکیل شده بود، استفاده نمود. این عوامل عبارتاند از: (1) تیم شرکتهای زایشی، قابلیتها و منابع آنها، (2) مشخصات شرکتهای زایشی، (3) شبکة اجتماعی شرکتهای زایشی و (4) دانش سازمان(اسکالتن، 2006). واگنر15، در تحقیق خود به بررسی عوامل مؤثر بر رشد شرکتها پرداخته است. وی برای اثبات اعتبار قانون گیبرات، 7000 مؤسسه تولیدی را مورد بررسی قرار داده است. واگنر در تحقیقات خود ثابت نمود که رشد شرکتهای کوچک سریع‌تر از شرکتهای بزرگ است. نتایج تحقیق وی نشان میدهد که سن و تعداد کارکنان بر رشد شرکتها تأثیرگذار است. همچنین در مطالعات واگنر بر روی عوامل مؤثر بر رشد شرکتها به عامل بخش کسب و کار اشاره شده و معتقد است که ساخت صنعت و اثرات نوآوری بر صنعت از عوامل مؤثر در بخش کسب و کار هستند. وی همچنین به عامل شکل حقوقی (واحدهای تولید) به عنوان عامل مؤثر بر رشد شرکتها اشاره دارد(واگنر، 1992). هولمز16 و دیگران، تأثیر متغیرهای خاص شرکت، خاص صنعت و متغیرهای اقتصاد کلان را در پایداری شرکتهای تازه تأسیس در شمال شرقی انگلیس مورد بررسی قرار دادهاند و برای این منظور شرکت ها را به دو دسته شرکت های بسیار کوچک و
[1] .Etzkowitz
[2] .Barringer
[3] .Lee
[4] .Gransey
[5] . Antony and Kumar
[6] .Rannikko
[7] .Colombo and Grilli
[8] . Chorev and Anderson
[9] . Almus and Nerlinger
[10] .Hegza
[11] . Gybrat
[12] . Davidsson
[13] . Barvngr
[14] Scholten.
[15] .Wagner
[16] . Holmes
کوچک و متوسط تقسیم کردند. آنها و وکوچک و متوسط تقسیم کردند. آنها نتیجه گیری کردند که این دو نوع شرکت، به گونه‌ای متفاوت از متغیرهای خاص شرکت و اقتصاد کلان تأثیر می پذیرند. همچنین دریافتند که متغیرهای خاص صنعت، نسبت به دو دسته متغیر دیگر از اهمّیّت کم‌تری برخوردارند. (ناصرالدینی،2010)
با توجّه به نتایج به دستآمده از پژوهشهای انجام شده، به نظر میرسد میتوان عوامل اثرگذار بر رشد شرکتهای دانشبنیان در نظام ملّی نوآوری را در دستة عوامل محیطی کسب و کار مشاهده نمود. به بیان دیگر، این دسته از عوامل توسط نویسندگان مختلف به طور پراکندهای بیان شده و میتوان آنها را در دستة عوامل محیطی کسب و کار جاگذاری نمود. به عنوان مثال روون و تویودا1(2002) عوامل زیر را به عنوان عوامل اصلی اثرگذار بر شکلگیری و رشد شرکتهای دانشبنیان بیان می‌نمایند(روون و تویودا، 2002):
· قوانین مناسب بازی که یکی از اجزای اصلی نظام ملی نوآوری است؛
· وجود محیطی برای ریسک‌پذیری و تحمّل شکست؛
· دانشگاهها و مؤسساتی که با بخش صنعت در تعامل هستند؛
· زیر ساختهای تخصّصی کسب و کار؛
همچنین ريکنه2 (2000)، در تحقیق خود نشان داده است که قابلیتهای هر دسته از کنشگران و بازیگران نظام ملی نوآوری میتواند برای حمایت از شرکتهای دانشبنیان به کار رود.
بسط و گسترش هر یک از این قابلیتها میتواند به عنوان شاخص عملکردی برای این موضوع به کار رود که چگونه هر نظام نوآوری به‌خصوصی، میتواند در استقرار و رشد شرکتهای دانشبنیان نقشی حمایتگرانه و مؤثر ایفا نماید(ادکوئیست3، 2001).
مدل مفهومی تحقیق:
در مجموع، به دليل خصلت چند بعدي موضوع، با ترکيب ديدگاه‌هاي مختلف پيرامون رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان، مي‌توان يک مدل مفهومی را ترسيم نمود. با جمعبندی ادبیات و عوامل مؤثر شناسایی شده، چارچوب تحلیل به صورت شکل شماره (1) مدلسازی شده است.
1. مشخصات عمومي شرکت:
این مشخصات مربوط به محلّ فعالیّت و استقرار، زمینة فعالیّت شرکت، شکل حقوقی شرکت، درصد فروش، درآمد، درصد هزینة تحقیق و توسعه از محل درآمد شرکت، صادارت و شعبة خارجی شرکت میاست.
2. ويژگيهاي هيات مؤسس:
این ویژگیها در مورد تعداد افراد مؤسس شرکت، میانگین سنی مؤسسان، تحصیلات مؤسسان، ترکیب حوزههای تخصص مؤسسان، شبکه تعاملات با ارگان‌های دیگر، سابقه همکاری اقتصادی و تأسیس شرکت مؤسسان و وجود فرد محوری در بین مؤسسان است
3. ويژگيهاي نيروي انساني:
این ویژگیها شامل تعداد نیروی انسانی فعلی و تغییرات آن طی 5 سال گذشته، ترکیب تحصیلات و رشتة تحصیلی نیروی انسانی است
4. ايده محوري شرکت:
این مشخصات شامل منشأ ایده محوری، تجاری‌سازی ایده، نوآوری ایده و ثبت در مراکز رسمی داخلی – خارجی است.
5. سازماندهي:
این ویژگی شامل ساختار سازمانی مصوّب برای شرکت، واحد بازاریابی و فروش، واحد تحقیق و توسعه، نظام‌های مدیریتی (مدیریت پروژه، مدیریت کیفیت، ارتباط با مشتری، مستندسازی و مدیریت دانش، مالی و حسابداری)، رشد مالی و فروش شرکت، هدف‌گذاری و درصد تحقّق اهداف، ریسک‌پذیری شرکت و تحمّل شکست است.
6. زيرساخت‌ها:
این ویژگی شامل مواردی چون حمایتهای دریافتی از مراکز رشـد و پارکهای علم و فنـاوری، اخذ مشـاورههای تخصّصی
(حقوقی، حسابداری و مالی، برنامة کسب و کار، مالیات و بیمه، سرمایهگذاری، بازاریابی، استخدام و ...) و نیز تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز است.
[1] .Rowen and Toyoda
[2] . Rickne
[3] .Edquist
جدول 1. عوامل اصلی اثرگذار بر رشد شرکتهای دانشبنیان، ارائه شده توسط نویسندگان مختلف
| مشخصات عمومی شرکت | ویژگیهای هیات مؤسس | ویژگیهای نیروی انسانی | ایده محوری شرکت | سازماندهی | زیرساختها | بازار و رقابت | تأمین مالی | عوامل محیطی | ||
Rannikko | P | P | P |
|
|
|
|
| P | ||
Colombo and Grilli |
| P | P |
|
|
|
|
|
| ||
Chorev, Anderson |
| P |
| P | P |
| P | P | P | ||
Almus, Nerlinger | P | P | P | P | P |
|
| P | P | ||
Hoxha |
| P | P |
|
|
|
|
| P | ||
Davidsson, Kirchhoff, Hatemi & Gustavsson, | P |
|
|
|
|
| P |
| P | ||
Wagner | P |
| P |
|
|
| P |
| P | ||
Kirchhoff, Greene | P |
|
|
|
|
| P |
|
| ||
Barrrunger, Jones and Neubaum | P | P | P |
| P |
| P | P |
| ||
Scholten | P | P | P |
|
| P | P |
| P | ||
Rowen and Toyoda, |
|
| P |
|
| P | P | P | P |
شکل1. مدل مفهومی تحقيق
7. بازار و رقابت:
این ویژگی شامل برندینگ(نام تجاری)، مزیتهای رقابتی، استراتژیهای همکاری راهبردی با شرکتهای صنعتی، دریافت یا اعطاء حق لیسانس، فروش دانش فنی و فناوری، بازار بین المللی، میزان بلوغ صنعت مربوطه، استراتژی محصولات و خدمات و ترکیب مشتریان است.
8. نحوة تأمین مالی:
این ویژگی را میتوان در مواردی چون سرمایهگذاری شخصی مؤسسین، وام/تسهیلات، اخذ پروژة سفارشی، حمایت بیرونی، صندوق‌هاي سرمايهگذاري خطرپذير و نیز میزان سرمایهگذاری و مناسب بودن آن مشاهده نمود.
9. عوامل محيطي:
در مجموعه دستة عوامل محیطی میتوان به شرایط تحریم، نوسانات نرخ ارز، سیاستهای حمایتی دولت شامل مشوق‌های مالیاتی، بیمهای و گمرکی و ... اشاره نمود.
روش تحقیق
روش تحقیق اسنادی و زمینهیابی بوده است. اين پژوهش از
نظر نوع هدف، اكتشافي و از نظر نوع راهبرد، پژوهش کمّی است. از نظر روش اجراي تحقيق، از روش مصاحبة ساختاريافته استفاده شده است. منابع اطلاعاتي مورد استفاده در اين روش مباني نظري، پيشينة تحقيق، مشاهدات، مستندات و مصاحبه با مديران شركتهاي دانشبنيان موفّق مستقر در پارکهاي علم و فناوري است. اين روش به صورت تدريجي است و به آزمون فرضيه نميپردازد؛ چرا كه نميتوان با آزمون فرضيه عوامل و معيارها را شناسايي كرد. جامعۀ آماري مورد بررسي، شركتهاي مستقر در پارکهاي علم و فناوري و نمونۀ آماري مصاحبه شده 30 نفر از مديران شركتهاي دانشبنيان موفّق مستقر در پارکهاي علم و فناوري است. روش نمونهگيري استفاده شده براي مصاحبة ساختار يافته با افراد مصاحبه شونده، روش نمونهگيري خوشهای بوده است. پس از جمعآوری اطلاعات، بهمنظور تحلیل و بررسی مطالعات میدانی انجام شده،ة آزمون‌هایی بر روی پرسشنامه‌ها انجام شده است که به طور خلاصه در جدول شماره(2) آمده است.
جدول 2. خلاصة آزمون‌های انجام شده بر روی پرسشنامه
آزمون | هدف | توضیحات |
|---|---|---|
آمار توصیفی | بررسی میانگین و میانه شاخص‌ها و آزمون جمعیت شناختی | نشان دهنده میانگین و میانه امتیاز پاسخ خبرگان به شاخص‌های پاسخ‌ها می‌باشد. |
آزمون فریدمن | رتبه بندی شاخص‌ها | امتیاز رتبه‌های به دست آمده از این آزمون میزان اهمّیّت هر شاخص را نسبت به دیگر شاخص‌ها نشان میدهد. |
تحلیل رگرسیون و تحلیل مسیر | به منظور سنجش جهت و شدت تأثیر هر بعُد | ضریب رگرسیون نشان دهنده شدت تأثیر مستقیم و غیر مستقیم متغیر مستقل بر روی متغیر وابسته می‌باشد. |
0.183 |
سابقه شرکت |
0.243 |
حوزه فعالیت شرکت |
0.141 |
شکل حقوقی شرکت |
0.165 |
0.223 |
استقرار فعلی |
استقرار اولیه |
0.180 |
0.221 |
درآمد شرکت |
0.339 |
0.277 |
صادرات |
درصد هزینه در R&D |
0.199 |
شعبه خارجی |
درصد فروش |
شکل2. عوامل مؤثر بر بعُد مشخصات عمومی
شکل 3. عوامل مؤثر بر بعُد ویژگی مؤسسان
|
|
در ادامه با استفاده از آزمون‌های آماری مشخص شده رفتار و ویژگیهای عمومی برای رشد و موفّقیّت(پایداری) شرکتهای دانشبنیان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
يافته‌ها
با استفاده از آزمون رگرسیون و تحلیل مسیر به بررسی تأثیر مستقیم و غیرمستقیم هریک از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان خواهیم پرداخت و در انتها بر اساس آزمون فریدمن رتبهبندی خواهیم نمود:
1. مشخصات عمومی
بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد مشخصات عمومی از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل2) خواهد بود.
در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبهبندی شدهاند:
1. درصد هزینة تحقیق و توسعه، از محل درآمدهای شرکت 2. درآمد شرکت 3. نوع فعالیّت شرکت 4. استقرار فعلی شرکت 5. سابقة شرکت 6. استقرار اولیة شرکت 7. شکل حقوقی شرکت 8. درصد فروش شرکت 9. دارا بودن شعبه در خارج از کشور 10. داشتن صادرات
2. ویژگیهای مؤسسان شرکت
براساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد ویژگیهای مؤسسان شرکت از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل3) خواهد بود.
در ادامـه ایـن عوامـل با اسـتفاده از آزمـون فریـدمن رتبـهبنـدی شدهاند:
1. ارتباط قوی با مشتری 2. سابقة فعالیّت اقتصادی 3. زمان صرف شده از طرف مؤسسان در شرکت 4. ارتباط قوی با دولت 5. ارتباط قوی با تأمینکنندگان 6. وجود فرد محوری در شرکت 7. ارتباط قوی با نهادهای مالی و سرمایهگذاری 8. سن مؤسسان 9. سابقة تأسیس شرکت 10. تعداد مؤسسان 11. تخصّص مؤسسان 12. تحصیلات مؤسسان 13. داشتن شریک خارجی
3. ویژگیهای نیروی انسانی
بر اساس تحلیل صورتگرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد ویژگیهای نیروی انسانی شرکتها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان، ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل4) خواهد بود.
در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبهبندی شدهاند:
1. نرخ رشد نیروی انسانی 2. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت مستقیم 3. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیر مرتبط 4. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیرمستقیم 5. تعداد نیروی انسانی 6. تحصیلات نیروی انسانی 7. جنسیت نیروی انسانی
4. ویژگیهای ایده محوری
بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد ویژگیهای ایده محوری شرکتها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل5) خواهد بود.
در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبهبندی شدهاند:
1. داشتن مشابه داخلی و خارجی 2. منشأ ایدة شرکت 3. ثبت در مراجع رسمی داخلی و خارجی
5. تأمین مالی(سرمایهگذاری) شرکت
بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد تأمین مالی شرکتها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل6) خواهد بود.
در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبهبندی شدهاند:
1. کافی بودن میزان سرمایهگذاری از نظر مؤسسان 2. سرمایهگذاری شخصی 3. تأمین مالی از طریق اخذ پروژههای سفارشی و درآمد حاصل از پروژه 4. تأمین مالی از طریق دریافت وام و تسهیلات 5. دریافت حمایتهای مالی بیرونی 6. بهرهگیری از صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر
6. سازماندهی
بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد سازماندهی از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل7) خواهد بود.
در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبهبندی شدهاند:1. ریسک‌پذیری و تحمّل ریسک 2. درصد تحقّق اهداف از پیش تعیین شده 3. واحد بازاریابی 4. ساختار سازمانی مصوّب 5. نظام مالی و حسابداری 6. نظام مستـندسازی و مدیریـت دانش 7. نظام مدیریـت کیفیت 8.
نظام مدیریت پروژه 9. نظام مدیریت ارتباط با مشتری(CRM)
7. زیرساختها
بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد زیر ساختها در شرکتها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل8) خواهد بود.
در ادامـه این عوامـل با استفاده از آزمـون فریدمن رتبهبندی شدهاند:
1. دسترسی به آزمایشگاههای تخصّصی2. مزایای پارک علم و فناوری/مرکز رشد
زیرساخت پارک علم و فناوری/ مرکز رشد، تسهیلات پارک علم و فناوری/ مرکز رشد، مشاورة تخصّصی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد، دسترسی به مکان ارزان در پارک علم و فنـاوری/ مرکـز رشد، همجـواری شرکـتها در پـارک علم و
فناوری/ مرکز رشد، خدمات تجاری‌سازی پارک علم و
فناوری/ مرکز رشد، خدمات آزمایشگاهی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد
3. دسترسی به سختافزارهای مورد نیاز 4. مشاورههای تخصّصی
مشاورة حقوقی، مشاورة بیمه و مالیات، مشاورة بازاریابی، مشاورة برنامة کسب و کار، مشاورة حسابداری، مشاورة منابع مالی، مشاورة استخدام نیروی انسانی، مشاورة سرمایهگذاری، مشاورة اجاره و خرید تجهیزات
8. بعُد بازار و رقابت
بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد بازار و رقابت در شرکتها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل9) خواهد بود.
در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبهبندی شدهاند:
1. بلوغ صنعت 2. برندینگ(نام تجاری) 3. راهبرد تنوع محصول4. توجّه به بازار بین‌المللی 5. راهبرد ادغام 6. راهبرد لیسانس7. همکاری راهبردی. نوع مشتری(دولتی/ غیر دولتی)
9. بعد محیطی
بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد محیطی در شرکتها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل10) خواهد بود.
در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبهبندی شدهاند:
1. شرایط تحریم 2. نوسانات ارز 3. معافیتهای مالیاتی 4. معافیتهای بیمهای 5. معافیتهای گمرکی6. حقوق مالکیّت فکری
در ادامه کار با استفاده از تحلیل مسیر، میزان تأثیر ابعاد و عوامل مورد بررسی بر روی رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان مشخص شده است.
تحلیل بین رتبهبندی عوامل و شرایط موجود شرکتهای منتخب
در ادامه، تحلیلی مقایسه‌ای بین رتبة عوامل مؤثر و شرایط موجود هرکدام از عوامل در شرکتهای منتخب مورد بررسی به صورت جداول (3 تا 11) ارائه خواهد شد:
جدول3. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی مؤسسان
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
|---|---|---|
ویژگی مؤسسان | 1. ارتباط قوی با مشتری | حدود 60% از مؤسسان رابطة مناسبی با مشتریان دارند. |
2. سابقة فعالیّت اقتصادی | 70٪ مؤسسان داراي تجربة همکاري در فعاليّت اقتصادي را دارند. | |
3. زمان صرف شده از طرف مؤسسان در شرکت | 40 تا 60 درصد مؤسسان اين شرکتها بيش‌تر وقت‌شان(بيش از 50٪) را در شرکت صرف مي‌کنند. | |
4. ارتباط قوی با دولت | 57% از مؤسسان دارای ارتباط مناسبی با دولت دارند. | |
5. ارتباط قوی با تأمینکنندگان | 43% از مؤسسان دارای ارتباط قوی با تأمینکنندگان خود دارند. | |
6. وجود فرد محوری در شرکت | 60٪ شرکتها داراي فردي کليدي در هيات مؤسسان هستند. | |
7. ارتباط قوی با نهادهای مالی و سرمایهگذاری | 38% از مؤسسان دارای تعامل مناسب با نهادهای مالی هستند. | |
8. سن مؤسسان | ترکيب عمدة مؤسسان با 2 تا 3 نفر عضو، ميانگين سني بين 30 تا 35 سال و مدرک تحصيلي ليساني و فوق ليسانس بوده که داراي سابقة تأسيس شرکت قبلي را داشتهاند. | |
9. سابقه تأسیس شرکت | ||
10. تعداد مؤسسان | ||
11. تخصص مؤسسان | حدود 55% افراد مؤسس این شرکتها دارای تخصصهای فنی هستند. | |
12. تحصیلات مؤسسان | حدود 68% از مؤسسان دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس هستند. | |
13. داشتن شریک خارجی | تنها 0.034 از مؤسسان دارای شریک خارجی هستند. |
جدول4. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی مشخصات عمومی
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
مشخصات عمومی | 1. درصد هزینة تحقیق و توسعه از محل درآمدهای شرکت | حدود 74% از شرکتها بالاتر از 5 % در تحقیق و توسعه هزینه کردهاند. |
2. درآمد شرکت | عمدة شرکت در دستة درآمدي 100 تا 200 ميليون تومان قرار خواهند گرفت. | |
3. نوع فعالیّت شرکت | اکثر حوزههای فعالیّت شرکتها مربوط به فعالیّتهای توليدي- خدماتي است. | |
4. استقرار فعلی شرکت | مقصد عمدة شرکتها بعد از تأسیس، مراکز رشد است. | |
5. سابقة شرکت | اکثر سابقة شرکتها در محدودة 2 تا 5 سال قرار دارد. | |
6. استقرار اولیة شرکت | اکثر شرکتها فعالیّت خود را در پارکهای علم و فناوری شروع میکنند. | |
7. شکل حقوقی شرکت | اکثر شرکتها دارای شکل حقوقی سهامی خاص هستند. | |
8. درصد فروش شرکت | رشد فروش مورد انتظار عمدة شرکتها بين سال سوم و چهارم اتفاق خواهد افتاد و به طور میانگین 58% فروش رشد خواهد داشت. | |
9. دارا بودن شعبه در خارج از کشور | فقط 13% شرکتها دارای شعبه خارجی هستند. | |
10. داشتن صادرات | فقط 17% شرکتها به کشورهای دیگر صادرات دارند. |
جدول5. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی ایده محوری شرکت
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
ایده محوری شرکت | 1. داشتن مشابه داخلی و خارجی | ايده محوري شرکت معمولاً در هيچ نهادي ثبت نشده و بيش از 83٪ داراي محصول مشابه داخلي و خارجي هستند. اين ايده‌ها معمولاً از تجارب افراد در صنعت مربوطه و يا فعاليّت‌هاي دانشگاهي اعم از پايان‌نامه و پروژة تحقيقاتي نشأت مي‌گيرد. |
2. منشأ ایدة شرکت | ||
3. ثبت در مراجع رسمی داخلی و خارجی |
جدول6. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی نیروی انسانی
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
نیروی انسانی | 1. نرخ رشد نیروی انسانی | متوسط نرخ رشد برابر با 43% برای نیروی انسانی این شرکتها دیده شده است. |
2. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت مستقیم | حدود 70% از نیروی انسانی شرکتها در ارتباط با فعالیّتهای مستقیم شرکت استخدام شدهاند. | |
3. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیر مرتبط | حدود 10% افراد این شرکتهای دارای فعالیّت غیر مرتبط با فعالیّت شرکتهستند. | |
4. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیر مستقیم | حدود 30% از نیروی انسانی این شرکتها دارای فعالیّت پشتیبانی هستند.. | |
5. تعداد نیروی انسانی | در بیش‌تر این شرکتهای دارای 2 نفر به عنوان نیروی تمام وقت هستند. | |
6. تحصیلات نیروی انسانی | 60% از نیروی انسانی شرکتها دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس هستند. | |
7. جنسیت نیروی انسانی | 69% از نیروی انسانی این شرکتها را مردان تشکیل میدهند. |
جدول7. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی بازار و رقابت
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
بازار و رقابت | 1. بلوغ صنعت | 94% از شرکتها صنعت خود را در مرحلة بلوغ ارزیابی نمودهاند. |
2. برندینگ(نام تجاری) | 90% افراد برندینگ را یکی از عوامل مهم در رشد و پایداری شرکت عنوان نمودهاند. | |
3. راهبرد تنوع محصول | 87% از شرکتها دارای استراتژی تنوع محصولی هستند. | |
4. توجّه به بازار بین‌المللی | 90٪ اين شرکتها توجّه به بازار جهاني را سرلوحه کار خود قرار دادهاند. | |
5. راهبرد ادغام | 53٪ اين شرکتها تمايل به ادغام شدن با شرکت‌هاي بزرگ را دارند. | |
6. راهبرد لیسانس | 30% شرکتها از استراتژی حق لیسانس استفاده میکنند. | |
7. همکاری راهبردی | 56٪ اين شرکتها از همکاري‌هاي استراتژيک استفاده مي‌کنند. | |
8. نوع مشتری(دولتی/ غیر دولتی) | مشتريان اين شرکتها حدود 53٪ دولتي هستند. |
جدول8. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی سازماندهی
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
سازماندهی | 1. ریسک‌پذیری و تحمّل ریسک | 70٪ درصد از شرکتها درجة ريسک بالایي دارند. |
2. درصد تحقّق اهداف از پیش تعیین شده | میزان تحقّق رشد شرکت با درصد تحقّق اهداف بین 40 تا 80 درصد به میزان 64% بوده است. | |
3. واحد بازاریابی | بيش از 0.83 درصد از شرکتها داراي ساختار سازماني مصوّب هستند و بيش از 0.93 درصد از شرکتها داراي واحد بازاريابي و فروش هستند. | |
4. ساختار سازمانی مصوّب | ||
5. نظام مالی و حسابداری | درصد نظام‌های مدیریتی بکارگرفته شده به ترتيب عبارتند از: 68% مالي و حسابداري، 61% مستندسازي و مديريت دانش، 57% مديريت کيفيت، 54% مديريت پروژه و 43% ارتباط با مشتری. | |
6. نظام مستندسازی و مدیریت دانش | ||
7. نظام مدیریت کیفیت | ||
8. نظام مدیریت پروژه | ||
9. نظام مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) |
جدول9. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی زیرساختها
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
زیر ساختها | 1. دسترسی به آزمایشگاههای تخصصی | حدود 54% از شرکتها به آزمایشگاههای تخصصی مورد نیاز دسترسی دارند. |
2. مزایای پارک علم و فناوری/مرکز رشد § زیرساخت پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § تسهیلات پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § مشاورة تخصصی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § دسترسی به مکان ارزان در پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § همجواری شرکتها در پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § خدمات تجاری‌سازی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § خدمات آزمایشگاهی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد | تسهيلاتي که اين شرکتها معمولاً از نهادهايي مانند مرکز رشد و پارک علم و فناوري دریافت میکنند عبارتند از: 73% تسهيلات مالي، 57% مکان ارزان و 60% کمک‌هاي مشاوره‌اي، 27% خدمات تجاری‌سازی، 23% خدمات آزمایشگاهی و تنها 3% همجوای با شرکتهای مستقر. | |
3. دسترسی به سختافزارهای مورد نیاز | 83% شرکتها دسترسی مناسبی به سختافزارهای مورد نیازشان دارند. | |
4. مشاورههای تخصصی § مشاورة حقوقی § مشاورة بیمه و مالیات § مشاورة بازاریابی § مشاورة برنامة کسب و کار § مشاورة حسابداری § مشاورة منابع مالی § مشاورة استخدام نیروی انسانی § مشاورة سرمایهگذاری § مشاورة اجاره و خرید تجهیزات | اهم مشاوره‌هايي که اين شرکتها به خدمت مي‌گيرند: مشاورة حقوقي 60٪، مشاورة مالياتي و بيمه 57٪، مشاورة فروش و بازاريابي 50٪، برنامة کسب و کار 43٪. |
جدول10. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی تأمین مالی
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
تأمین مالی(سرمایهگذاری) | 1. کافی بودن میزان سرمایهگذاری از نظر مؤسسان | عمدة افراد، میزان سرمایهگذاری را نا کافی برای شرکت دانستهاند. |
2. سرمایهگذاری شخصی | عمدة شکل تأمین سرمایه در زمان شکلگیری به سرمایهگذاری شخصی(87%) و سپس سرمایهگذاری بر اساس دریافت تسهیلات بانکی(41%) محدود شده است. پس از راهاندازی سه شکل اخذ پروژة سفارشی(90%)، سرمایهگذاری شخصی(55%) و دریافت تسهیلات(53%) مورد استفاده است. | |
3. تأمین مالی از طریق اخص پروژههای سفارشی و درآمد حاصل از پروژه | ||
4. تأمین مالی از طریق دریافت وام و تسهیلات | ||
5. دریافت حمایتهای مالی بیرونی | ||
6. بهرهگیری از صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر |
جدول11. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی عوامل محیطی
ابعاد کلی (بر اساس رتبه) | عوامل مؤثر (بر اساس رتبه) | شرایط مطلوب |
عوامل محیطی | 1. شرایط تحریم | حدود70% تحریم را فرصت برای رشد و موفّقیّت شرکت برشمردهاند. |
2. نوسانات ارز | 83% نوسانات ارز تأثیر محسوسی بر رشد و موفّقیّت شرکت دارد. | |
3. معافیتهای مالیاتی | حدود 43٪ شرکتها از معافيت‌هاي مالياتي استفاده مي‌کنند. | |
4. معافیتهای بیمهای | حدود 10% از این شرکتها از معافیت بیمهای بهره میگیرند. | |
5. معافیتهای گمرکی | تنها 3 % از این شرکتها از معافیت گمرکی استفاده میکنند. | |
6. حقوق مالکیّت فکری | 3% از شرکتها سیاست حقوق مالکیّت فکری را مؤثر میدانند. |
ويژگي مؤسسان به عنوان يكي از محوريترين عوامل اثر گذار بر شركتها است. بدين منظور با بهرهگيري از تحليلهاي بدست آمده مي‌توان اثرات اين عامل را در ارتباطات با ساير نهادهاي دولتي و خصوصي كه اثر قابل توجّهي بر شركتهاي دانشبنيان داشتهاند مورد توجّه قرار داد. سابقة مؤسسان در فعاليّت‌هاي اقتصادي و نيز ميزان توجّه و وقت صرف شده از سوي آنان در شركت نيز ميتواند عامل مهمّي در رشد و پايداري شركت دانش بنيان باشد در ادامه، ساير عوامل از جمله؛ فرد محوري، سن، تحصيلات، تخصّص و عوامل فردي ديگر با بررسيهاي انجام شده ميتواند بر رشد و پايداري شركتهاي دانش بنيان اثرگذار باشد.
عامل مهم بعدي مشخصات عمومي اين شركتها است كه بر اساس دستهبندي صورت گرفته اكثر شركتهاي موفّق، داراي درصد هزينة تحقيق و توسعهاي بالاتر از5 % بوده و درآمدشان بين 100 تا 200 ميليون تومان است. در مورد ساير ويژگيها مي‌توان بيان نمود كه اکثر شركتهايي كه داراي آميختهاي از فعاليّت‌هاي توليدی و خدماتي بوده‌اند از مزاياي اسكان، اعم از مراكز رشد، پارك علم و فناوري و نيز شهركهاي صنعتي استفاده ميكنند.
عامل ايده محوري نيز از جمله عوامل مهم و اثرگذار بر شكلگيري شركتهاي دانش بنيان است. با بررسي صورت گرفته مي‌توان بيان نمود كه اكثر ايدههاي محوري داراي منشاء فعاليّت دانشگاهي و صنعتي مرتبط با تجارب مخترع بوده و در هيچ نهادي ثبت نشده كه اين خود نشان از عدم توجّه و يا اعتماد كافي صاحبان اين ايده‌ها به مباحث مالكيّت فكري است. شایان ذکر است كه عمدة اين ايده‌ها داراي مشابه خارجي هستند.
عامل بعدي نيروي انساني است كه صرف نظر از تفاوت در شكل و موضوعيت هر سازمان يا شركتي ميتواند كليد موفّقيت يا شكست سازمان را در آن جست. با توجّه به اين، تحليلهاي انجام شده در باب شركتهاي دانشبنيان منتخب، نشان داد كه نرخ رشد و درصد افراد داراي فعاليّت تخصّصي و نيز تحصيلات با درجة ليسانس و فوق ليسانس ميتواند اثر مستقيم و مهمّي در رشد و پايداري شركتهاي دانش بنيان داشته باشد.
عامل بازار و رقابت نيز از جملة عوامل اثر گذار بر هر كسب و كاري است و نيز شركتهاي دانش بنيان به نوبة خود از اين عامل ميتوانند تأثیر بگیرند. از جمله عوامل مهمي كه در اين دسته قرار دارند مي‌توان به عامل بلوغ صنعت و نام تجاري منتخب براي شركت و نيز راهبرد بازاريابي و نيز توليد محصولات و خدمات بر اساس نياز بازار داخلي و خارجي نامبرد. تحليلها نشان داد كه صنعتهايي كه اين شركتها در آنها فعاليّت ميكنند داراي بلوغ بوده و مؤسسان در تعيين نام تجاري براي شركت بر اساس فعاليّت مرتبط وسواس زيادي به خرج دادهاند. عمدة راهبردهاي اين شركتها تنوع محصول، توجّه به بازار خارجي، استفاده از همكاري و اخذ ليسانس و نيز تمايل به ادغام با شركتهاي بزرگ ديگر است. سازماندهي يكي از اساسيترين الزامات شركتهاي حرفهاي امروزي است. به همين جهت اين عامل در بررسيهاي صورت گرفته در شركتهاي دانشبنیان منتخب مورد توجّه قرار گرفت و بر اساس تحليلهاي انجام شده مشخص شد كه اين شركتها بر اساس ماهيّت فعاليّت داراي هدفگذاري مشخصی بوده و بر اساس آن ريسك فعاليّت‌هاي خود را مديريت مينمايند. از سوي ديگر ملاحظه شد كه عمدة اين شركتها داراي ساختاري مصوّب و نيز نظامات مديريتي از جمله مالي و حسابداري، مستندسازي و مديريت دانش، مديريت كيفيت، مديريت پروژه و مديريت ارتباط با مشتري هستند.
مباحث مربوط به زير ساخت از جمله عاملهاي كليدي در رشد و موفقیّت هر شركتي است. با توجّه به اين عامل شركتهاي دانشبنيان نيز ميتوانند اثرپذيري بالایي بر حسب نوع فعاليّتشان داشته باشند. براي نمونه شركتهاي دانشبنيان مورد بررسي مهمترين زيرساخت مناسب براي فعاليّت خود را در چارچوب دسترسي به مزاياي پاركهاي علم و فناوري/ مركز رشد و نيز دسترسي به زيرساختهايی مانند آزمايشگاهها و سختافزارهاي تخصّصي مورد نياز، بیان نمودهاند.
مباحث سرمايهگذاري و مالي از جمله عوامل مهم در شكلگيري و نيز ادامة فعاليّت، به خصوص شركتهاي دانشبنيان است. با توجّه به نتايج حاصل از مطالعة انجام شده مي‌توان بيان نمود كه عمدة شکل تأمین سرمایه در زمان شکلگیری به سرمایهگذاری شخصی(87%) و سپس سرمایهگذاری بر اساس دریافت تسهیلات بانکی(41%) محدود شده است. پس از راهاندازی، سه شکل اخذ پروژة سفارشی(90%)، سرمایهگذاری شخصی(55%) و دریافت تسهیلات(53%) مورد استفاده قرار گرفته كه اين ميزان سرمايهگذاري عمدتاً از ديد مؤسسان و سرمايهگذاران ناكافي بوده است.
مباحث مربوط به عوامل محیطی از جمله عوامل کلیدی در رشد و موفقیّت شرکتها هستند. با توجّه به نتايج حاصل از مطالعة انجام شده مي‌توان بيان نمود که شرایط تحریم، نوسانات ارز، معافیتهای مالیاتی، معافیتهای بیمهای، معافیتهای گمرکی و حقوق مالکیّت فکری تأثیر زیادی بر پایداری شرکتهای دانشبنیان دارند.
بحث و نتیجه گیری
بر اساس مادة یک قانون حمایت از شرکتهاى دانشبنیان « شرکتها و مؤسسات دانشبنیان شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعة اقتصاد دانش محور، تحقّق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزة فناوریهای برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوطه تشکیل میشود.» به دليل ريسک‌هاي ذاتي و ويژگيهاي خاص، يکي از چالش‌هاي موفّقيت اين شرکتها، تداوم رشد و پايداري آنها است.
به منظور تأکید بر اهمّیّت عوامل و بسترهاي لازم براي رشد و پایداری این شرکتها کلیة عوامل شناسایی و در قالب 9 بعد ويژگي مؤسسان، نيروي انساني، مشخصات عمومي شركت، بازار و رقابت، ايده محوري شركت، سازماندهي، تأمين مالي زيرساخت‌ها و عوامل محيطي طبقه بندی گردیدند.
تحليلهاي صورت گرفته بر اساس آزمون فریدمن در موردهاي منتخب از شركتهاي دانشبنیان نشان میدهد كه مهمترين دسته از عوامل اثرگذار بر رشد و پايداري شركتهاي دانشبنيان به ترتیب عبارتند از: ويژگي مؤسسان، مشخصات عمومي شركت، ايده محوري شركت، نيروي انساني، بازار و رقابت، سازماندهي، زيرساخت‌ها، تأمين مالي و عوامل محيطي طبقه بندی گردیدند.
تأثیر ویژگی مؤسسان به عنوان مهم‌ترین عامل، نشان از لزوم توجّه به آن از سوی مؤسسان این نوع شرکتها دارد. همچنین شرکت‌هاي دانشبنیان، اغلب در محیطهاي به شدّت پویا فعالیّت میکنند. آنان بایستی به طور مستمر به دنبال خانوادة جدیدي از فرایندها و محصولات نوین باشند. بنابراین لزوم انجام تحقیق و توسعه توسط این شرکتها را از اهمّیّت بالایی برخوردار میسازد و این مسأله در بین شرکت‌هاي مورد مطالعه، تأیید شد.
با توجّه به اهمّیّت سیاستهای حمایتی دولت لازم است که سیاستمداران و تصمیم‌گیران ارشد کشور در تدوین لوایح حمایتی از تأسیس و توسعة شرکت‌هاي دانشبنیان، سیاست‌هاي حمایتی لازم را در خصوص مشوق‌ها، مقررّات و ایجاد فضاي کسب و کار تدوین نمایند. همچنین دولت باید نسبت به حمایتهای مالی از شرکتهای دانشبنیان استراتژی مناسبی را اتخاذ کند به طوری که در منحنی رشد شرکتها و متناسب با هر مرحله از رشد منابع مالی به موقع و آسان در اختیار آنها قرار گیرد. همچنین دولت باید با ایجاد و توسعة زیرساختهای حمایتی لازم برای این نوع شرکتها از قبیل مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری، ریسک آنها را پایین آورد. خوشبختانه در سالهای اخیر این نوع مراکز از نظر کمّی توسعة قابل توجّهی داشتهاند لیکن لازم است دولت توجّه بیش‌تری به آنها نموده و توسعة کیفی این مراکز را در دستور کار خود قرار دهد. همچنین یکی دیگر از عوامل مهم در پایداری شرکتهای دانشبنیان وجود بازار برای محصولات این شرکتها است. وضع قوانین حمایتی لازم برای بازارسازی و تضمین خرید محصولات دانشبنیان تولید شده توسط این شرکتها نیز تأثیر مهمی بر پایداری آنها خواهد داشت.
منابع
1.علی احمدی، علیرضا، اخوان، پیمان(1383)، کارآفرینی موفّق(مهارتهای ایجاد یک شرکت سودآور)، (چاپ اول)، تهران: انتشارات تولید دانش
2.فیص، داود، نعمتی، محمد علی و ...(1392)، تأثير قابليت های بازاریابی بر پيامدهای عملکردی شرکت های کوچک و متوسط کارآفرین)مورد مطالعه: شرکت مواد غذایی تهران همبرگر(،مجله نوآوری و ارزش آفرینی، شماره 1، (صفحه22)
3.مایکل ای گربر،(1378)، راز موفّقیّت در کسب و کار آزاد، ترجمه مهندس حسن اسلمی ارانی،(چاپ اول)، تهران: انتشارات آوازه
4.Almus, M, Nerlinger, E.A,(1999), Growth of New Technology-Based Firms: Which Factors Matter? Small Business Economics, Volume 13, Issue 2, pp 141-154.
5.Antony, J. and Kumar, M. (2005),"Six Sigma in Small- and Medium-sized UK Manufacturing enterprises; Some empirical observations", International Journal of Quality & Reliability Management, Vol. 22 No. 8, pp.860-874.
6.Barringer, B.R, Jones, F.F, Neubaum, D.O,(2005) , “A quantitative content analysis of the characteristics of rapid-growth firms and their founders” , Journal of Business Venturing, volume 20, Issue 5, PP.663-687
7.Chorev,S, Anderson, A.R, 2006, Success in Israeli High-Tech Start-Ups; Critical Factors and Process, Technovation Volume 26, Issue 2.
8.Colombo, M, Grilli, L,(2005), Founders’ human capital and the growth of new technology-based firms: A competence-based view, Research Policy 34 795–816.
9.C.Y. Lee,(2010),"A Theory of Firm Growth: Learning Capability, Knowledge Threshold, And Patterns of Growth", Research Policy, 3, 278–289.
10.Davidsson,P, Kirchhoff, B, Hatemi, A, Gustavsson, H,(2000), factors underlying business growth in sweden, ICSB World Conference, Brisbane, Australia.
11.Edquist C., (2001), “The Systems of Innovation Approach and Innovation Policy: An account of the state of the art”, Lead paper presented at the DRUID Conference, Aalborg.
12.E. Gransey & E. Stam & E. Heffernan,(2006), "New Firm Growth: Exploring Process & Path", Industry & Innovation, Vol. 13, No. 1, 1–20.
13.Etzkowitz, H.,(2006),The Entrepreneurial University and the Triple Helix as a Development Paradigm"; Conference on Launching a Program to Transform University -Industry-Government Relations in Ethiopia; May 29-31, United Nations Conference Center; Addis Ababa Ethiopia.; Available at http://www.iked.org/ethiopia/web/Papers.html
14.Fritsch, M. , U.Brixy and O. Falck,(2006), The Effect of industry,Region and Time on New Business Survival, Review of Industrial Organization
15.Hoxha, D, (2008), Determinants of Growth - An Empirical Analysis of new firms and fast growing firms in Kosova, university of Barcelon, research work.
16.Nassereddine, Mohamad. Start–ups survival analysis using the Kauffman Firm Survey: An analysis of founding and current conditions on survival, Florida International University,2010
17.Rannikko, H, (2012), Early Development of New Technology-Based Firms, A Longitudinal Analysis on New Technology-Based Firms’ Development from Population Level and Firm Level Perspectives, Hanken School of Economics.
18.Rowen H., Toyoda A.,(2002), From Keiretsu to Startups: Japan’s Push for High Tech Entrepreneurship, Asia/Pacific Research Center, Encina Hall, Room E301, Stanford University, Stanford, CA 94306-6055.
19.Scholten, V,(2006), The Early Growth of Academic Spin-offs, Factors Influencing the Early Growth of Dutch Spin-offs in the Life Sciences, Phd Thesis, Wageningen University and Researchcentrum, the Netherlands.
20.Wagner Joachim,(1992), Firm Size, Firm Growth, and Persistence of Chance: Testing GIBRAT´s Law with Establishment Data from Lower Saxony, 1978-1989, Small Business Economics, Volume 4, pp 125-131.