تلقی متفکران عصر مشروطیت از مفهوم برابری
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظری
محمدعلي توانا
1
,
محمد کامکاری
2
*
,
سید محمد جواد مصطفوی منتظری
3
1 - دانشگاه شیراز گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی
2 - سیاسی دانشگاه یزد
3 - اندیشه سیاسی دانشگاه آزاد تاکستان
کلید واژه: برابری, اقلیت‌های دینی, زنان, مشروطه‌خواهان و مشروعه‌خواهان,
چکیده مقاله :
همزمان با جنبش مشروطیت و تغییر نظام سیاسی از (سلطنت مطلقه به مشروطه)، مباحثه درباره ایدۀ برابری نیز در میان متفکران این عصر رواج یافت. متفکران این عصر (مشروطه‌خواه و مشروعه‌خواه) چه تلقی ای از برابری داشتند؟ مقاله حاضر بر اساس چهار مؤلفه معنای هستی شناسانه، ابعاد، قلمرو و دامنه شمولیت، تلقی متفکران عصر مشروطیت از برابری را بررسی می‌کند. روش مقالۀ حاضر، خوانش متن محورانه است. یافته‌های تحقیق بدین قرار است: متفکران دینی مشروطه‌خواه همچون نائینی و محلاتی بر برابری قانونی (و نه طبیعی) ملت از جمله برابری اقلیت‌های دینی و زنان در ابعاد مدنی، اجتماعی، در امور نوعیه (و نه شرعی) تأکید داشتند و برابری سیاسی را خاص عقلای ملت می‌دانستند. متفکران سکولار مشروطه‌خواه همچون آخوندزاده و طالبوف و متفکران مشروطه‌خواه میانه همچون مستشارالدوله و ملکم خان همزمان بر برابری طبیعی و قانونی (قراردادی) ملت در ابعاد مدنی، اجتماعی و سیاسی در قلمرو عمومی تأکید داشتند. در مقابل، مشروعه‌خواهان همانند شیخ فضل الله نوری، علی اکبر تبریزی و نجفی مرندی بر نابرابری طبیعی (به ویژه از منظر دینی) باور داشتند و برابری مدنی، اجتماعی- سیاسی اقلیت‌های دینی و زنان را در تضاد با برتری ذاتی دین اسلام می‌دانستند.
Simultaneously with the constitutional movement and the change of the political system from (absolute monarchy to constitutionalism), the debate over the idea of equality became popular among the thinkers of this era. But the question is that what was the thinkers’ attitude of this age (constitutionalists and sharia seekers (Mashroehkhahan)) about equality? Based on the four categories of ontological meaning, dimensions, realm and scope of inclusion, the present article examines the perception of constitutional thinkers of equality. The method of the present article is text-based reading. The findings of the study are as follows: Constitutionalist religious thinkers such as Naini and Mahallati emphasized the legal (rather than natural) equality of the nation, including the equality of religious minorities and women in civil and social dimensions (rather than religious). And they recognized specifically political equality only for the wise men of the nation. Constitutionalist secular thinkers such as Akhundzadeh and Talibov, and moderate constitutionalist thinkers such as Mostashar al-Dawla and Malkum Khan at the same time emphasized the natural and legal equality of the nation in the civil, social and political dimensions in the public sphere. In contrast, sharia seekers (Mashroehkhahan) such as Sheikh Fazlullah Nouri, Ali Akbar Tabrizi, and Najafi Marandi believed in natural inequality (especially from a religious perspective) and saw the civil, socio-political equality of religious minorities and women as opposed to the inherent superiority of Islam.
آبادانیان، حسین (1390) بحران مشروطیت در ایران، چاپ سوم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
آجودانی، ماشاء¬الله (1386) مشروطه ایرانی، چاپ هشتم، تهران، اختران.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1357) الفبا جدید و مکتوبات، تبریز، احیا.
آدمیت، فریدون (1344) فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران، تهران،سخن.
------------ (1349) اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران،خوارزمی.
------------ (1363) اندیشه‌های طالبوف تبریزی، تهران، دماوند.
انصاری، مهدی (1392) شیخ فضل¬الله نوری و مشروطیت، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر.
باقری، سارا (1393) اجتماعیت گفتمان مشروطه¬خواهی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، علوم سیاسی، به راهنمایی طهماسب علیپوریانی، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی، دانشگاه رازی.
بامداد، مهدی (1371) شرح حال رجال ایرانی، چاپ چهارم، تهران، زوار.
تبریزی، محمد طاهر (1309) روزنامه اختر، عثمانی، شماره 18 صفر.
ترکمان، محمد (1362) مجموعه رسائل اعلامیه¬ها، مکتوبات و روزنامه شیخ فضل¬الله نوری، تهران، رسا.
حسینی، سید جلال الدین (1324) حبل المتین، کلکته هند، 19 جمادی الثانی و 22 رجب.
خلخالی، عمادالعلما (1386) بیان معنی سلطنت مشروطه و فوائد در رسـائل مشروطيت، به كوشش غلامحسين زرگري¬نژاد، چاپ سوم، تهران، كوير.
دبیرنیا، علیرضا و جلیلی مراد، آیت اله و شجاعی، عبدالسعید (1396) «رویکرد دینی حاکمیت قانون در نظام مشروطه ایران»، فصلنامه تخصصی دین و قانون، شماره 15، صص 100-134.
دهقانی، نرجس ابوالقاسمی و سید جواد ورعی (1394) «بررسی تطبیقی قانون¬گذاری در آرای شیخ فضل¬الله نوری و میرزایی نائینی»، مطالعات اسلامی، سال چهل¬و¬هفتم، شماره 103، صص 55-75.
دیوید سون، آلیستر و کاستلز، استفن (1382) شهروندی، مهاجرت، جهانی شدن و سیاست تعلق، ترجمه فرامرز تقی لو، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1386) رسائل مشروطیت، چاپ سوم، تهران، کویر.
ژانت، آفاری (1385) انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه رضا رضایی، چاپ سوم، تهران، بیستون.
ساناساریان، الیز (1384) جنبش حقوق زنان در ایران، طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 1357، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، تهران، اختران.
سلطانی، سیدناصر (1391) «مفهوم برابری در مقابل قانون در متمم قانون اساسی مشروطیت»، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره چهارم، شماره دوم، زمستان، صص1-32.
طالبوف، عبدالرحیم (1357) آزادی و سیاست، به کوشش ایرج افشار، تهران، سحر.
فوران، جان (1392) مقاومت شکننده، احمد تدین، چاپ چهاردهم، تهران، رسا.
کاتم، ریچارد (1371) ناسیونالیسم در ایران، احمد تدین، تهران، کویر.
کاظم زاده، حسین (1293) روزنامه ایرانشهر، سال سوم، برلین، شماره 1 و 2.
کرمانی، ناظم اسلام (1320) تجلیات روح ایرانی، چاپ دوم، تهران، نگاه پروین.
---------------- (1366) تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، امیرکبیر.
ماوردی، ابولحسن (1391) الاحکام السلطانیه، ترجمه حسین صابری، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
محلاتی، محمداسماعیل (1386) مراد از سلطنت مشروطه يا كشف حقيقت مشروطه، در رسـائل مشروطيت، به كوشش غلامحسين زرگري‌نژاد، چاپ سوم، تهران،كوير.
مدنی کاشانی، عبدالرسول (1378) رساله انصافیه، کاشان، مرسل.
مساوات، سید محمد رضا (1325) روزنامه مساوات، تهران،10 شوال.
مستشارالدوله، میرزا یوسف (1385) یک کلمه، تهران، بال.
ملک¬زاده، مهدی (1383) تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج4، تهران، سخن.
ناظم الدوله، میرزا ملکم خان (1307) قانون، لندن، شماره 9-13.
نائینی، محمدحسین (1361) تنبیه الامه و تنزیه المله، مقدمه و توضیحات سید محمود طالقانی، چاپ هشتم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
نـوري، شـيخ فضل¬الله (1374) «تـذكره الغافـل»، تهران، اميركبير.
------------------ (1377) «حرمت مشروطه»، تهران،کویر.
Dnson, Andrew and Derek Bell (2006) Introduction, in Environmental Citizenship, (Ed.
Dnson, Andrew and Derek Bell), Cambtidge, MIT Press.
Mar,shall.
T.
H (1950) Citizenship and social class, combrdge, Cambridge university press.
Marshall, Trevor Ed.
Tom Battomore (1992) Citizenship and Social Class, London, Pluto Press.
Sadeghi, hamidhe (2007) woman and politics in iran,veiling, unveiling and revealing, new York, Cambridge university press.
Seglow, Jonathan (2003) Theorizing recognition, in Molticulturalism, Identity and Rights (Eds).
Bruce Haddock and Peter Sutch, London, Routledge.
Young,Iris Marion (1989) Polity and Group Difference, A Critique of the Ideal of Universal Citizenship, in Citizenship, Critical Concepts (Ed.
Bryan S.
Turner and Peter Hamiltion), Volume II, London and New York, Routledge.
Young, Iris Marion (1990) Justice and the Politics of Difference, Princeton, Princeton University Press.