عملکرد عناصر نظام نوآوری در نوسازی و رشد صنعتی در ایران، انگلستان و دانمارک (نمونه قرن نوزدهم و شانزدهم میلادی)

چکیده مقاله :

این مقاله بر مبنای طرح پژوهشی بوراس و لاندوال، به مطالعۀ اقدامات و مداخلات دولتی برای نوسازی صنعتی در ایران، بر پایۀ ایجاد صنعت توپ‌ریزی و ذوب فلزات در آغاز قرن نوزدهم میلادی می پردازد. در این مورد مؤلفه های: وضعیت نیاز؛ مزیت‌های نسبی؛ انتشار فناورانه و سیاست مأموریت‌گرای دولتی یا ﻧﻮﺁﻭﺭﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭ ﻓﻨﻲ، انتشار فناوری ﻭ ﺗﺮﻛﻴﺐ مداخله‌ها و اقدامات ﺩﻭﻟﺘﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﺩﻭﻟﺘﻲ و ابزار سیاستی، در خصوص سیاست فناوری صنعت توپ، تفنگ در قرن شانزدهم در انگلستان و صنعت کَره در قرن نوزدهم در دانمارک، با اقدامات و مداخلات دولتی برای نوسازی و رشد صنعتی در ایران، در قرن نوزدهم مقایسه و در قالب نظریه‌های نظام نوآوری بررسی شده است. هدف این پژوهش کشف ابعاد تازه تری از دلایل ناکامی اولین برنامه نوسازی صنعتی ایران در قرن نوزدهم است. همچنین تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شودکه چرا علی رغم اقدامات و مداخلات دولتی و با وجود سطحی از عوامل نظام نوآوری، برنامۀ نوسازی صنعتی ایران به موفقیت نیانجامید؟ این پژوهش از نظر هدف توسعه‌ای و از نظر روش نهادی، تطبیقی تاریخی است و داده‌های آن با روش کتابخانه‌ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که با ملاحظۀ تجارب مشابه در انگلستان و دانمارک، عدم تکامل نهادی و شکل‌گیری نگرفتن رابطۀ تعاملی نظام‌مند میان سطحی از عناصر نوآوری، موجب شد برنامه نوسازی صنعتی و سیاست فناوری ایران در قرن نوزدهم میلادی، به موفقیت نیانجامد.

چکیده انگلیسی :

The path of modernization and growth of industrial technologies passes through the historical developments of countries, and in this sense, industrial growth is a complex process in which many factors play a role in its realization. Based on the historical experiences of societies, various theories have been presented regarding industrial development and growth that may emphasize aspects of this phenomenon. This research is based on the research project of Boras and Landvall, comparing the government functions and the historical experience of Iran, regarding the creation of the ball casting and metal melting industry and industrial modernization at the beginning of the 19th century with similar experiences of Cannon, Gun and Butter in two historical periods in England and Denmark and then examines the technology policy of these countries in the form of innovation system theories. The main question is that despite the factors of the innovation system in Iran's industrial modernization experience at the beginning of the 19th century and government measures in this regard, why did the industrial modernization program of Iran not succeed? This research is historical comparative in terms of development goal and in terms of institutional method, and its data was collected by library method. The results show that the lack of institutional evolution and the formation of a systematic interactive relationship between the elements of innovation caused Iran's industrial modernization program and technology policy did not succeed.

منابع و مأخذ:

1) ادلر، یاکو و برگ، جان فاگر. (1397 بهار) «سیاست نوآوری: چیستی، چرایی و چگونگی،» ترجمه محمدعلی صادقی، فصلنامه سیاست‌نامه علم و فناوری، 8: 85-69.
(20 فروردین 1401)http://stpl.ristip.sharif.ir/article_21102.html در:
2) اشرف، احمد. (1359) موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجاریه. تهران: میزان.
3) الگار، پروفسور حامد. (1369) دین و دولت در ایران - نقش عالمان در دورۀ قاجار، ترجمه دکتر ابوالقاسم سری. تهران: توس.
4) اونز، پیتر. (1398) توسعه یا چپاول، نقش دولت در تحول صنعتی، مترجم عباس زندباف، عباس مخبر. تهران: طرح نو.
5) جمال‌زاده، سید محمدعلی. (1335 قمری) گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران. برلین: کاوه.
6) حاجی حسینی، دکتر حجت‌الله. (1398) نظام ملی نوآوری در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران: الگوی پیشرفت.
7) ردزیکی، مایکل جی. (1386 خرداد و تیر) «همیلتون، فارستر، و بنیانی برای اقتصاد تکاملی»، مترجمان محمود متوسلی محمود مشهدی احمد. فصلنامه علمی‌پژوهشی برنامه‌وبودجه، 12، 103: 154-85.
(20 فروردین 1401)http://jpbud.ir/article-۱-۵۷-fa.html در:
8) رسول‌زاده اقدم، صمد و طاهری، علیرضا. (1393 بهار) «بررسی علل توسعه‌نیافتگی ایران در دوره قاجار» فصلنامه علمی‌پژوهشی مطالعات علوم اجتماعی ایران. 11،40: 111-92.
(20 فروردین 1401) https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=253834 در:
9) زیباکلام، صادق. (1374) ما چگونه ما شدیم. تهران: روزنه.
10) ژوبر، پ.آ. (1322) مسافرت به ایران و ارمنستان، ترجمه محمود هدایت. بی جا: تابان.
11) عجم اوغلو، دارون؛ لیبسون، دیوید و لیست، جان ای. (1397) کلیات علم اقتصاد، ترجمه سید علیرضا بهشتی شیرازی و محمدحسین نعیمی‌پور. تهران: روزنه.
12) علمداری، دکتر کاظم. (1380) چرا ایران عقب ماند و غرب پیشرفت؟ تهران: توسعه.
13) فیض‌اللهی، علی و دیگران؛ (1396 زمستان) «کاربرد نظریه آنومی نهادی در ایران»، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی - فرهنگی، 6،3: 188-163.
( 20 فروردین 1401)http://journals.sabz.ac.ir/scds/article-1-627-fa.htmlدر:
14) قاضی نور، سید سپهر و دیگران (1397 بهار) «ارزیابی روابط میان نهادی در نظام ملی نوآوری ایران: مطالعه 8 موردی»، فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی، 4،1: 35-9. < 10.22059/PPOLICY.2018.6684>
15) قاضی نوری، سید سپهر و قاضی نوری، سید سروش. (1396) مقدمه‌ای بر سیاستگذاری علم و فناوری. تهران: دانشگاه تربیت‌مدرس.
16) لاندوال, ب. ای و بوراس، اس. (1391 زمستان)، «سیاست علم، فناوری و نوآوری»، ترجمه دکتر کیومرث اشتریان. فصلنامه نامه سیاست علم و فناوری، 2،1: 107-95. < 20.1001.1.24767220.1391.02.1.9.4>
17) لاندوال، ب. ای. و بوراس، اس. (1392 تابستان)، «سیاست علم، فناوری و نوآوری،» ترجمه دکتر کیومرث اشتریان. فصلنامه نامه سیاست علم و فناوری، 2، 3: 14-7.< 20.1001.1.24767220.1392.03.2.2.6>
18) مارش، دیوید و استوکر، جری (1399)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه دکتر امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
19) مشهدی احمد، محمود. (1392 بهار) «معنا و مفهوم نهاد در اقتصاد نهادگرا، نگاهی به اختلافات موجود بین نهادگرایی قدیم و جدید و نقش نهادها در مناسبات اقتصادی،» فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی (رویکرد اسلامی - ایران)، 13، 48: 77-49.
(20 فروردین 1401)https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=207509 در:
20) مفتون دنبلی، عبدالرزاق بن نجفقلی. (1389) مآثر سلطانیه (تاریخ جنگ‌های ایران و روس) به‌ضمیمه تاریخ جنگ‌های دورۀ دوم از تاریخ ذوالقرنین. تصحیح و تحشیه: غلامحسین زرگری نژاد، تهران: روزنامه ایران.
21) مهدی، دکتر رضا و دیگران (1399) درآمدی بر دانشگاه نوآور و کارآفرین. تهران: جامعه‌شناسان.
22) میرعمادی، سید ایمان (1398 تابستان) «نظام ملی نوآوری و نقش آن در بهبود سیاست‌های علم و فناوری و نوآوری» فصلنامه سیاست علم و فناوری، 11، 2: 154-132. < 20.1001.1.20080840.1398.12.2.10.5 >
23) نجمی، ناصر. (1336) ایران در میان طوفان یا شرح زندگانی عباس میرزا نایب‌السلطنه و جنگ‌های ایران و روس. بی جا: کانون معرفت.
24) نصراللهی آذر و دیگران. (1397 پاییز و زمستان) «نهادگرایی و توسعه؛ چالش‌های اقتصاد نهادی جدید در حوزه‌های نظری و سیاستی پیرامون ایجاد توسعه (ارزیابی انتقادی)»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، 1، 7: 25-2. < 10.22126/IPES.1970.1182>
25) نفیسی، سعید. (1383) تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر، تهران: اهورا.
26) نوح هراری، یووال. (1397) انسان خردمند، تاریخ مختصر بشر، ترجمه نیک گرگین. تهران: فردا.
27) نورث، داگلاس. (1396) فهم فرایند تحول اقتصادی، مترجمین میرسعید مهاجرانی و زهرا فرضی زاده. تهران: نهادگرا.
28) نورث، داگلاس، والیس، جوزف و دیگران (1396)، در سایه خشونت، سیاست، اقتصاد و مسائل توسعه، مترجمین محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور. تهران، روزنه.
29) وبر، ماکس. (1374)، اقتصاد و جامعه، مترجمین دکتر منوچهری، دکتر ترابی نژاد و دکتر عمادزاده. تهران: مولی.
30) هالیدی، فرد. (1358)، دیکتاتوری و توسعه سرمایه‌داری در ایران، ترجمه فضل‌الله نیک‌آیین. تهران: امیرکبیر.

ب) انگلیسی
31) Freeman, C. (1995 February) “The National Innovation Systems in Historical Perspective” Cambridge Journal of Economic, Vol 19, PP.5-24. >https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.cje.a035309<
32) abstract/19/1/5/1708372?redirectedFrom=fulltext#no-access-message
33) Waqas Nawaz& Muammer Koç. (2020) "Industry, University and Government Partnerships for the Sustainable Development of Knowledge-Based Society ,Drivers, Models and Examples in US, Norway, Singapore and Qatar," Switzerland: Springer Nature.
34) Woo.J.J.(2019)"The Evolution of the Asian Developmental State Hong Kong and Singapore," New York: Routledge.