شناسایی و اولویت بندی مولفه های مدیریت متمایزسازی رقابتی با استفاده از روش Delphi Fuzzy
محورهای موضوعی : مدیریت تولید
سید نجم الدین موسوی
1
,
علی شریعت نژاد
2
*
1 - دانشیار گروه مدیریت دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
2 - استادیار گروه مدیریت، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
کلید واژه: مدیریت متمایزسازی, رقابت پذیری, شرکت های داروسازی, روش دلفی فازی,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تبیین مولفه های مدیریت متمایزسازی رقابتی در صنعت داروسازی با استفاده از روش دلفی فازی انجام پذیرفت. این پژوهش از نوع پژوهش های آمیخته با رویکرد اکتشافی است. جامعه آماری پژوهش کلیه کارخانجات داروسازی، بنگاه های تولید دارو و شرکت های داروسازی در استان لرستان هستند که در بخش کیفی با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی و در بخش کمی پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای اعضای نمونه آن انتخاب شده اند. از آنجا که پژوهش حاضر از نوع پژوهش های آمیخته با رویکرد کمی و کیفی است، به طور توامان از هر دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده می شود. روایی و پایایی ابزار مصاحبه به ترتیب با روش CVR و آزمون کاپای کوهن و همچنین روایی و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش های روایی محتوا و آزمون مجدد تایید شد. در خصوص چگونگی تحلیل داده های پژوهش نیز لازم به ذکر است که برای تحلیل داده های کیفی از روش کدگذاری و نرم افزار ATLAS.TI و در مرحله کمی پژوهش با استفاده از روش دلفی فازی Delphi Fuzzy داده ها تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی، زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو، نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه و توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی از مهمترین عوامل اثرگذار بر مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی است.
The present study aimed to provide distinguish management cpmponent for pharmaceutical companies using Fuzzy Delphi method. This research is a mix research with exploratory approach which in terms of quantitative and qualitative research in the field of methodology and in terms of research philosophy includes deductive-inductive research. The statistical population of this study is all pharmacies, pharmacy companies in Lorestan province. In the qualitative section, the sample members of the research using a bullet-sampling method are selected and in the quantitative part of the research, they selected by Multi-stage cluster sampling. Since the present study is a mixed research with a quantitative and qualitative approach, both the interviewing tools and the questionnaire are used simultaneously. Regarding to analyze the research data, it should be noted that for analyzing qualitative data, the coding method and the ATLAS.TI software were used, also analysis in qualitative section with fuzzy Delphi were used. The results of the research show that the powerful knowledge chain in drug production, the use of medicinal plants, the dependence of the world's pharmaceutical companies on medicines and medicinal herbs, and the existence of a monopoly on the expertise in some of the drugs produced are most effective factors influencing for competitiveness of pharmaceutical companies.
جلال پور، صدیقه، نادی، فرانک. (1394). تحقيق و توسعه صنايع دارويي كشورهاي در حال توسعه، رشد فناوری، سال یازدهم، شماره چهل و دوم، ص 40-57.
حقیقی، محمد، شاه حسینی، علی، رجبی، باقر. (1390). موضع یابی رقابتی شرکت های داروسازی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت.
راسخی، ایمانی، علی، موسوی، زینب. (1393). بررسی رقابت‌پذیری بین‌المللی صنعت داروسازی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم اقتصادی.
صانعی، ایمان، خورشیدی، مینو. (1391). بررسی اثر شایستگی های محوری بر مزیت رقابتی و عملکرد سازمانی درصنعت بیمه ایران (مطالعه موردی نمایندگی های شرکت های بیمه در تهران)، پنجمین کنفرانس و جشنواره کسب و کار بیمه، تهران.
صفری، سعید، ابراهیمی، عباس. (1391). اندازه گیری توان رقابتی بانک ها در نظام بانکداری ایران، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، سال سوم، شماره شصت و چهارم، 178-221.
سپهوند، رضا، شریعت نژاد، علی. (1394). بررسی تاثیر هوشمندی رقابتی بر توان رقابتی و رقابت صنعتی در استان لرستان، مدیریت صنعتی، سال سیزدهم، شماره سی و ششم، ص 173-198.
سالنامه آماری. (1395). دانشگاه علوم پزشکی، دانشکده داروسازی، گزارش عملکرد داروسازی استان لرستان، 1395.
شکرخدایی، فرشید، فروزان فر، حسن. (1395). مدل رقابت پذیری صنعت داروسازی، همایش مدیریت و حسابداری، شهریور 1395.
شهیکی، محمد نبی، محمدپور، کامران، محسنی، حدیث. (1394). بررسی عوامل تاثیرگذار بر رقابت پذیری کشورها، سیاست های مالی و اقتصادی، سال سوم، شماره یازدهم، ص 155-188
قاسمیان، عاطفه. (1394). جایگاه ایران در رقابت پذیری جهانی، اتاق بازرگانی و اصناف ایران، معاونت بررسی های اقتصادی.
[گزارش اتاق بازرگانی. (1391). اتاق بازرگانی لرستان، گزارش شرکت های دارویی استان.
گزارش شاخص رقابت پذیری. (1396). وزارت صنعت و معدن، معاونت آموزش و پژوهش، آبان 1396.
Akimova, I. (2000), “Development of market Orientation and Competitiveness of Ukrainian Firms” European Journal of Marketing, 34(9/10), pp.1128-1148.
Barkely Ian, Dann Zoe, Holroyd Pjilip. (2000). New Product Development: a Practical Workbook for Improving Performance, Management Decision, 65(4), p 235-248.
Booth, E.M. Philip. G. (1998), “Technology, Competencies, and Competitiveness: The Case for Reconfigurable and Flexible Strategies” Journal of Business Research, 41(1), pp. 29- 40.
Barry, S, Bader, P. (2008), Distinguishing goverence from management, great boards, 4(3), 1-9
Hax Arnoldo, C. & Wilde Dean, L. (2001) The Delta Model —Discovering New Sources of Profitability in a Networked Economy, European Management Journal 9(4), pp. 379–391.
Kaleka , A. .2002. Resources and capabilities driving competitive advantage in export markets: guidelines for industrial exporters, Industrial Marketing Management , 31(3) ,pp. 273– 283.
McGahan Anita M., Silverman Brian S. (2006); Profiting from technological innovation by others: The effect of competitor patenting on firm value, Research Policy,35 (8), pp. 1222-1242.
Maria angeles, A, Carmine, O. (2013), Competition in the pharmaceutical industry: How do quality differences shape advertising strategies? Journal of Health Economics, 2 (1): pp. 268-285.
Porter, M. E. (1990), “The Competitive Advantage of Nations” New York: The Free Press
Toit, A. (2003); "Competitive Intelligence in the Knowledge Economy, International Journal of Information Management, 23(1), pp. 111-120
Zangoui nejad, H, & Arasli, H. .(2009). Customer based brand equity: evidence from the hotel industry. ManagingService Quality, 17(1) , pp. 92-109.
شناسایی و تبیین مولفه های مدیریت متمایزسازی رقابتی با استفاده از روش Delphi Fuzzy
سید نجم الدین موسوی(نویسنده مسئول) دانشیار گروه مدیریت دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
علی شریعت نژاد استادیار گروه مدیریت، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
این مقاله حاصل طرحی است که با حمایت مالی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور انجام شده است.
تاریخ ارسال:01/08/99 تاریخ پذیرش:30/11/99 |
پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تبیین مولفه های مدیریت متمایزسازی رقابتی در صنعت داروسازی با استفاده از روش دلفی فازی انجام پذیرفت. این پژوهش از نوع پژوهشهای آمیخته با رویکرد اکتشافی است. جامعه آماری پژوهش کلیه کارخانجات داروسازی، بنگاه های تولید دارو و شرکتهای داروسازی در استان لرستان هستند که در بخش کیفی با استفاده از روش نمونهگیری گلوله برفی و در بخش کمی پژوهش با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای اعضای نمونه آن انتخاب شدهاند. از آنجا که پژوهش حاضر از نوع پژوهشهای آمیخته با رویکرد کمی و کیفی است، به طور توامان از هر دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده میشود. روایی و پایایی ابزار مصاحبه به ترتیب با روش CVR و آزمون کاپای کوهن و همچنین روایی و پایایی پرسشنامه با استفاده از روشهای روایی محتوا و آزمون مجدد تایید شد. در خصوص چگونگی تحلیل دادههای پژوهش نیز لازم به ذکر است که برای تحلیل دادههای کیفی از روش کدگذاری و نرم افزار ATLAS.TI و در مرحله کمی پژوهش با استفاده از روش دلفی فازی Delphi Fuzzy دادهها تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی، زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو، نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه و توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی از مهمترین عوامل اثرگذار بر مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکتهای داروسازی است.
کلید واژه:
مدیریت متمایزسازی، رقابت پذیری، شرکت های داروسازی، روش دلفی فازی.
مقدمه
یکی از مهمترین ویژگی های دنیای تجارت امروز، وجود رقابت است. رقابت یک مفهوم با اهمیت و ضروري در فرایند مدیریت و برنامه ریزي سازمان ها و شرکت ها است که با توجه به سیر شتابنده تغییر و تحولات امروز باید به عنوان یک رکن اساسی در نظر گرفته شود. از نظر تئوریهای اقتصادی، اقتصادهای باز، غیرمتمرکز و رقابتی عملکرد بهتری نسبت به سایر نظام های اقتصادی داشتهاند. بهطورکلی رقابت در تمام ابعاد سبب بهبود عملکرد اقتصاد و افزایش کارایی آن می شود. وجود رقابت موجب کاهش قیمت ها، ارائه کالاها با خصوصیت ها و کیفیت های مختلف و بهبود دسترسی مصرف کنندگان به کالاها و خدمات می گردد [9]. در اقتصادهای رقابتی، سازمان ها و شرکت هایی موفق تر هستند که از توان رقابتی و رقابت پذیری بالاتری برخوردارند. به عبارت دیگر موتور محرک سازمان های موفق در اقتصاد باز و رقابتی برخورداری از توان رقابتی بالا و رقابت پذیر بودن است. رقابت در دنياي پوياي امروز تنها از طريق بهبود مداوم محصولات و قابليت هاي شركت در ارضاي نياز مشتريان، امكان پذير خواهد بود که این مهم در سایه سار برخورداری از توان رقابتی و رقابت پذیری بالا میسر است. شرکت ها و کارخانجات داروسازی نیز از این قاعده مستثنی نسیستند و برای نیل به موفقیت در بازارهای داخلی و خارجی باید توان رقابتی بالایی داشته باشند و در بازارهای فعالیت خود به گونه ای رقابت پذیر عمل کنند. در صورت افزایش توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت ها و کارخانجات داروسازی علاوه بر افزایش سهم بازار و پاسخگویی به نیازهای مشتریان و نیل به سودآوری، با توجه به رسالت و ماموریت خود، می توانند در راه بهبود وضعیت سلامت جوامع خود به شکل موثرتری گام بردارند. از این رو، سوال اصلی پژوهش حاضر آن است که مهمترین مولفه های مدیریت متمایزسازی رقابتی صنعت داروسازی کدامند؟
يكي از ويژگي هاي بنگاه هاي موفق، برخورداري از قدرت رقابتی و رقابت پذيري است و در عين حال ويژگي بارز بنگاه هاي ناموفق، عدم برخورداري از اين قدرت است. از دلايل مهم ناكامي شركت هاي توليدي و خدماتي ايران در بازارهاي بين المللي، مي توان به ضعف توان رقابتی و عدم رقابت پذيري آنها در بازارهاي هدف جهاني اشاره نمود. چنانچه بتوان ريشه هاي ضعف توان رقابتی و عدم رقابت پذيري و عوامل تشكيل دهنده و مؤثر بر رقابت پذيري صنایع و بنگاه های اقتصادی در کشور را شناسايي نمود، مي توان راهكارهايي را جهت افزايش قدرت رقابتی و رقابت پذيري این شركت ها در فضاي كسب و كار كشور پيشنهاد نمود. بنابراين مسأله اصلي مطالعه حاضر ضعف توان رقابتی و رقابت پذيري پایین صنایع و شرکت های داخلی است. کشور ایران در میان کشورهای هم‌‌منطقه خود پس از امارات متحده عربی (رتبه 16)، قطر (رتبه 18)، عربستان سعودی (رتبه 29)، آذربایجان (رتبه 37)، کویت (رتبه 38)، بحرین (رتبه 48)، قزاقستان (رتبه 53)، ترکیه (رتبه 55)، گرجستان (رتبه 59)، اردن (رتبه 63) و عمان (رتبه 66) در رتبه هفتادوششم جدول رقابت‌پذیری قرارگرفته است [10]. در حقیقت آمار ارائه شده شاخص رقابت پذیری جهانی بازتابنده وجود یک مسئله در رقابت پذیری بنگاه های اقتصادی کشور است. در حقیقت مسئله اصلی پژوهش حاضر وضعیت نامطلوب رقابت پذیری و ضعف توان رقابتی بنگاه ها و صنایع کشور است که صنایع دارویی کشور نیز از این قاعده مستثنی نیست. صنعت داروی لرستان با در اختیار داشتن سهم بالای بازار دارو کشور از صنایع پر پتانسیل و با قابلیت شناخته می شود [11]. با توجه به پتانسیل ها و قابلیت های غیرقابل انکار صنعت داروسازی استان لرستان، شناسایی راهکارهایی در جهت بهبود توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های فعال در صنعت داروسازی ضرورتی غیر قابل انکار است. در صورت بهبود وضعیت توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های داروسازی با توجه به پتانسیل ها و قابلیت های صنعت داروسازی استان می توان امیدوار به ظهور شرکت های مطرحی در عرصه رقابت بین الملل بود. در حقیقت پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از انجام مطالعه کیفی و کمی مولفه های مدیریت متمایزسازی رقابتی صنعت داروسازی را شناسایی و تبیین نماید.
1. مبانی نظری پژوهش
1. 1. مدیریت متمایز سازی
در دنیای مدیریت امروز، مدیریت متمایزسازی استراتژی است که بر اساس آن محصولات و یا خدماتی تولید و عرضه شود که در صنعت مورد نظر به عنوان محصول یا خدمتی منحصر به فرد تلقی گردد. در این حالت سازمان می تواند از نظر عرضه محصول از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار شود به طوری که برای سازش با محیط در حال تغییر از توان بیشتری برخوردار باشد [3]. مدیریت متمایزسازی روشی نوین است که به دنبال ایجاد مزیت تمایز و برتر بودن بین رقبا است به طوری که در تمامی ارکان و فرآیندهای مدیریتی خود سعی در ایجاد نوعی تمایز با رقبا دارد. برای آن که مدیریت متمایزسازی به خوبی به ثمر بنشیند، یک بنگاه باید از خاصیت پیشتاز بودن برخوردار شود؛ حال آن که مزیت پیشتازی جز با داشتن توان رقابتی، رقابت پذیری و مزیت رقابتی پایدار به وجود نمی آید. از این رو می توان سه رکن توان رقابتی، رقابت پذیری و مزیت رقابتی پایدار را به عنوان ابعاد اصلی مدیریت متمایز سازی به حساب آورد [16].
1. 2. مزیت رقابتی؛ کلیدواژه مدیریت متمایزسازی
با بررسی مبانی نظری و ادبیات مربوط به مدیریت متمایزسازی مشخص می شود که مزیت رقابتی کلیدواژه اصلی مدیریت متمایزسازی است. مزیت رقابتی از مفاهیم اساسی درکسب وکار بین المللی است که موقعیت رقابتی سازمان را تعیین کرده و توانایی ایجاد موقعیت تدافعی در برابر رقبا را را به سازمان می دهد [23]. زمانی یك سازمان زمانی به مزیت رقابتی دست می یابد، که ارزش های زیادی را برای مشتریانش در مقایسه با سایر سازمان های رقیب ایجاد نماید. به طور کلی دو نوع متفاوت مزیت رقابتی وجود دارد، یکی مزیت هزینه یعنی سازمان ها محصولات و خدماتشان را با یك هزینه پایین ارائه دهند و این در ارتباط با هزینه های پایین تولید، تدارك، توزیع و غیره است و دوم، مزیت متمایز می باشد، یعنی اینکه مشتریان تفاوت اساسی در ویژگی های محصول و سازمان ارائه دهنده محصول را نسبت به رقبا مشاهده کنند. در واقع مزیت رقابتی میزان درك راهبرد رقابتی از طریق هزینه های پایین و یا تمایز از طریق ایجاد ارزش است. مزیت هزینه، تلاش های سیستماتیک سازمان را برای افزایش کارایی می طلبد، این در حالی است که مزیت متمایز به عنوان مزیت های محصول و خدمات درنظرگرفته می شود که با خلاقیت و نوآوری در آن ها، باعث افرایش کیفیت محصول یا خدمات و همچنین سرعت پاسخگویی مشتریان و برآوردن انتظارات و نیاز های آن ها را در بر دارد [18]. محققان و پژوهشگران برجسته، مزیت رقابتی را توانایی سازمان برای اجرای یك یا چند راه می دانند که رقبا نمی توانند با آن روبروشوند. مزیت رقابتی برای بقا و توسعه سازمان دربازار، حیاتی است. اگر سازمان بتواند راهبرد رقابتی اش را با موقعیت های متغیر بازار مطابقت دهد می تواند به تنهایی به اهدافش برسد و بقایش را به طور مستمر در بازارحفظ کند. سازمان با آگاهی از فعالیت های بازاریابی رقبا و مقایسه آنها با فعالیت های خودش همچنین توسعه مکانیسم های خاص رقابتی می تواند به مزیت رقابتی دست یابد و بر رقبایش در بازار غلبه کند [4].
1. 3. مدیریت متمایز سازی و رقابت پذیری
رقابت پذیری با تعبیر توانمندی و تمایل ورود به رقابت تعریف شده است. مایکل پورتر از منظر اقتصادی، رقابت پذیری را مترادف با بهره وری و چگونگی استفاده یک سازمان یا ملت از منبع انسانی، سرمایه و منابع طبیعی خود تعریف می کند. در مقیاس خرد، رقابت پذیری به ارزشی که یک محصول در مقایسه با رقیب برای مشتری می آفریند باز میگردد و این امر به دو عامل مهم بستگی دارد؛ اول، میزان مطلوبیت های برآورده شده از تملک یا تصرف یک محصول برای مشتری و دوم، میزان هزینه ایجاد شده از تملک یا تصرف آن محصول برای مشتری [21]. بوث و فیلیپ1، عوامل موثر بر رقابت پذیری در سطح بنگاه را در دو دسته و در قالب رویکردهای مبتنی بر فناوری و رویکردهای مبتنی بر شایستگی تقسیم بندی می کنند. فناوری اطلاعات باعث بهبود کارایی و ایجاد مزیت راهبردی می شود. این رویکرد ریشه در ظهور رایانه های قدرتمند و ارزان، پایانه ها وشبکه های ارتباطی دارد. در حالی که رویکرد مبتنی بر شایستگی که از رشته بازاریابی سرچشمه گرفته، پویاتر و چندبعدی است [15]. رقابت پذيري يك اقتصاد به رقابت پذيري شركت هاي داخل آن بستگي دارد. با اين حال رقابت پذيري اقتصاد ملي چيزي فراتر از جمع ساده يا ميانگين رقابت پذيري شركت هاي آن مي باشد. رقابت پذيري در سه سطح ملي يا كشوري، صنعت و شركت، مورد بحث و بررسي قرار می گیرد [23].
1. 4. رقابت پذیری ملی
مفهوم رايج رقابت پذيري در سطح ملي، توانايي كشورها در توليد محصولاتي است كه مي توانند در رقابت بين المللي عرض اندام نمايند. به اعتقاد مون و همكاران2، رقابت پذيري يك كشور مي تواند موقعيت رقابتي آن كشور در بازار بين المللي بين ساير كشورهاي مشابه از نظر توسعه اقتصادي باشد. پورتر، چارچوب "الماس" را بر اساس شش منبع پيشنهاد نموده و در بخش هاي اقتصادي 10 كشور صنعتي به كار برده است. بنا بر نظر پورتر، شرايط عوامل تولید، شرايط تقاضا، صنايع مرتبط و پشتيبان، استراتژي، ساختار و رقابت پذيري بنگاه، دولت و رويدادهاي اتفاقی مهمترین عوامل در رقابت پذیری ملی هستند [21].
1. 5. رقابت پذیری صنعت
زماني كه رقابت پذيري صنعت به عنوان محيط خرد فعاليت و رقابت بنگاه ها و كسب و كارها در نظر گرفته مي شود، ماهيت زيرساختي به خود گرفته، به سطح ملي شباهت پيدا مي كند؛ از طرف ديگر زماني كه به عنوان مجموعهاي از بنگاه هاي فعال در يك حوزه تخصصي در مقايسه با صنايع رقيب در فضاي رقابتي ملي و بين المللي منظور مي گردد، ماهيتي كاركردي به خود گرفته و به سطح بنگاهي شبيه مي شود. بر اين اساس، رقابت پذيري صنعت در برخي موارد از لحاظ مفهومي و نيز از نظر شاخص هاي تعيين كننده رقابت پذيري با رقابت پذيري كشور و بنگاه، نقاط مشتركي دارند به نظر پورتر، دو عامل اصلي براي سودآوري يك كسب و كار در بازار وجود دارد كه عبارتند از: ساختار صنعتي كه كسب و كار در آن فعاليت مي كند، و موضع يابي رقابتي كسب و كار در آن صنعت. اين دو عامل استراتژيك هستند كه منجر به تدوين و اجراي استراتژي كسب و كار مي شوند [17]. ساختار صنعت، ارزش ايجاد شده توسط فعاليت اقتصادي اعضاي صنعت و نيز توان آنها براي سهيم شدن در ثروت ايجاد شده را توصيف مي كند. در واقع يك صنعت زماني مي تواند رقابت پذير بوده و نسبت به صنايع رقيب در بازارهاي رقابتي ارزش بيشتري ايجاد نمايد كه از هماهنگي خوبي با عوامل محيط ملي برخوردار بوده و نيز از تعادل مناسبي در بين نيروهاي ساختار داخلي خود بهره مند باشد [19]. پورتر به طور معمول ساختار صنعت را متشكل از پنج نيرو مي داند: شدت رقابت بين رقباي موجود در صنعت، تهديد تازه واردها به صنعت، تهديد محصولات جانشين، قدرت چانه زني خريداران، و قدرت چانه زني عرضه كنندگان. اين پنج نيرو جذابيت و رقابت پذيري صنعت را در بازارهاي رقابتي مشخص مي كنند. يك بنگاه فعال در يك صنعت خاص می تواند با در نظر داشتن اين نيروها، موضع رقابتي مناسبي براي خود در آن صنعت و در بازار رقابتي رقم زند. بر اين اساس است كه گفته مي شود صنعت و رقابت پذيري آن، از يك ماهيت بينابيني برخوردار است [21].
1. 6. رقابت پذیری بنگاه
در دو دهه اخير شاهد دو مكتب فكري متفاوت در زمينه رقابت پذيري بوده ايم: رويكردهاي مبتني بر فناوري و رويكردهاي مبتني بر شايستگی. فناوري اطلاعات، باعث بهبود كارآيي و ايجاد مزيت استراتژيك مي گردد. بر اساس رويكرد مبتني بر شايستگي، شركت ها، مهارت ها و شايستگي هاي منحصر به فرد خود را از طريق تحكيم و تثبيت داخلي و خارجي شناسايي نموده و تحت كنترل در مي آورند. به عبارت ديگر، بر مبناي رويكرد مبتني بر فناوري اطلاعات، فناوري اساس رقابت پذيري است، در حالي كه مبناي رويكرد دوم، سازمان يادگيرنده مي باشد كه در آن بر قوت ها جهت ماندگاري از طريق الگوبرداري و نيز پيشبيني و پاسخگويي اثربخش به تغييرات تأكيد مي شود. تعریف دیگر، رقابت پذيري را به عنوان توانايي افزايش درآمدها با سرعتي برابر با رقبا و ايجاد سرمايه هاي ضروري جهت رويارويي با آن ها در آينده می داند. در يك تعريف جامع تر، رقابت پذيري را بدين شرح بيان مي كنند: رقابت پذيري به معني توانايي سازمان در جهت ماندگاري در كسب و كار و محافظت از سرمايه هاي سازمان، به دست آوردن (بازگشت) سرمايه ها، و تضمين شغل ها در آينده است [13].
2. پیشینه پژوهش
راسخی و همکاران (1393) در پژوهشی با عنوان بررسی رقابت‌پذیری بین‌المللی صنعت داروسازی ایران به این نتیجه رسیدند که رقابت پذیری صنعت داروسازی ایران در سطح پایینی قرار دارد، اما بررسی‌های انجام شده، حاکی از سطح پایین اما در حال رشد تجارت درون صنعتِ محصولات دارویی در طی زمان، می‌باشد. همچنین نتایج بررسی کشورهای منتخب، سطح بالاترِ رقابت پذیری صنعت داروسازی در کشورهای توسعه یافته نسبت به کشورهای درحال توسعه را نشان می‌دهد. به طور خلاصه بر اساس نتایج حاصل، رقابت‌پذیری بین‌المللی ایران در بخش داروسازی، مطلوب نمی‌باشد. بنابراین تلاش بیشتری برای ارتقای عوامل موثر بر رقابت‌پذیری مورد نیاز است. شکرخدایی و فروزان فر (1395) به طراحی مدل رقابت پذیری بنگاه های اقتصادی با مطالعه صنعت داروسازی ایران مبادرت نمودند. نتیجه این پژوهش مشتمل بر ارائه یک مدل در جهت بهبود رقابت پذیری شرکت های داروسازی است. جلال پور و نادی (1394) در پژوهشی با عنوان تحقيق و توسعه صنايع دارويي كشورهاي در حال توسعه، تحقیق و توسعه را به عنوان مهمترین عامل و فاکتور اثرگذار بر افزایش توان رقابتی و رقابت پذیری صنعت داروسازی کشورهای در حال توسعه می دانند. موضع یابی رقابت پذیر شرکت های دارویی با رویکرد استراتژیک عنوان پژوهشی است که حقیقی و همکاران (1390) آن را انجام داده اند. نتایج این پژوهش نشان دهنده آن است که شرکت های دارویی از نظر موقعیت رقابتی در موقعیت های محافظه کارانه قرار دارند. شریعت نژاد و سپهوند (1393) در پژوهشی به بررسی تاثیر هوش رقابتی بر توان رقابتی و رقابت پذیری صنعتی در شهرک های صنعتی استان لرستان که شرکت های داروسازی استان لرستان نیز بخشی از نمونه آماری آن بودند، به این نتیجه رسیدند که هوش رقابتی تاثیر مثبت و معنی داری بر رقابت پذیری و توان رقابتی در واحدهای صنعتی شهرک های صنعتی استان لرستان دارد. به علاوه هوش بازار، هوش رقبا، هوش تکنولوژیک و هوش استراتژیک به عنوان عوامل موثر بر هوش رقابتی شرکت ها، شناسایی گردید. در خصوص پژوهش های خارجی انجام شده در خصوص رقابت پذیری و توان رقابتی شرکت های دارو سازی باید گفت که مک گاهان3 (2006) در تحقیقی نشان می دهد که 36 درصد از واریانس سوددهی یک بنگاه بستگی به ویژگی های درونی توان رقابتی آن بنگاه دارد. ماریا آنجل و همکاران3 (2013) در پژوهشی با عنوان رقابت در صنعت داروسازی به این نتیجه دست یافتند که تبلیغات در صنعت داروسازی ذهنیتی ایجاد می کند که طی آن داروهایی که کیفیت تبلیغاتی بالاتری دارند بهتر خریداری می شوند. در پژوهشی دیگر آتانو و همکاران4 (2015)، به بررسی سطح رقابت در صنعت داروی ایالات متحده پرداختند. نتایج نشان می دهد که عمده رقابت در صنعت داروسازی معطوف به داروهای پر مصرف که به طور قابل ملاحظه ای بیشترین خرید را دارا هستند و از فرسایش قیمت کمتری برخوردارند، است. جراب و همکاران5 (2011) در تحقیقی تحت عنوان بررسی تأثیر شایستگی های محوری بر مزایای رقابتی و موفقیت عملکردی شرکت های فعال در صنعت داروسازی کشور ترکیه انجام دادند، ضمن بررسی و تبیین شایستگی های محوری که می تواند بر مزیت رقابتی در شرکت های گردشگری و توریسم تاثیر بگذارند، دریافتند که بین شایستگی محوری و مزایای رقابتی و در نتیجه موفقیت شرکت ها رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
3. روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نوع پژوهش های آمیخته با رویکرد اکتشافی است که از حیث روش شناسی در قالب پژوهش های کمی و کیفی و از نظر فلسفه پژوهش در زمره پژوهش های قیاسی-استقرایی می گنجد. جامعه آماری پژوهش کلیه کارخانجات داروسازی، بنگاه های تولید دارو و شرکت های داروسازی در استان لرستان هستند. در بخش کیفی پژوهش، با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی اعضای نمونه انتخاب می شوند. در بخش کمی پژوهش نیز از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده می شود. در خصوص این روش نمونه گیری لازم به توضیح است که استان لرستان به 4 خوشه بر اساس مناطق جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق و غرب) تقسیم شده و از میان آن ها کارخانجات تولید دارو انتخاب می شوند. سپس در هریک از کارخانجات با استفاده از پرسشنامه اطلاعات لازم از مدیران ارشد، مدیران میانی، مدیران بازاریابی، سرپرستان و کارشناسان امور بین الملل و دیگر افراد که دارای اطلاعات لازم هستند، داده های مورد نیاز گردآوری می شود. از آنجا که پژوهش حاضر از نوع پژوهش های آمیخته با رویکرد کمی و کیفی است، به طور توامان از هر دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده می شود. به این ترتیب که مولفه های رقابت پذیری و هم چنین موانع و مشکلات پیش روی رقابت پذیری با استفاده از مصاحبه با مدیران ارشد، مدیران میانی، مدیران بازاریابی، سرپرستان و کارشناسان امور بین الملل و دیگر افراد که دارای اشرافیت اطلاعاتی هستند، شناسایی می شوند. سپس برای تعیین میزان اهمیت و اولویت یابی این عوامل با استفاده از ابزار پرسشنامه، مهمترین عوامل جهت ارائه راهکار نهایی مشخص می شوند. در خصوص چگونگی تحلیل داده های پژوهش نیز لازم به ذکر است که برای تحلیل داده های کیفی از روش کدگذاری و نرم افزار ATLAS.TI که مخصوص تحلیل داده های کیفی مستخرج از مصاحبه است استفاده می شود. در این مرحله از تحلیل داده ها عوامل و مولفه های موثر بر مدیریت متمایزسازی رقابتی بدست می آیند. پس از آن که این عوامل شناسایی شد، نوبت به آن است تا مهمترین عوامل برای ارائه راهکارهای نهایی مشخص شوند. در مرحله کمی پژوهش با استفاده از روش دلفی فازی Delphi Fuzzyبه اولویت بندی عوامل موثر بر مدیریت متمایزسازی رقابتی به صورت جداگانه پرداخته می شود، تا پس از مشخص شدن مهمترین عوامل، راهکارهای نهایی بر اساس موانع و مشکلات و پتانسیل ها و ظرفیت های شناسایی شده ارائه شود.
4. یافته های پژوهش
4 .1. یافته های جمعیت شناختی
شرح متغیرهای جمعیت شناختی که متشکل از جنسیت و سطح تحصیلات است، در قسمت زیر نشان داده شده است. لازم به ذکر است 84% از پاسخ دهندگان مرد و 16% زن بوده اند.
جدول شماره (1)، مشخصات نمونه
تحصيلات | تعداد | درصد |
کارشناسی | 8 | 16 % |
کارشناسی ارشد | 32 | 64 % |
دکتری | 10 | 20 % |
جمع | 50 | 100 % |
4. 2. یافته های کیفی
در این بخش از پژوهش، با استفاده از مطالعه کیفی، مجموعه عوامل شناسایی شده در ارتباط با مولفه های مرتبط با مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی، ذکر می شود. در جدول زیر، مجموعه ای از ظرفیت ها و نقاط قوت و موانع و مشکلات پیش روی مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی اشاره می شود.
جدول 2 ، ظرفیت ها، نقاط قوت، موانع و مشکلات مدیریت متمایزسازی رقابتی
ظرفیت ها و نقاط قوت | موانع و مشکلات |
زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو | کوچک بودن مقیاس تولیدی شرکت های تولیدی |
اعنماد و اعتبار داروسازی ایران به خاطر پیشینه پزشکی و دارویی خوب | غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت |
وجود قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی | نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه |
وجود تقاضای رو به رشد در بازار دارویی | عدم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری به خاطر ریسک بالا |
به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال | دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی شرکت های داروسازی |
افزایش توجه افراد به بهداشت و سلامت | وجود قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات |
توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی | عدم وجود اتفاق نظر و تشریک مساعی شرکت های داروسازی برای ورود به بازار جهانی |
قدمت، پیشینه و خوش نامی داروسازی ایران | عدم وجود توافقات تجاری و علمی میان شرکت های داروسازی داخلی با شرکت های برجسته دنیا |
حمایت دولت در قالب طرح تحول سلامت | فضای کسب و کار نامساعد |
وجود مازاد تولید دارو در کشور و امکان صادرات مازاد نیاز | افزایش هزینه های سرسام آور تولید شرکت های دارویی و کاهش حاشیه سود و سرمایه در گردش آن ها |
4. 3. یافته های کمی پژوهش
در اين مرحله ظرفیت ها، نقاط قوت، موانع و مشکلات شناسایی شده در ارتباط با مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی در قالب پرسشنامه در اختیار خبرگان قرار می گیرد و با توجه به گزینه پیشنهادی و متغیرهای زبانی تعریف شده نتایج حاصل از بررسی پاسخ های قید شده در پرسشنامه برای بدست آوردن میانگین فازی مولفه ها مورد تحلیل قرار می گیرند.
جدول 3، نتايج شمارش پاسخ هاي مرحله نخست نظرسنجي
متغیرهای اثرگذار در مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی | خیلی زیاد | زیاد | متوسط | کم | خیلی کم |
کوچک بودن مقیاس تولیدی شرکت های تولیدی | 30 | 11 | 4 | 3 | 2 |
غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت | 37 | 6 | 5 | 2 | 0 |
نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه | 39 | 5 | 6 | 0 | 0 |
عدم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری به خاطر ریسک بالا | 35 | 6 | 6 | 2 | 1 |
دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی شرکت های داروسازی | 39 | 6 | 5 | 0 | 0 |
وجود قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات | 33 | 7 | 4 | 4 | 2 |
عدم وجود اتفاق نظر و تشریک مساعی شرکت های داروسازی برای ورود به بازار جهانی | 28 | 12 | 5 | 5 | 0 |
عدم وجود توافقات تجاری و علمی میان شرکت های داروسازی داخلی با شرکت های برجسته دنیا | 31 | 7 | 4 | 4 | 4 |
فضای کسب و کار نامساعد | 29 | 9 | 7 | 3 | 2 |
افزایش هزینه های سرسام آور تولید شرکت های دارویی و کاهش حاشیه سود و سرمایه در گردش آن ها | 27 | 10 | 8 | 4 | 1 |
زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو | 39 | 6 | 4 | 1 | 0 |
اعنماد و اعتبار داروسازی ایران به خاطر پیشینه پزشکی و دارویی خوب | 35 | 10 | 4 | 1 | 0 |
وجود قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی | 30 | 9 | 6 | 4 | 1 |
وجود تقاضای رو به رشد در بازار دارویی | 27 | 11 | 5 | 5 | 2 |
به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال | 24 | 12 | 4 | 6 | 4 |
افزایش توجه افراد به بهداشت و سلامت | 22 | 14 | 6 | 5 | 3 |
توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی | 37 | 7 | 6 | 0 | 0 |
قدمت، پیشینه و خوش نامی داروسازی ایران | 26 | 12 | 7 | 3 | 2 |
حمایت دولت در قالب طرح تحول سلامت | 20 | 14 | 4 | 6 | 6 |
وجود مازاد تولید دارو در کشور و امکان صادرات مازاد نیاز | 22 | 14 | 6 | 4 | 4 |
پس از جمع آوری نظرات خبرگان در نظرسنجی مرحله اول، نوبت به ارزیابی میانگین نظرات آن ها است.
جدول 4- میانگین دیدگاه های خبرگان حاصل از نظر سنجی مرحله اول
متغیرها | میانگین فازی مثلثی (m, α, β) | میانگین فازی زادیی | متغیرها | میانگین فازی مثلثی (m, α, β) | میانگین فازی زادیی |
کوچک بودن مقیاس تولیدی شرکت های تولیدی | (92/0، 82/0، 58/0) | 905/0 | زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو | (97/0، 915/0، 665/0) | 991/0 |
غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت | (955/0، 89/0،64/0) | 968/0 | اعنماد و اعتبار داروسازی ایران به خاطر پیشینه پزشکی و دارویی خوب | (97/0، 895/0، 645/0) | 976/0 |
نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه | (975/0، 925/0، 675/0) | 991/0 | وجود قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی | (915/0، 815/0، 57/0) | 901/0 |
عدم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری به خاطر ریسک بالا | (936/0، 86/0، 615/0) | 940/0 | وجود تقاضای رو به رشد در بازار دارویی | (895/0، 78/0، 54/0) | 868/0 |
دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی شرکت های داروسازی | (99/0، 95/0، 7/0) | 996/0 | به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال | (86/0، 73/0، 5/0) | 82/0 |
وجود قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات | (91/0، 825/0، 585/0) | 906/0 | افزایش توجه افراد به بهداشت و سلامت | (875/0، 735/0، 5/0) | 828/0 |
عدم وجود اتفاق نظر و تشریک مساعی شرکت های داروسازی برای ورود به بازار جهانی | (925/0، 815/0، 565/0) | 905/0 | توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی | (97/0، 905/0، 665/0) | 983/0 |
عدم وجود توافقات تجاری و علمی میان شرکت های داروسازی داخلی با شرکت های برجسته دنیا | (88/0، 785/0، 555/0) | 866/0 | قدمت، پیشینه و خوش نامی داروسازی ایران | (905/0، 875/0، 545/0) | 875/0 |
فضای کسب و کار نامساعد | (905/0، 8/0، 56/0) | 886/0 | حمایت دولت در قالب طرح تحول سلامت | (83/0، 68/0، 46/0) | 772/0 |
افزایش هزینه های سرسام آور تولید شرکت های دارویی و کاهش حاشیه سود | (905/0، 79/0، 545/0) | 880/0 | وجود مازاد تولید دارو در کشور و امکان صادرات مازاد نیاز | (87/0، 73/0، 5/0) | 822/0 |
پس از آن که نظرسنجی مرحله اول در خصوص متغیرهای اثرگذار در مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی انجام شد، نوبت به آن است که نظرسنجی مرحله دوم نیز صورت گیرد.
جدول 5، نتايج شمارش پاسخ هاي مرحله دوم نظرسنجي
متغیرهای اثرگذار در مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی | خیلی زیاد | زیاد | متوسط | کم | خیلی کم |
کوچک بودن مقیاس تولیدی شرکت های تولیدی | 29 | 12 | 4 | 3 | 2 |
غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت | 36 | 7 | 5 | 2 | 0 |
نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه | 38 | 6 | 6 | 0 | 0 |
عدم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری به خاطر ریسک بالا | 34 | 7 | 6 | 2 | 1 |
دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی شرکت های داروسازی | 38 | 7 | 5 | 0 | 0 |
وجود قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات | 32 | 8 | 4 | 4 | 2 |
عدم وجود اتفاق نظر و تشریک مساعی شرکت های داروسازی برای ورود به بازار جهانی | 27 | 13 | 5 | 5 | 0 |
عدم وجود توافقات تجاری و علمی میان شرکت های داروسازی داخلی با شرکت های برجسته دنیا | 30 | 8 | 4 | 4 | 4 |
فضای کسب و کار نامساعد | 28 | 9 | 8 | 3 | 2 |
افزایش هزینه های سرسام آور تولید شرکت های دارویی و کاهش حاشیه سود و سرمایه در گردش آن ها | 26 | 11 | 8 | 4 | 1 |
زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو | 38 | 7 | 4 | 1 | 0 |
اعنماد و اعتبار داروسازی ایران به خاطر پیشینه پزشکی و دارویی خوب | 34 | 11 | 4 | 1 | 0 |
وجود قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی | 29 | 10 | 6 | 4 | 1 |
وجود تقاضای رو به رشد در بازار دارویی | 26 | 12 | 5 | 5 | 2 |
به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال | 23 | 13 | 4 | 6 | 4 |
افزایش توجه افراد به بهداشت و سلامت | 21 | 15 | 6 | 5 | 3 |
توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی | 36 | 8 | 6 | 0 | 0 |
قدمت، پیشینه و خوش نامی داروسازی ایران | 25 | 13 | 7 | 3 | 2 |
حمایت دولت در قالب طرح تحول سلامت | 19 | 15 | 4 | 6 | 6 |
وجود مازاد تولید دارو در کشور و امکان صادرات مازاد نیاز | 21 | 15 | 6 | 4 | 4 |
پس از جمع آوری نظرات خبرگان در نظرسنجی مرحله دوم، نوبت به ارزیابی میانگین نظرات آن ها است.
جدول 6، میانگین دیدگاه های خبرگان حاصل از نظر سنجی مرحله دوم
متغیرها | میانگین فازی مثلثی (m, α, β) | میانگین فازی زادیی | متغیرها | میانگین فازی مثلثی (m, α, β) | میانگین فازی زادیی |
کوچک بودن مقیاس تولیدی شرکت های تولیدی | (92/0، 815/0، 575/0) | 901/0 | زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو | (97/0، 91/0، 66/0) | 987/0 |
غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت | (955/0، 885/0،635/0) | 965/0 | اعنماد و اعتبار داروسازی ایران به خاطر پیشینه پزشکی و دارویی خوب | (97/0، 89/0، 64/0) | 972/0 |
نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه | (97/0، 91/0، 66/0) | 987/0 | وجود قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی | (915/0، 81/0، 565/0) | 897/0 |
عدم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری به خاطر ریسک بالا | (935/0، 855/0، 61/0) | 936/0 | وجود تقاضای رو به رشد در بازار دارویی | (895/0، 775/0، 535/0) | 865/0 |
دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی شرکت های داروسازی | (975/0، 915/0، 665/0) | 992/0 | به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال | (86/0، 725/0، 495/0) | 816/0 |
وجود قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات | (91/0، 82/0، 58/0) | 902/0 | افزایش توجه افراد به بهداشت و سلامت | (875/0، 73/0، 495/0) | 825/0 |
عدم وجود اتفاق نظر و تشریک مساعی شرکت های داروسازی برای ورود به بازار جهانی | (925/0، 81/0، 56/0) | 901/0 | توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی | (97/0، 9/0، 65/0) | 98/0 |
عدم وجود توافقات تجاری و علمی میان شرکت های داروسازی داخلی با شرکت های برجسته دنیا | (88/0، 78/0، 55/0) | 865/0 | قدمت، پیشینه و خوش نامی داروسازی ایران | (905/0، 78/0، 54/0) | 871/0 |
فضای کسب و کار نامساعد | (9/0، 785/0، 545/0) | 883/0 | حمایت دولت در قالب طرح تحول سلامت | (83/0، 675/0، 45/0) | 769/0 |
افزایش هزینه های سرسام آور تولید شرکت های دارویی و کاهش حاشیه سود و سرمایه در گردش آن ها | (9/0، 79/0، 55/0) | 877/0 | وجود مازاد تولید دارو در کشور و امکان صادرات مازاد نیاز | (87/0، 725/0، 495/0) | 818/0 |
با توجه به دیدگاههای ارائه شده در مرحله اول و مقایسه آن با نتایج مرحله دوم، در صورتی که اختلاف بین میانگین فازی زدایی شده در دو مرحله کمتر از (1/.) باشد در این صورت فرآیند نظرسنجی متوقف می شود. در جدول 7 اختلاف بین نتایج مرحله اول و دوم ارائه شده است.
جدول 7، ميزان اختلاف ديدگاه خبرگان در نظرسنجي مرحله اول و دوم
متغیرهای اثرگذار در مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی | میانگین فازی زدایی شده مرحله اول | میانگین فازی زدایی شده مرحله دوم | اختلاف بین میانگین فازی زدایی شده مرحله اول و دوم |
کوچک بودن مقیاس تولیدی شرکت های تولیدی | 905/0 | 901/0 | 004/0 |
غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت | 968/0 | 965/0 | 003/0 |
نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه | 991/0 | 987/0 | 004/0 |
عدم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری به خاطر ریسک بالا | 940/0 | 936/0 | 004/0 |
دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی شرکت های داروسازی | 996/0 | 992/0 | 004/0 |
وجود قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات | 906/0 | 902/0 | 004/0 |
عدم وجود اتفاق نظر و تشریک مساعی شرکت های داروسازی برای ورود به بازار | 905/0 | 901/0 | 004/0 |
عدم وجود توافقات تجاری و علمی میان شرکت ها با شرکت های برجسته دنیا | 866/0 | 865/0 | 001/0 |
فضای کسب و کار نامساعد | 886/0 | 883/0 | 003/0 |
افزایش هزینه های سرسام آور تولید شرکت های دارویی و کاهش حاشیه سود و سرمایه در گردش آن ها | 880/0 | 877/0 | 003/0 |
زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو | 991/0 | 987/0 | 004/0 |
اعنماد و اعتبار داروسازی ایران به خاطر پیشینه پزشکی و دارویی خوب | 976/0 | 972/0 | 004/0 |
وجود قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی | 901/0 | 897/0 | 004/0 |
وجود تقاضای رو به رشد در بازار دارویی | 868/0 | 865/0 | 003/0 |
به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح | 82/0 | 816/0 | 004/0 |
افزایش توجه افراد به بهداشت و سلامت | 828/0 | 825/0 | 003/0 |
توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی | 983/0 | 98/0 | 003/0 |
قدمت، پیشینه و خوش نامی داروسازی ایران | 875/0 | 871/0 | 004/0 |
حمایت دولت در قالب طرح تحول سلامت | 772/0 | 769/0 | 003/0 |
وجود مازاد تولید دارو در کشور و امکان صادرات مازاد نیاز | 822/0 | 818/0 | 004/0 |
با توجه به اینکه اختلاف میانگین فازی زدایی شده نظر خبرگان در دو مرحله کمتر از 1/0 می باشد، خبرگان در مورد متغیرهای اثرگذار در مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی به اجماع رسیدند و نظر سنجی در این مرحله متوقف می شود.
نتیجه گیری
امروزه ارتباط اقتصادهای ملی در اقتصاد جهانی شکل جدیدی به خود گرفته است؛ به طوری که روابط اقتصادی و تعاملات کشورهای مختلف جهان را تغییر داده و این روابط را با تعاریف جدید روبرو کرده است. این تعریف و کلیدواژه مهم رقابت است که اقتصاد جهانی را به صورت یک کل رقابتی درآورده است. شاید اگر مهمترین واژه هایی که شرکت های بزرگ دنیا با آن درگیر هستند را لیست کنیم، به جرات می توان گفت که رقابت، توان رقابتی، رقابت پذیری و مدیریت متمایزسازی رقابتی در راس آن قرار دارد. مدیریت متمایزسازی رقابتی یک مولفه کلیدی در فرآیند رشد و توسعه سازمان ها محسوب می شود به طوری که امروزه رقابت به صورت یک متغیر اقتضایی مهم به حساب می آید. از این رو پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تبیین مولفه های مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی انجام پذیرفت.
نتایج پژوهش مشتمل بر شناسایی ظرفیت ها و موانع و مشکلات پیش روی مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی بود. با توجه به یافته های پژوهش، دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی شرکت های داروسازی، نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه، غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت، عدم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری به خاطر ریسک بالا، عدم وجود اتفاق نظر و تشریک مساعی شرکت های داروسازی برای ورود به بازار جهانی، وجود قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات، عدم وجود توافقات تجاری و علمی میان شرکت های داروسازی داخلی با شرکت های برجسته دنیا و کوچک بودن مقیاس تولیدی شرکت های تولیدی مهمترین موانع و مشکلات شرکت های داروسازی برای بهبود سطح مدیریت متمایزسازی رقابتی آنان است. همچنین یافته ها موید آن است که زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو، اعتماد و اعتبار داروسازی ایران به خاطر پیشینه پزشکی و دارویی خوب، وجود قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی، وجود تقاضای رو به رشد در بازار دارویی، قدمت، پیشینه و خوش نامی داروسازی ایران، وجود مازاد تولید دارو در کشور و امکان صادرات مازاد نیاز، توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی، افزایش توجه افراد به بهداشت و سلامت، به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال، حمایت دولت در قالب طرح تحول سلامت مهمترین فاکتورهای مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی هستند. پس از آن که عوامل موثر بر مدیریت متمایزسازی رقابتی شرکت های داروسازی شناسایی شد، نوبت به آن است تا راهکارهایی در جهت بهبود سطح مدیریت متمایزسازی رقابتی در شرکت های داروسازی ارائه شود.
پیشنهادات و راهکارها
تسهیل دسترسی شرکت های داروسازی به منابع مالی در جهت توسعه تکنولوژی: نتایج پژوهش حاضر مبین آن است که یکی از مهمترین عواملی که ارتقا توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های داروسازی را با مخاطره مواجه می سازد، ناتوانی شرکت های داروسازی در تامین مالی پروژه های خود و دشواری دسترسی به منابع مالی در جهت توسعه شرکت و تکنولوژی است. از آن جا که تامین مالی شرکت ها یا با تامین اعتبار از بخش خصوصی صورت می گیرد یا از وام های بانکی استفاده می کنند، تسهیل دسترسی شرکت های داروسازی به منابع مالی یک ضرورت مهم به نظر می رسد. از این رو انتظار می رود با پیش بینی بودجه ای در جهت تامین مالی شرکت های داروسازی راه توسعه و پیشرفت این شرکت ها بیش از پیش هموار گردد.
خنثی کردن نوسان نرخ ارز و کاهش هزینه خرید مواد اولیه شرکت های داروسازی: در وضعیت اقتصادی حاضر آنچه به عنوان یکی از موانع بهبود رقابت پذیری شرکت های داروسازی به صورت مشترک یاد می شود، نوسان نرخ ارز و افزایش هزینه خرید مواد اولیه شرکت های داروسازی است. از آن جا که برخی مواد اولیه تولید دارو در شرکت های داروسازی از خارج کشور وارد می شود و نوسانات نرخ ارز موجب افزایش بهای مواد اولیه می گردد، انتظار می رود که تصمیم گیرندگان اقتصادی با در نظر گرفتن ارز دولتی برای شرکت های داروسازی نوسانات نرخ ارز برای شرکت های داروسازی را خنثی کنند. از آن جا که افزایش بهای تمام شده شرکت های داروسازی موجب افزایش قیمت دارو شده و قیمت دارو به عنوان یک کالای اساسی افزایش می یابد، پیشنهاد می شود که ارز دولتی به همه گروه های دارو تخصیص یابد. چرا که بر اساس تصمیمات اتخاذ شده فقط داروهایی که درگروه اول سلامت قرار می‌گیرند به آنها ارز دولتی اختصاص خواهد یافت. از جایی که هرگونه اختلال در زنجیره تامین ارز برای تولیدکنندگان و واردکنندگان دارو، کشور را با کمبودهای دارویی رو به رو می کند، پیشنهاد می شود ضمن تسریع در تامین ارز مورد نیاز شرکت های داروسازی، ترخیص مواد اولیه وارداتی نیز با تعجیل صورت گیرد.
توجه به توصیه های سازمان جهانی بهداشت: یکی از مهمترین مسائلی که باعث بهبود توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های داروسازی می شود، بهره مندی از قابلیت صادراتی است؛ حال آن که ضوابط قابلیت صادراتی توسط سازمان جهانی بهداشت مشخص می شود. با توجه به نتایج پژوهش، یکی از موانع رقابت پذیری و بهبود توان رقابتی شرکت های داروسازی غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت در تولید دارو است. غفلت از توصیه های سازمان جهانی بهداشت یعنی نبود قابلیت صادراتی و نبود قابلیت صادراتی به معنای ناتوانی در بازارهای خارجی در رقابت با شرکت های خارجی و متعاقبا تضعیف توان رقابتی و رقابت پذیری در عرصه تجارت جهانی است. از این رو پیشنهاد می شود که شرکت های داروسازی توصیه ها و استاندارد های سازمان جهانی بهداشت را به صورت مداوم پایش کنند و توصیه ها و استانداردهای این سازمان را در سریع ترین زمان به صورت دستورالعمل های تولید دارو در شرکت خود تبدیل سازند تا زمان تولید دارو، داروهایی با کیفیت جهانی و صادراتی تولید کنند.
اصلاح قوانین و مقررات محدود کننده در امر صادرات برای شرکت های داروسازی: یکی از اثرگذارترین موانع ارتقا توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های داروسازی است، وجود بروکراسی های دست و پا گیر صادرات در بخش داروهای تولیدی است. از آن جا که صادرات دارو به خارج از کشور منوط به اخذ مجوز از موسسه استاندارد و موسسه تحقیقات پزشکی ایران و گواهی بهداشت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایرگواهی های دیگر است که هر کدام از این گواهی ها خود دارای مراحل بسیار زیاد و پر از بروکراسی اداری است، پیشنهاد می شود که ضمن بازخوانی قوانین و مقررات صادرات نسبت به حذف مراحل غیر ضروری اخذ گواهی های صادراتی اقدام شده و به معنای واقعی کلمه، تسهیل صادراتی برای شرکت های داروسازی اتفاق افتد. از آن جا که قوانین و بروکراسی دست و پا گیر در امر صادرات علاوه بر تاخیر زیاد در ارسال و صادرات کالاها موجب تحمیل هزینه انبارداری بیشتر به شرکت های داروسازی شده، انگیزه صادرکنندگان را به طور جدی کاهش داده و متعاقبا موجب تضعیف وضعیت رقابت پذیری و کاهش توان رقابتی شرکت های داروسازی می شود.
حمایت و پشتیبانی از زنجیره دانش قدرتمند در تولید دارو: با توجه به آن که تولید دارو در زمره تولیدات مبتنی بر دانش است و تولید آن ارتباط تنگاتنگی با تحقیقات علمی دارد، حمایت و پشتیبانی از زنجیره دانش تولید دارو بسیار حائز اهمیت است. در این راستا شرکت های داروسازی ضمن تقویت بخش تحقیق و توسعه خود باید مسائل و فرصت های مهم در خصوص شکاف بازار برای تولید داروهایی که نیاز آن ها در آینده احساس می شود، با برون سپاری به بخش های تحقیقاتی دانشگاه های مختلف و با در نظر داشتن زمینه های متنوع هم چون تولید، بازاریابی و فروش، علاوه بر بهبود سطح کیفی محصولات تولیدی خود، توان رقابتی و رقابت پذیری خود را با بهره گیری از استراتژی های بازاریابی مناسب که با کمک تحقیقات علمی دانشگاهی احصا می شود، افزایش دهند. در این راستا پیشنهاد می شود که شرکت های داروسازی شاکله تقویت توان رقابتی و رقابت پذیری خود را بر دو محور اساسی بنا نهند. این دو محور اساسی، تقویت بخش تولید و بخش بازاریابی است. لذا پیشنهاد می شود که با استفاده از کمک دانشکده های پزشکی و داروسازی و در قالب طرح های پژوهشی برون سپاری شده، به تقویت بخش تولید خود مبادرت ورزند و با برون سپاری تحقیقات بازاریابی شرکت خود توان رقابتی و رقابت پذیری خود را بهبود بخشند.
تثبیت قیمت رقابتی دارو نسبت به موارد مشابه خارجی: یکی از برترین وجوه رقابتی تولیدات دارویی کشور و متعاقب آن استان لرستان، پایین تر بودن قیمت محصولات دارویی تولید شده نسبت موارد مشابه خارجی آن است. با توجه به اینكه داروهای ایرانی جزو ارزان‌قیمت‌ترین داروها در دنیا محسوب میشود، در بسیاری از داروخانه‌های كشورهای همسایه مانند افغانستان، عراق و پاكستان داروهای ایرانی مشاهده می شوند. در حقیقت در کشورها و بازارهایی که کشش قیمتی زیاد است و قیمت به عنوان مزیت رقابتی و مهمترین عنصر انتخاب مصرف کننده محسوب می شود، قیمت رقابتی داروهای تولیدی در کشور به عنوان یکی از مهمترین مولفه های افزایش توان رقابتی و رقابت پذیری محسوب می شود. از این رو پیشنهاد می شود که اولا شرکت های داروسازی هدف صادراتی محصولات خود را برای کشورها و بازارهایی تعیین کنند که کشش قیمتی دارو در آن کشور ها بالا است. با عنایت به این که مصرف کنندگان دارو در بازارهای فوق الذکر به دنبال محصولات دارویی ارزان تر هستند، این مهم می تواند به عنوان یک مزیت رقابتی تقویت کننده توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های داروسازی را افزایش دهد. ثانیا پیشنهاد می شود که شرکت های داروسازی در تبلیغات و بازاریابی خود، در بازارهای با کشش قیمتی بالا، رکن اول تبلیغات و اثرگذاری را بر اساس قیمت ارزان و رقابتی محصولات خود قرار دهند تا به بهترین نحو بهترین موضع بازار با کشش قیمتی بالا را در اختیار خود قرار دهند.
توانایی تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی: یکی از مهمترین وجوه توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های دارویی، توانایی تولید داروهای متنوع با قابلیت صادراتی است. به عنوان مثال کارخانجات داروسازی اکسیر لرستان به عنوان تنها تولید کننده انسولین و گاما ایمونکس در کشور به عنوان فعال ترین کارخانه داروسازی در حوزه صادرات دارویی کشور محسوب می شود. یکی از مهمترین ارکان موفقیت این شرکت به عنوان یک شرکت با توان رقابتی بالا و رقابت پذیر، توانایی تولید محصولات متنوع و در قامت کیفیت جهانی است. تولید دارو در طیف متنوع و گسترده با قابلیت صادراتی یکی از مهمترین مولفه های افزایش توان رقابتی و رقابت پذیری است که شرکت های داروسازی در سطوح هدف گذاری و عملیاتی خود باید بدان توجه داشته باشند.
استفاده از به صرفه بودن صادرات به علت تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال: گاهی اوقات در دل تهدیداتی که برای بنگاه های اقتصادی وجود دارد، فرصت هایی ظهور می کند که می تواند نوید دهنده ارتقا توان رقابتی و رقابت پذیری برای آن ها باشد. در شرایط کنونی که نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح دنیا مشکلاتی را برای اقتصاد ایران و به تبع آن شرکت های داروسازی به وجود آورده است، شرکت های داروسازی با نگاهی فرصت طلبانه و به دور از هراس از مشکلاتی که نوسانات نرخ ارز برای آن ها به وجود آورده است، با دید مثبت به این موضوع می توانند با افزایش صادرات به بازارهای خود و با توجه به تقویت نرخ برابری قدرت خرید ارزهای مطرح در برابر ریال، سود چند برابری صادرات محصول در برابر فروش در بازارهای خارجی را نصیب خود کنند. این راهبرد علاوه بر این که موجب افزایش حاشیه سود و نقدینگی شرکت های داروسازی می شود، باعث ورود ارز به کشور شده و در تغییرات مثبت متغیرهای کلان اقتصادی هم چون بهبود تراز پرداخت کشور کار گشا است. افزایش حاشیه سود و نقدینگی شرکت های داروسازی قطعا باعث بهبود توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های داروسازی است؛ چرا که نتایج پژوهش اثبات کرده است که یکی از مهمترین موانع ارتقا رقابت پذیری و بهبود توان رقابتی شرکت های داروسازی وصول با تاخیر مطالبات شرکت های داروسازی و کاهش نقدینگی و حاشیه سود و سرمایه در گردش آن ها است.
کاهش تصدی گری دولت در بخش دارویی و شرکت های داروسازی: یکی دیگر از عواملی که می تواند رقابت پذیری و توان رقابتی شرکت های داروسازی را ارتقا بخشد کاهش تصدی گری دولت در بخش دارویی و شرکت های داروسازی است. در این راستا پیشنهاد می شود که كاهش انحصار دولتي و رقابتي كردن بازار دارویی از طريق پيگيري و اجراي سياستهاي آزادسازي، مقررات‌زدايي و واگذاري شركتهاي داروسازی دولتی و ايجاد امكان مشاركت و فعاليت بخش خصوصي در اين صنعت در دستور کار قرار گیرد.
نوآوری دانش بنیان به عنوان رکن اصلی ارتقا توان رقابتی و رقابت پذیری شرکت های داروسازی: یکی از عوامل مهم در نشان دادن روند رقابت پذیری و به تبع آن توسعه اقتصادی کشورها، قدرت نوآوری دانش بنیان بنگاه های اقتصادی از طریق بخش تحقیق و توسعه آن ها است. با توجه به این که دانشگاه های کشوراز لحاظ کیفیت نهادهای پژوهشی و وجود دانشمندان و مهندسان از جایگاه نسبتاً قابل قبولی برخوردار است، همکاری بخش تحقیق و توسعه شرکت های داروسازی با نهادهای تحقیقاتی و پژوهشی در جهت نیل به نوآوری دانش بنیان برای کشف فرصت های جدید بازار یک ضرورت در ارتقا توان رقابتی و رقابت پذیری است. به منظور تجلی نوآوری دانش بنیان در شرکت های دانش بنیان، پیشنهاد می شود سیر تحولات تکنولوژیک داروسازی در سطح جهانی رصد شده و ضمن آینده پژوهی و تدوین نقشه راه توسعه فناوری شرکت های داروسازی، کلیه ظرفیت های این حوزه هماهنگ با اهداف نقشه راه، مدیریت و بکارگیری شوند.
منابع
[1] . جلال پور، صدیقه، نادی، فرانک، (1394)، تحقيق و توسعه صنايع دارويي كشورهاي در حال توسعه، رشد فناوری، سال یازدهم، شماره چهل و دوم، ص 40-57
[2] . حقیقی، محمد، شاه حسینی، علی، رجبی، باقر، (1390)، موضع یابی رقابتی شرکت های داروسازی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت.
[3] . راسخی، ایمانی، علی، موسوی، زینب، (1393)، بررسی رقابت‌پذیری بین‌المللی صنعت داروسازی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم اقتصادی.
[4] . صانعی، ایمان، خورشیدی، مینو، 1391، بررسی اثر شایستگی های محوری بر مزیت رقابتی و عملکرد سازمانی درصنعت بیمه ایران(مطالعه موردی نمایندگی های شرکت های بیمه در تهران)، پنجمین کنفرانس و جشنواره کسب و کار بیمه، تهران.
[5] . صفری، سعید، ابراهیمی، عباس، (1391)، اندازه گیری توان رقابتی بانک ها در نظام بانکداری ایران، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی،(3) 64، 2 187-221
[6] . سپهوند، رضا، شریعت نژاد، علی، (1394)، بررسی تاثیر هوشمندی رقابتی بر توان رقابتی و رقابت صنعتی در استان لرستان، مدیریت صنعتی، سال 13، شماره 36، ص 173-198
[7] . سالنامه آماری، (1395)، دانشگاه علوم پزشکی، دانشکده داروسازی، گزارش عملکرد داروسازی استان لرستان، 1395.
[8] . شکرخدایی، فرشید، فروزان فر، حسن، (1395)، مدل رقابت پذیری صنعت داروسازی، همایش مدیریت و حسابداری، شهریور 1395.
[9] . شهیکی، محمد نبی، محمدپور، کامران، محسنی، حدیث، (1394)، بررسی عوامل تاثیرگذار بر رقابت پذیری کشورها، سیاست های مالی و اقتصادی، سال سوم، شماره یازدهم، ص 155-188
[10] . قاسمیان، عاطفه، (1394)، جایگاه ایران در رقابت پذیری جهانی، اتاق بازرگانی و اصناف ایران، معاونت بررسی های اقتصادی.
[11] . گزارش اتاق بازرگانی، (1391)، اتاق بازرگانی لرستان، گزارش شرکت های دارویی استان.
[12] . گزارش شاخص رقابت پذیری، (1396)، وزارت صنعت و معدن، معاونت آموزش و پژوهش، آبان 1396.
[13]. Akimova, I. (2000), “Development of market Orientation and Competitiveness of Ukrainian Firms” European Journal of Marketing, 34(9/10), pp.1128-1148,.
[14]. Barkely Ian, Dann Zoe, Holroyd Pjilip (2000). New Product Development: a Practical Workbook for Improving Performance, Management Decision, 65(4), p 235-248
[15]. Booth, E.M. Philip, G. (1998), “Technology, Competencies, and Competitiveness: The Case for Reconfigurable and Flexible Strategies” Journal of Business Research, 41(1), pp. 29- 40
[16]. Barry, S, Bader, P, (2008), Distinguishing goverence from management, great boards, 4(3), 1-9.
[17]. Hax Arnoldo, C. & Wilde Dean, L. (2001) The Delta Model —Discovering New Sources of Profitability in a Networked Economy, European Management Journal , Vol. 9, No. 4, pp. 379–391.
[18]. Kaleka , A. .2002. Resources and capabilities driving competitive advantage in export markets: guidelines for industrial exporters, Industrial Marketing Management , 31(3) , 273– 283.
[19]. McGahan Anita M., Silverman Brian S. (2006); Profiting from technological innovation by others: The effect of competitor patenting on firm value, Research Policy,35 (8), p 1222-1242
[20]. Maria angeles, A, Carmine, O, (2013), Competition in the pharmaceutical industry: How do quality differences shape advertising strategies? Journal of Health Economics, 2 (1): 268-285
[21]. Porter, M. E. (1990), “The Competitive Advantage of Nations” New York: The Free Press.
[22]. Toit, A. (2003); "Competitive Intelligence in the Knowledge Economy International Journal of Information Management, 23(1), p 111-120.
[23]. Zangoui nejad, H, & Arasli, H. .(2009). Customer based brand equity: evidence from the hotel industry. ManagingService Quality, 17(1) ,92-109
پی نوشت:
[1] Booth and Philip
[2] Moon et al
[4] Atano
[5] Jerab et al